برنامه هاي تبادل دانشگاهي، اعزام "سپاهيان صلح" و حضور مستقيم ديپلمات ها از پايه هاي تقويت "روابط مردم با مردم" آمريکا بود. در عين حال برخي بر اين باورند که ايالات متحده هيچگاه همانند دول استعمارگر ديگر مانند انگليس و روسيه حضور مستقيم در ايران نداشته، اما با اين وجود با سعي در گسترش ارزشها و آرمانهاي خود در ساير کشورها و با ابزار گوناگون بدنبال همان چيزي است که در فرمايشات مقام معظم رهبري از آن بعنوان "استعمار فرانو" ياد شده است.
پس از انقلاب اسلامي از برنامه هاي فوق صرفاً برنامه تبادل محدود دانشگاهي بين ايران و ايالات متحده آن هم از مجاري غيررسمي و بعضاً انفرادي باقيمانده است. زبان فارسي به همراه زبان هاي عربي، روسي، چيني، هندي، اردو و کره اي براي ايالات متحده بعنوان زبانهاي استراژيک مطرح هستند که از آغاز دهه 1980 بودجه خاصي براي آموزش آنها با عنوان "قانون شش " تخصيص يافته است.
ريچارد نلسون فراي ايران شناس آمريکايي (معتقد به تشييع اسماعيلي) در مصاحبه اي با CNN گفته بود که همواره در تمام منطقه آسيا و اروپا دو فرهنگ و تمدن بزرگ حضور داشته است يکي در چين و ديگري در ايران. پيشتر مطالعه خاورميانه از نگاه دانشگاهيان آمريکا در چهار حوزه فرهنگي: عربي، فارسي، عبري و ترکي صورت ميگرفت که تداوم سنت "شرق شناسي " اروپا بود. گفتمان غالب در شرق شناسي مطالعه آداب و رسوم کهن و ادبيات باستاني بود، اما رفته رفته بررسي ساختار سياسي و ايدئولوژي حاکم و ادبيات سياسي نيز به اين حوزه وارد شده است.
احمد کريمي حکاک، موسس بهايي و مدير مرکز مطالعات فارسي دانشگاه مريلند، بر اين باور است که حضور ايالات متحده بعنوان ابرقدرت پس از جنگ جهاني دوم باعث پيدايش مطالعات ايران گشت. بنا بر آمار انجمن زبان نوين پس از بررسي 2800 مرکز آموزش عالي در آمريکا از سال 2002 تا 2006 حجم ثبت نام براي فارسي آموزي 90% (از 1300 نفر به حدود 2300 نفر) افزايش يافته است، که مي توان آنرا در جايگاه دوم پس از عربي با 126.5% افزايش قرار داد؛ و اين در حالي است که در طول دوره مشابه رشد زبان چيني 51% بوده است.با اين وجود در زمينه تقويت نفوذ ديپلماسي عمومي ايالات متحده در ديدگاه مردم ايران رفته رفته ظهور برنامه هايي به زبان فارسي رو به گسترش است. که در همين راستا و در چارچوب ديپلماسي عمومي با رويکرد "دولت با مردم" در اواخر دولت بوش و انتصاب گلي عامري بعنوان مديرکل آموزشي و فرهنگي وزارت خارجه آمريکا وب سايتي دوزبانه فارسي-انگليسي تحت نام "آموزش آمريکا ايران " راه اندازي و اقدام به اطلاع رساني جامع و عمومي در راستاي مهاجرت تحصيلي نخبگان به آمريکا نمود. و اين علاوه بر نسخه فارسي وب سايت رسمي وزارت خارجه آمريکا با عنوان پل اطلاعاتي آمريکا- ايران (usinfo.state.gov) است، که اخيراً با ظاهري جديدتر و تعاملي تر (و حرک به سمت رويکرد "مردم با دولت") با عنوان داستان آمريکا با آدرسي جديد (America.gov) ادامه مأموريت ميدهد.
بر همين سياق به وب سايت هاي فارسي صداي آمريکا و راديو فردا نيز مي توان اشاره نمود، که نقش بسيار مؤثري در "مقبوليت زايي" براي سياست هاي ايالات متحده بطور کل و ديپلماسي عمومي آمريکا بطور خاص در قبال ايران دارند. پر واضح است که کانال تلويزيوني صدايي آمريکا و سلفش "راديو صداي آمريکا" از وب سايت ها قديمي تر بوده و همچنان بواسطه در دسترس تر بودن از مخاطبين بيشتري برخوردار و از عمق نفوذ مردمي بالاتري بهره ميبرند.
علاوه بر سايت هاي دولتي برخي اتاق فکرها نيز اقدام به قرار دادن مطالب خود به زبان فارسي براي اثرگذاري بر مخاطبين فارسي زبان و گسترش حوزه نفوذ خود نموده اند. براي اولين بار و کاملاً يکسويه (web 1.0) "موسسه آمريکن اينترپرايز" اقدام به انتشار برخي از توليدات گزارشي و تحليلي خود به زبان فارسي و يا با ترجمه فارسي بطور محدود نمود؛ که تا به امروز نيز تغيير سطح نداده است. اما "بنياد امنيت بين الملل" با ايجاد و حمايت مالي خاص در جهت ارتباط با مخاطبين فارسي زبان، سايت "واشنگتن پريزم" را تأسيس و هدايت نمود.
