کد خبر 667165
تاریخ انتشار: ۲۷ آذر ۱۳۹۵ - ۱۵:۵۳

غلامعلی حدادعادل گفت: بسیاری از بی‌اعتقادی‌ها، بدفهمی‌ها، خرافات و افراط و تفریط‌ها در کار دین، ناشی از آن است که با متن قرآن ارتباط نداریم.

به گزارش مشرق، آیین رونمایی از چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن فارسی با حضور حجت الاسلام محمدی دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور، غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و دیگر قرآن دوستان در محل موزه هنرهای دینی امام علی (ع) برگزار شد.

غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن گرامیداشت هفته وحدت و همچنین میلاد پیامبر اسلام (ص) و امام جعفر صادق (ع)، انتشار این ترجمه از قرآن را بسیار شایسته دانست و ابراز امیدواری کرد که انتشار این اثر از سوی نشر نو به مدیریت محمدرضا جعفری، هدیه رحمتی به روح پدر ایشان زنده یاد عبدالرحیم جعفری باشد.

وی با بیان اینکه چنین ترجمه‌های قرآنی، خزانه‌ای ارزشمند برای زبان فارسی است، گفت: فایده آن‌ها در درجه اول از حیث اتباع آن‌ها به واژگان کهن فارسی است چون تلاش می‌کردند اصالت قرآن مخدوش نشود. در واقع این دست از ترجمه‌های قرآن خودشان یک فرهنگ نامه هستند که به غنای زبان فارسی کمک می‌کنند. این ترجمه‌ها آنقدر که از لحاظ واژگانی اهمیت دارند، از لحاظ نحوی اهمیت ندارند، چون مترجمان در نحو، آزادی عمل را آگاهانه از خودشان سلب کرده بودند و از ساختار عبارات قرآنی متابعت می‌کردند. آن‌ها بر واژگان اصرار داشتند تا جای امکان آن‌ها را به فارسی برگردانند.   

حداد عادل افزود: علاقه مترجمان کهن به برگرداندن کلمه به کلمه به زبان فارسی یقیناً بیش از علاقه امثال بنده و شما بوده است؛ علتش این است که آن‌ها از زمانی شروع به کار ترجمه قرآن کردند که هنوز آمیزش زبان فارسی و عربی به صورت امروزی اتفاق نیفتاده است.  

رییس بنیاد سعدی گفت: وقتی نوح‌ ابن منصور سامانی می‌خواست در ماوراءالنهر قرآن را به فارسی برگرداند، اول استفتاء کرد و اجازه گرفت که آیا می‌شود قرآن را به فارسی ترجمه کرد یا نه؟ صرف‌نظر از مَشرب و فقهی که این کار را جایز بداند یا نداند، علت این احتیاط این بود که او (و همچنین آن‌ها) نگران بودند که قرآن در ترجمه تبدیل به کتاب دیگری شود و از عظمت کلام خدا کاسته شود. این احتیاط در روز اول دغدغه‌ای برای مترجم ایجاد می‌کرد که بداند مختصر بی‌توجهی در ترجمه قرآن و یا کم و زیاد کردن کلمه‌ای در ترجمه، درواقع کم و زیاد کردن سعادت دنیوی و اُخروی مسلمانان است.

حداد عادل بیان کرد: متن مفصلی مثل قرآن که شامل انواع مسائل معنوی یا الهیاتی، توحیدی، سیاسی، فقهی، احکامی و همچنین داستان‌های انبیاء وجود ندارد. اما این متن مفصل 1100 سال پیش در کشور ما با دقت و انضباط مثال‌زدنی به فارسی برگردانده شد. مجموع این احتیاط‌ها و احترام‌ها سبب شد که امروزه زبان فارسی به گنجینه‌ای از واژگان کهن دسترسی داشته باشد آن هم به برکت ترجمه‌های قرآن. این سرمایه بزرگی برای ماست تا زبان فارسی را توسعه دهیم و آن را تازه نگه داریم.

وی با اشاره به اهمیت ترجمه طبری گفت: نظر به احتیاطی که مترجمان آن دوره در برگرداندن قرآن به زبان فارسی انجام می‌دادند، ترجمه طبری تبدیل به الگوی ماندگار ترجمه در زبان فارسی شد و این اولین ترجمه، سرمشق همه مترجمان بعدی شد و آن‌ها هنرشان را تنها در اصلاح برخی واژگان و رفع ابهام از برخی اصطلاحات به کار می‌بردند.  

