سرویس جامعه مشرق - تنها چند روز از تزریق ژل رموفیل به صورتش گذشته بود، با علائمی چون قرمزی و عفونت در ناحیه تزریق به پزشک مراجعه کرده بود و تشخیص این بود که ژل‌ها در رگ تزریق شده! اشتباهی که می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی و حتی نکروز بافتی شود.

این تنها یکی از نمونه‌های خطاهای پزشکی و اعتماد به کلینیک‌های غیرمعتبر در زمینه زیبایی است؛ اما هستند افرادی که ۲۵ سال پیش برای فرم‌دهی چهره‌شان ژل تزریق کرده‌ بودند و اکنون عوارض آن بروز کرده است. با این گزارش همراه باشید تا با برخی از تجربیات در این زمینه آشنا شوید و از گرفتاری خود و اطرافیانتان در سودجویی پزشک‌نماها فاصله بگیرید.

مدتی است متخصصان جراحی پلاستیک در اینستاگرام ویدیوهایی منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد برخی مراجعه‌کنندگان پس از سپردن کار خود به کلینیک‌های غیرمجاز و پزشکان غیرمتخصص، تحت جراحی‌های زیبایی نامناسب قرار گرفته و چهره‌شان از آنچه که قبلا بوده بدتر هم شده است. البته دنیای جراحی پلاستیک یا عمل زیبایی گسترده است و در این گزارش اشاره ما به تزریقات چربی یا همان لیفت چربی به اعضای صورت است که در سال‌های اخیر، طرفداران زیادی پیدا کرده است.

طبق داده‌های انجمن جراحان پلاستیک آمریکا (ASPS)، در صورتی که لیفت چربی با روش‌های غیراصولی و توسط پزشکان غیرمتخصص انجام شود، به عوارضی نظیر آمبولی چربی؛ ورود ذرات چربی به جریان خون و انسداد عروق ریز صورت یا حتی عروق مغزی، نکروز بافتی؛ مرگ سلول‌های پوستی به دلیل تزریق نادرست و اختلال در خونرسانی، عدم تقارن پاتولوژیک؛ توزیع نامتوازن چربی به دلیل نقص در تکنیک تزریق، منجر خواهد شد.

عفونت پس از تزریق ژل، هرچند نادر است، اما در صورت بروز می‌تواند عوارضی جدی به دنبال داشته باشد. علائمی مانند قرمزی غیرطبیعی، حساسیت، درد، ترشحات چرکی و تشکیل توده‌های سفت در محل تزریق، نشانه‌های هشداردهنده‌ای هستند که نباید نادیده گرفته شوند. در موارد شدیدتر، این عفونت‌ها ممکن است به تشکیل آبسه منجر شوند.

یکی از خطرناک‌ترین عوارض تزریق نادرست ژل، انسداد عروق خونی است. اگر ژل به طور تصادفی وارد یک رگ خونی شود، می‌تواند جریان خون را مسدود کرده و منجر به مرگ بافت (نکروز) شود. این وضعیت با علائمی مانند تغییر رنگ پوست به سفید یا آبی، درد شدید و کاهش حرارت در ناحیه آسیب‌دیده همراه است و نیاز به درمان فوری دارد.

عجول نباشید؛ ارزان نخرید

بررسی‌ها نشان می‌دهد که درصدبالایی از کلینیک‌های غیرمجاز، با استفاده از تبلیغات مبتنی بر «نتایج فوری» و «هزینه‌های پایین» ، بیماران را به دام می‌اندازند. این در حالی است که طبق گزارش سازمان نظام پزشکی، بیش از ۶۰٪ از عوارض گزارش‌شده در سال ۱۴۰۲، ناشی از اقدامات غیراستانداردی مانند استفاده از دستگاه‌های تقلبی لیپوساکشن یا مواد پرکننده غیرمجاز (Non-FDA Approved) بوده است.