واژگان عربی در ترجمه‌های قرآن بیشتر شده است

وی افزود: تنها در صد سال اخیر است که با تحولی که در زبان فارسی و همچنین تحولی که در نگاه به دین پدید آمد، ترجمه فارسی هم دچار تحول بنیادین شد و رشد سریعی پیدا کرد. هر چه ما از ترجمه‌های کهن جلو‌تر آمده‌ایم، درصد واژه‌های عربی در ترجمه قرآن بیشتر شده است؛ در ترجمه طبری 95 درصد واژه‌ها فارسی است در حالی که در ترجمه‌های امروزی شاید تنها 50 درصد فارسی باشند و 50 درصد مابقی، عربی هستند. اما از جهت دیگر ما از تسلط ساختار نحوی زبان عربی به فارسی، هر چه از قدیم به سمت امروز حرکت کردیم، نحو، فارسی و واژگان هم آمیخته‌ای از فارسی و عربی شدند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی سپس گفت: یکی از وظایف ما در حوزه زبان و ادبیات فارسی، امروزه توجه به گنجینه‌های قدیمی است که به برکت ترجمه قرآن برای ما به یادگار مانده‌اند؛ قبل از انقلاب کارهایی در این زمینه صورت گرفت و حتی در دوره قاجار، تفسیری مانند ابوالفتوح رازی یک سال قبل از درگذشت مظفرالدین شاه به چاپ رسید. استادانی در دانشگاه و بزرگانی از علمای دین به ترجمه پرداختند، اما شاهد بودیم که توجه به ترجمه‌های قرآن در دانشکده‌های ادبیات و محافل ادبی از حیث تولید پایان‌نامه‌های علمی، در حاشیه بود.

حدادعادل با بیان اینکه ترجمه‌های قرآن بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری یافت، افزود: بعد از انقلاب و به اقتضای اینکه حکومت، جمهوری اسلامی شد، قرآن در متن توجه قرار گرفت و ترجمه‌های قرآن و قرآن‌پژوهی، میراث گسترده‌ای پیدا کرد. گمان می‌کنم در چهار دهه اخیر حدود هزار پایان‌نامه قرآنی در مقاطع ارشد و دکتری تهیه و دفاع شد و اساساً یکی از تحولات شگرف در این سال‌ها، روی‌آوری به ترجمه قرآن و روزافزون شدن آن بوده است.

وی در ادامه به اعلام آماری از موسسه ترجمان وحی اشاره کرد و گفت: این مؤسسه در سال 1373 تأسیس شد، آمار ترجمان وحی به ما می‌گوید که 210 ترجمه از قرآن کریم به زبان اردو صورت گرفته است و مقام دوم با 175 ترجمه در اختیار زبان فارسی است، اما فارسی این امتیاز را دارد که اولین زبانی است که قرآن به آن زبان ترجمه شده است. بر اساس این آمار‌ها، 157 ترجمه از قرآن به انگلیسی و 115 ترجمه هم از آن به ترکی استانبولی صورت گرفته است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به اشتیاق ایرانی‌ها به فراگیری قرآن اشاره کرد و یادآور شد: از بین کشورهای غیر عرب‌زبان، این ایران و ایرانی‌ها بودند که هر وقت خواسته‌اند و بخواهند به عربی صحبت کنند و یا شعر بسرایند، از همه گویشوران زبان‌های دیگر موفق‌تر بوده‌اند.

حداد عادل با بیان اینکه از میان 175 ترجمه صورت گرفته از قرآن به فارسی، تنها 100 ترجمه کامل بوده و مابقی جزءهایی از قرآن را شامل می‌شوند، تأکید کرد: می‌شود حدس زد که 50 ترجمه از این 100 ترجمه مربوط به 70 سال اخیر بوده است و همچنین می‌شود گفت 40 ترجمه از این 100 ترجمه مربوط به چهار دهه اخیر یعنی بعد از انقلاب اسلامی بوده است و این نشانه روی‌آوری به قرآن در بعد از انقلاب است.

وی با اظهار تأسف از اینکه هنوز هم که هنوز است زمانی که قرآن در مجالس و محافل خوانده می‌شود، ترجمه آن خوانده نمی‌شود، گفت: من همیشه در آرزو و حسرت این بوده‌ام که هر جا که قرآن خوانده می‌شود، ترجمه قرآن هم خوانده شود؛ البته زمانی که مسئولیت ریاست مجلس را بر عهده داشتم، سعی کردم در جلسات مجلس زمانی که قرآن خوانده می‌شود، حتماً ترجمه آن هم تلاوت شد.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور شد: بسیاری از بی‌اعتقادی‌ها، بدفهمی‌ها، خرافات و افراط و تفریط‌ها در کار دین، ناشی از آن است که با متن قرآن ارتباط نداریم. اگر گفتمان‌ حاکم بر فضاهای مذهبی ما قرآنی شود، بسیاری از مشکلات دینی ما اصلاح می‌شود، چون قرآن، نور و حقیقتی است که خودش، برهان خودش است.

وی در پایان صحبت‌های خود به قرائت آیه‌ای از سوره نور پرداخت و ترجمه طبری از این آیه و همچنین ترجمه خود از این آیه را برای حاضران خواند و گفت: واژگان قرآنی که در ترجمه‌ها آمده است، آنقدر وسیع و پراهمیت بوده که هم‌اکنون چندین فرهنگ لغت مربوط به این حوزه در زبان فارسی داریم، اگر آن ترجمه‌ها نبود، یقیناً ترجمه‌های قرآن به زبان امروزی هم پدید نمی‌آمد.