متداول‌ترین تزریقات

مهم‌ترین روش‌های پزشکان برای زیباسازی صورت از این طریق، «تزریق ژل- فیلر» و «لیفت چربی از خود بیمار» صورت می‌پذیرد:

فیلرهای رایج

مانند هیالورونیک اسید (ژوویدرم، رستیلن)، کلسیم هیدروکسی‌آپاتیت (رادیس)، پلی-ال-لاکتیک اسید (اسکالپترا) و PMMA (آرتفیل) برای حجم‌دهی به لب، گونه، خط اخم و بازسازی چین‌های عمیق کاربرد دارند.

عوارض اولیه اغلب شامل تورم، قرمزی و کبودی موقت است؛ اما بسته به نوع فیلر ممکن است ندول‌های سفت زیرپوستی، جابه‌جایی ماده، واکنش‌های التهابی طولانی‌مدت یا حتی انسداد عروق و نکروز نیز رخ دهد. در فیلرهای تحریک‌کننده کلاژن مانند اسکالپترا، احتمال ایجاد گرانولوم به‌خصوص در صورت، نیاز به چند جلسه تزریق بیشتر است.

لیفت چربی (پیوند چربی خودی)

در این روش، سلول‌های چربی با لیپوساکشن ملایم از نواحی دیگری از بدن برداشت، پردازش و به گونه، شقیقه، زیر چشم یا لب‌ها تزریق می‌شوند. مهم‌ترین مزیت، استفاده از بافت خودی با خطر پایین آلرژی و ماندگاری نسبتا بلندمدت است. در صورت خطای پزشکی، عوارض شایع شامل تورم و کبودی طولانی‌تر، جذب چربی تا ۷۰ درصد درپی دارد. در موارد نادر هم عدم تقارن دائمی، کیست چربی یا آمبولی چربی گزارش شده است.

پیلو فیس یا صورت بالشتی هم یکی از اصطلاحات در حوزه زیبایی و جراحی پلاستیک است که برای توصیف ظاهر بیش از حد پف‌آلود و حجیم‌شده‌ی صورت بر اثر تزریق مکرر یا نامتناسب فیلر به کار می‌رود. استفاده افراطی از فیلر هیالورونیک اسید در نواحی گونه و لب می‌تواند باعث حجیم شدن غیرطبیعی و از بین رفتن تناسب صورت شود. وقتی کسی روی تزریقات قبلی خود، چربی جدید تزریق کرده و بیش از ظرفیت صورت خود را برای این جراحی بکار بگیرد، دچار پیلوفیس می‌شود. در این حالت، خطوط طبیعی صورت مانند خطوط خنده و برآمدگی استخوان گونه محو شده، لب‌ها یا ناحیه زیر چشم پُر و توپُر شده، پوست کشیده، براق و گاهی چهره را غیرطبیعی نشان می‌دهد.

در برخی موارد فیلر پس از تزریق به ناحیه‌های دیگر صورت حرکت می‌کند و باعث تورم یا بی‌قرینه شدن بخش‌های مختلف می‌شود. فیلرهای با غلظت یا حجم نامناسب و تکنیک‌های اشتباه تزریق هم می‌توانند منجر به ظاهر پف‌آلود گردند

افزوده بر موارد ذکر شده، یکی از نادرترین عوارض تزریق فیلر، ایسکمی یا کاهش جریان خون در بافت‌هاست؛ حالتی که در اثر ورود فیلر به درون رگ ایجاد می‌شود و اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به نکروز و از بین رفتن بافت صورت شود.

همچنین ‌فیبرهای سیلیکونی هم ممکن است به دلیل ماندگاری طولانی‌تر نسبت به سایر انواع فیلرها جذاب به نظر برسند، اما این فیلرها هرگز توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای استفاده به عنوان فیلرهای پوستی تایید نشده اند. با این وجود، بسیاری از پزشکان مجاز و غیرمجاز در ایالات متحده از ژل سیلیکون به عنوان فیلر برای صورت و بدن استفاده کرده اند.

‌بسیاری از این درمان ها به صورت غیرقانونی توسط افراد غیرپزشکی انجام شده است. رایج ترین نواحی تزریق سیلیکون، لب ها، صورت و لگن بوده است. بیمارانی که فیلرهای سیلیکونی در صورت و بدن خود دارند ممکن است با مشکلات جدی سلامتی مواجه شوند. بهترین راه حل، در صورت امکان، حذف فیلر است.

شاکی‌های غربی

با افزایش تقاضای عمل‌های جراحی زیبایی در سراسر دنیا، این موضوع منجر به ظهور بازار سیاه و استفاده از محصولات تقلبی شده است. این محصولات اغلب از طریق اینترنت فروخته می‌شوند و ممکن است حاوی مواد غیربهداشتی یا خطرناک باشند؛ علاوه بر این، نارضایتی بیماران از نتایج تزریق و آسیب‌های وارده، نگرانی‌های جدی را در صنعت زیبایی ایجاد کرده است.

تحقیقات نشان می‌دهد که مشکل ژل‌های تقلبی و تزریقات غیرایمن در چندین کشور گزارش شده است. گمرک و مرزبان ایالات متحده (CBP) در گزارشی از سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که از ژانویه تا مارس ۲۰۲۰، بیش از ۱۰۰ شیپمنت ژل‌های درمال تقلبی در فیلادلفیا توقیف شده است. این ژل‌ها شامل برندهای معروفی بودند که به صورت غیرقانونی وارد شده بودند.

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) در سال ۲۰۲۴ هشدار داد که محصولات تقلبی بوتاکس، در چندین ایالت شناسایی شده و منجر به واکنش‌های شدید مانند کوری موقت، سختی در بلع، و ضعف عضلانی شده است.

گزارش سال ۲۰۲۰ گمرک و مرزبان ایالات متحده آمریکا(CBP)

در انگلیس، سازمان Save Face در گزارشی از سال ۲۰۲۳ اعلام کرد که از ۱,۹۴۸ شکایت دریافتی در سال ۲۰۲۲، ۶۷% (حدود ۱,۳۰۰ مورد) مربوط به ژل‌های درمال بود، که اکثر آنها مربوط به تزریق لب بود. همچنین، گزارش شد که بیش از ۲۰% از شکایت‌ها درباره بوتاکس، مربوط به استفاده از محصولات غیرمجاز یا تقلبی بود، که نشان‌دهنده مشکل گسترده‌تر در استفاده از محصولات تقلبی است.

سازمان تجارت و بازرگانی استرالیا (TGA) هم اخیرا هشدار داده است که ژل‌های تقلبی در بازار وجود دارند و می‌توانند منجر به عفونت، التهاب، و حتی نکروز شوند. گزارش‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) نیز نشان می‌دهد که فروش محصولات تقلبی در صنعت زیبایی، از جمله ژل‌های درمال، رو به افزایش است. در سال ۲۰۱۶، تخمین زده شد که صنعت زیبایی بیش از ۵.۴ میلیارد دلار ضرر مالی به دلیل فروش محصولات تقلبی متحمل شده است. در اتحادیه اروپا، با معرفی مقررات جدید دستگاه‌های پزشکی (MDR) از مه ۲۰۲۱، ژل‌های درمال به عنوان دستگاه‌های پزشکی کلاس III طبقه‌بندی شدند، که نشان‌دهنده تلاش برای کاهش استفاده از محصولات تقلبی است.