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی قائم مقام رئیس و دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور با بیان اینکه ترجمه قرآن باید از منظر تمدنی و فرا رشته‌ای صورت گیرد، گفت: بسیاری از علوم مثل فقه، ادبیات، بلاغت و کلام به نحوی با ترجمه قرآن در ارتباط هستند ولی متأسفانه دانش ترجمه‌شناسی و نظریه‌پردازی در این حوزه عمیق نبوده است. مترجم قرآن باید علاوه بر اشراف بر متن و قواعد زبانی، باید بر مقاصد قرآن و تفسیر قرآن هم اشراف داشته باشد. قرآن موجب احیاء و زنده ماندن زبان عربی و همچنین ترجمه‌های آن موجب احیای زبان فارسی بوده است.

جای قرآنی با ترجمه بلاغی خالی است

حجت‌الاسلام محمدی تأکید کرد: ترجمه قرآن فقط یک دانش نیست و باید با استفاده از دو عنصر ادب و هنر، محتوای قرآن را در ترجمه از عربی به فارسی منتقل کنیم. بیش از100 ترجمه از قرآن چاپ شده است و چند برابر این میزان هم ترجمه چاپ نشده از قرآن وجود دارد. ما امروز نیازمند ترجمه عصری از قرآن هستیم و ترجمه قرآن هم نیازمند تکامل است. متأسفانه هنوز یک ترجمه بلاغی از قرآن نداریم.

معاون پیشین قرآنی و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به کثرت ترجمه‌های قرآن بعد از انقلاب گفت: یکی از راه‌های رواج مضامین قرآن، ترجمه برای مخاطبان رده‌های سنی و ذائقه‌های مختلف است. ما هنوز ترجمه قرآن برای مخاطب کودک هم نداریم. استراتژی فرهنگی ترجمه قرآن برای ما بسیار مهم است چرا که ما محتوای غنی‌تر از قرآن نداریم.

حجت‌الاسلام محمدی همچنین با اشاره به اهمیت ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف، به ترجمه‌های متعددی که از انجیل صورت گرفته است، پرداخت و گفت: مسلمانان به بالغ بر100 زبان زنده دنیا سخن می‌گویند. یکی از فوری‌ترین کارهایی که باید انجام شود، ترجمه به زبان‌های آنهاست. در حالی که انجیل به بیش از 2500 زبان ترجمه شده است، قرآن به کمتر از 150 زبان برگردانده شده است.

دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور چاپ ترجمه‌های خوب بسیار با اهمیت ارزیابی کرد و گفت: یکی از کارهای بسیار خوب می‌تواند معرفی ترجمه‌های بسیار خوب در قالب سالانه‌ها و دوسالانه‌ها توسط دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف باشد. ترجمه‌های کهن از منظر علمی و آکادمیک فواید زیادی برای زبان فارسی دارند.

در ابتدای این آیین و پیش از سخنان محمدی، محمدرضا جعفری سردبیر نشر نو و ناشر قرآن یاد شده به اهمیت ترجمه قرآن اشاره کرد و افزود: نوع ادبیات و آرایه‌های آثار پیشینیان و ادب کهن فارسی جایگاه به سزایی در معرفی ادبیات فارسی و شناساندن استادان صاحب سبک آن دارد که هریک سعی کرده‌اند ترجمه‌ای شیوا از قرآن کریم ارائه دهند که طی قرون سبک و سیاق متفاوتی از خود به جای گذاشته است.

وی گفت: در سال 1386 بود که به محقق جوانی به نام محمد شریفی پیشنهاد کردم که به استخراج چهار ترجمه کهن از تفاسیر قرآن اقدام کند؛ ترجمه تفسیر طبری، تفسیر سورآبادی (470 تا 480 هجری قمری)، تفسیر میبدی (برگرفته از کشف‌الاسرار و عده‌الابرار) و تفسیر ابوالفتوح رازی (510 تا 556 هجری قمری). همنشینی این ترجمه‌ها تا حدی این امکان را در اختیار پژوهنده قرار می‌دهد تا بتواند ویژگی‌های زبانی و ادبی و نثر هر ترجمه را با دیگری بسنجد و همچنین تاثیر تفاوت مشرب مترجمان را در ترجمه متنی واحد ببیند.

سردبیر نشر نو ضمن معرفی مختصر هرکدام از این ترجمه‌های کهن اضافه کرد: در نقل تمامی این ترجمه‌ها، همه واژه‌های دشوار یا کلماتی که ممکن است برای همگان شناخته نباشد داخل پرانتز معنی شده است. همچنین بخش‌هایی از ترجمه که جنبه توضیحی داشته در میان دو خط تیره معترضه قرار گرفته است و علاوه بر این با این فرض که مصححان این تفاسیر به رسم الخط نسخه‌های خود پایبند بوده‌اند، در رسم‌الخط ترجمه‌ها هم دست نبرده‌ایم. فهرست‌هایی که در انتهای این قرآن آمده است، همگی حاصل کوشش آقای دکتر محمود رامیار است. امیدوارم این اثر مورد توجه استادان زبان و ادب فارسی و همچنین قرآن‌پژوهان قرار گیرد.

در پایان این مراسم چاپ نفیس قرآن کریم با چهار ترجمه کهن که از سوی انتشارات نشر نو به چاپ رسیده است، رونمایی شد.