از کجا شروع شد؟ ترمیم چهره‌های جنگ‌زده

اصلا چطور می‌شود که یک شخص احساس کند که نیاز دارد چهره خود را با عمل‌های جراحی و یا تزریق ژل، تغییر دهد. بیایید ابتدا سری به سرگذشت این حرفه پزشکی بزنیم. ششصد سال پیش از میلاد، پزشکی هندی به نام سوشروتا که در هند به‌طور گسترده به‌عنوان «پدر جراحی» شناخته می‌شود، یکی از نخستین آثار جهان در زمینه پزشکی و جراحی را نوشت. کتاب «سوشروتا سامهیتا» علت‌شناسی بیش از ۱۱۰۰ بیماری، کاربرد صدها گیاه دارویی و دستورالعمل انجام ده‌ها روش جراحی، از جمله سه نوع پیوند پوست و بازسازی بینی را مستند کرده است. احتمالا این متن را با عجله خوانده‌اید و عمق مطلب را درک نکرده باشید؛ دوباره بخوانید؛ بله حدود ۲۶۰۰ سال پیش، یک پزشک هندی دستورالعمل جراحی پیوند پوست و بازسازی بینی را به طور مستند جمع آوری کرده است.

جالب تر اینجاست که این دستورالعمل‌های سوشروتا مربوط به مستندات عمل‌های جراحی ۴ هزار سال پیش در هند باستان بوده است، در باستان افرادی به دلیل مجازات‌های قضایی یا جراحات جنگی به این پزشکان مراجعه کرده و ضمن درمان، نقص‌های زیبایی چهره‌ خود را ترمیم می‌کردند.

دکتر تیم لاو، جراح پلاستیک برجسته آمریکایی معتقد است بسیاری از مسائلی که در این کتاب درباره جراحی مطرح شده، همچنان در جراحی‌های امروز نیز کاربرد دارد. در واقع، باور بر این است که سوشروتا روش صحیح رینوپلاستی (جراحی بینی) را پایه‌گذاری کرده و به همین دلیل «پدر جراحی پلاستیک» نامیده می‌شود.

در مصر باستان نیز، حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد، از روش‌های ابتدایی برای اصلاح نواقص صورت استفاده می‌شد، اگرچه این اقدامات بیشتر جنبه ترمیمی داشتند تا زیبایی. رومی‌ها هم پس از تلاش‌ها برای انجام جراحی بازسازی بر روی سربازان زخمی خود، سرزمینشان را به مرکزی برای پیشرفت‌های اولیه در زمینه جراحی پلاستیک تبدیل نمودند. یکی از روش‌های محبوب، اوتوپلاستی بود که برای ترمیم لاله‌های گوش زنان انجام می‌شد که به‌دلیل استفاده از گوشواره‌های سنگین در آن زمان، بیش از حد کشیده شده بودند.

تحول در جراحی پلاستیک در جنگ جهانی اول

در دوره رنسانس - قرن ۱۴ تا ۱۷ میلادی- جراحی پلاستیک بار دیگر احیا شد. در ایتالیا، جراحان ترمیم بینی را توسعه دادند که به دلیل مهارت‌های مجسمه‌سازی و درک آناتومی در این منطقه، پیشرفت قابل‌توجهی داشت. جنگ جهانی اول نقطه عطفی در تاریخ جراحی پلاستیک بود. جراحات گسترده صورت در سربازان، نیاز به تکنیک‌های ترمیمی پیشرفته را افزایش داد. جراحانی مانند هالستد گریوز در بریتانیا و ویکتور مور در فرانسه روش‌های نوینی برای بازسازی صورت توسعه دادند. این دوره، جراحی پلاستیک را از حالت صرفاً ترمیمی به سمت زیبایی‌شناختی سوق داد، زیرا بیماران پس از ترمیم خواستار بهبود ظاهر خود هم شده بودند.

دکتر هارولد گیلیس، روی هزاران سرباز و ملوان کار کرد و حتی موفق شد نخستین جایگزین موفق پلک‌ را انجام دهد. بایگانی‌های گیلیس روایت جراح جوانی را بازگو می‌کنند که تمام همت خود را به بازسازی بدن هزاران جوان مجروح در جنگ جهانی اول معطوف ساخت. جنگ‌های مدرن آسیب‌های وحشتناکی ایجاد کرده بود، از جمله سوختگی‌ها و ناقرینگی‌های صورت. ۵

بایگانی‌های دکتر هارولد گیلیس

جراحی زیبایی چه زمانی وارد ایران شد؟

جراحی پلاستیک به‌صورت مدرن در ایران از دهه ۱۳۳۰ شمسی آغاز شد. دکتر سیروس اصانلو، که به «پدر جراحی پلاستیک ایران» معروف است، پس از تحصیل در آمریکا و بازگشت به ایران در سال ۱۳۳۰، بخش جراحی پلاستیک را در بیمارستان امام خمینی(ره) تأسیس کرد. او اولین جراحی‌های ترمیمی و زیبایی را در این بیمارستان انجام داد و به آموزش دانشجویان پزشکی در دانشگاه تهران پرداخت.

از دیرباز در ایران، زیبایی چهره از جایگاهی ویژه برخوردار بوده است. در سال‌های اخیر، رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سلبریتی‌های بین‌المللی، نقشی تعیین‌کننده در بازتعریف معیارهای زیبایی انسان‌ها ایفا کرده‌اند؛ امری که موجب چرخش ذائقه‌ عمومی و گرایش گسترده‌تر به ظاهر ایده‌آل و بدون نقص شد.

واکنش مطبوعات به ورود صنعت جراحی زیبایی به ایران

با آغاز دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ خورشیدی و ورود تجهیزات پیشرفته پزشکی به کشور، تعداد پزشکان متخصص در حوزه جراحی پلاستیک به‌طور چشمگیری افزایش یافت. این تغییر زیرساختی، زمینه را برای رشد و تنوع عمل‌های زیبایی فراهم کرد و ایران را به یکی از مراکز مطرح منطقه در ارائه این خدمات تبدیل نمود.

این پیشرفت تا جایی ادامه پیدا کرد که طبق گزارش انجمن بین‌المللی جراحی زیبایی (ISAPS)، در سال ۲۰۱۳، در جمع ۱۰ کشور برتر حراجی زیایی قرار گرفته و به یکی از قطب‌های گردشگری برای مراجعه به پزشکان جراح زیبایی تبدیل شدیم.

در مقاله که در سال ۲۰۱۸ در مجله "The American Journal of Cosmetic Surgery" منتشر شده است، به بررسی ویژگی‌های اجتماعی- جمعیتی بیماران جراحی زیبایی در تهران می‌پردازد. این مطالعه روی ۷۴۴ بیمار (با مجموع ۹۰۰ عمل جراحی زیبایی) انجام شد که توسط سه جراح پلاستیک معروف در تهران عمل شده بودند. داده‌ها از طریق پرونده‌های بیماران و مصاحبه تلفنی جمع‌آوری شدند. بیمارانی که رضایت آگاهانه داشتند و تحت جراحی زیبایی قرار گرفته بودند، وارد مطالعه شدند. در نهایت بیمارانی که اطلاعات ناقص داشتند یا جراحی‌های ترکیبی (زیبایی و ترمیمی) انجام داده بودند، از مطالعه حذف شدند.

نمودار توضیح سنی مقاله

نتیجه بررسی‌ها

شایع‌ترین جراحی‌ها شامل رینوپلاستی (۶۱.۳%)، تزریق چربی صورت (۶.۷%)، بلفاروپلاستی (۶.۳%) و لیفت صورت (۴.۰%) بودند. ۹۰.۷% بیماران زن بودند و تنها ۹.۳% مرد. بیشترین تعداد بیماران (۳۷.۲%) در بازه سنی ۳۰ تا ۳۹ سال قرار داشتند. همچنین حدود ۴۹.۶% بیماران مجرد بودند و از میان بیماران متأهل، ۸۰% دارای فرزند بودند. در نهایت هم ۵۵% بیماران دارای تحصیلات دانشگاهی بودند و ۳۸.۲% شاغل بودند.

بررسی این موضوع در گزارش‌های بعدی ادامه خواهد داشت...