در حال حاضر "موقوفه ملي براي دموکراسي" وب سايتي فارسي با عنوان "پنجره"، وب سايت "خانه آزادي" نسخه ايي فارسي با عنوان "گذار" و "بنياد کاتو" نيز تارنمايي فارسي با عنوان "چراغ آزادي" در راستاي ايجاد رابطه با فارسي زبانان ايجاد نموده اند. آنچه که در نسخه فارسي اين تارنماها ميتوان يافت: مبحث اطلاع رساني، خبر و تحليل؛ آموزش حقوق مدني و حقوق زنان و اقليت ها؛ و شناسايي و بازتعريف آمريکا از زاويه هاي گوناگون و فرصت هاي گوناگون موجود در آن است.
نکته قابل تأمل اين است، که با توجه به حضور بيش از يک ميليون ايراني-آمريکايي در ايالات متحده و آشنايي طبيعي اغلب ايشان با زبان فارسي، تهيه کنندگان مطالب فارسي براي دولت، لابي ها، اتاق هاي فکر، دانشگاه ها و غيره فارسي زبانان مقيم ايالات متحده هستند و طبيعتاً در اين امر جهت و سودهي به اخبار، مديريت افکار، ترجمه و تفسير متون مبتني بر علايق فردي و ايدئولوژيک جزئي لاينفک از شغلشان خواهد بود. که متأسفانه اغلب ديد خوبي نسبت به نظام حاکم ايران ندارند و لاجرم به تيره تر شدن روابط بين جمهوري اسلامي و ايالات متحده کمک ميکنند.
اگرچه همانطور که در بالا اشاره شد، تلاش هاي فرواني براي تربيت نيروي انساني آشنا به زبان فارسي صورت گرفته و ميگيرد؛ اما حداقل براي سالها از حضور دياسپورا (اقليت مهاجر) ايراني در اين امر بهره گرفته خواهد شد.در همين خصوص نياز به آموزش آکادميک زبان فارسي در آمريکا براي نسل هاي جديد ايراني-آمريکايي و حتي ساير علاقه مندان همچنان که پيشتر ذکر شد، احساس ميشود که در همين راستا برنامه هاي دانشگاهي آموزش فارسي و رشته هاي ايران شناسي در دانشگاه ها و مراکز پژوهشي زير تأسيس گشته است:دانشگاه مريلند (مطالعات فارسي) دانشگاه UCLA (مطالعات ايران) دانشگاه آريزونا (مطالعات فارسي و ايراني) دانشگاه کلمبيا (مرکز مطالعات ايران) دانشنامه ايرانيکا دانشگاه کاليفرنيا] ارواين[ (مرکز مطالعات فارسي و فرهنگ) دانشگاه تگزاس (مطالعات فارسي) دانشگاه واشنگتن (برنامه مطالعات فارسي و ايراني) دانشگاه هاروارد (مطالعات فارسي و ايراني) دانشگاه هاروارد (پروژه تاريخ شفاهي ايران) موسسه شرق شناسي دانشگاه شيکاگو (پروژه پارس/ايران) دانشگاه استنفورد (مطالعات ايراني) بايگاني دفاع از تخت جمشيد آنچه که در اين خصوص حائز اهميت است، مجريان و مدرسان اين برنامه ها هستند که ميتوان ايشان را از ديد عقيدتي به 3 گروه تقسيم نمود:
1. بهاييان2. گروه هاي اپوزيسيون جمهوري اسلامي3. اقليت ايراني غير سياسي .
همانطور که مشخص است اغلب گروه هاي فوق رابطه حسنه اي با جمهوري اسلامي ندارند، ولي همه آنها به خصوص گروه آخر توان تبديل شدن به گروه هاي متمايل به جمهوري اسلامي و حتي لابي جمهوري اسلامي به شرط ايجاد رابطه و برنامه هاي تبادل، حمايت مالي و آموزشي از برنامه هايشان را دارند. قابل ذکر است که بسياري از برنامه هاي ايران شناسي و فارسي آموزي با مساعدت هاي فردي و گروهي ايرانيان علاقمند به حفظ زبان و فرهنگ فارسي-ايراني (و نه لزوماً اسلامي) اداره ميشود که براي نمونه " بنياد ميراث فرهنگي روشن" سه ميليون دلار را وقف برنامه مطالعات فارسي دانشگاه مريلند به مديريت دکتر احمد کريمي حکاک کرده و يا در اقدامي ديگر آقاي فريبرز مسيح دو ميليون دلار از ثروت شخصي خود را به همين منظور در ايالات متحده وقف نموده، همچنين ميتوان به پروژه دائرةالمعارف ايرانيکا به سرپرستي احسان يارشاطر اشاره کرد که به اقرار خودشان تقريباً همه هزينه هايش را تا به حال از علاقمندان اخذ نموده، عباس ميلاني نيز همين ادعا را در خصوص منابع مالي برنامه ايران شناسي دانشگاه استنفورد دارد.
از سوي ديگر، تصويب قانون موسوم به "ندا " نيز اخيراً 30 ميليون دلار براي گسترش توليد برنامه به زبان فارسي در راديو فردا و بخش فارسي صداي آمريکا با شعار کمک به ملت ايران براي برخورداري از امکان ابراز عقيده و دسترسي به اخبار و همراهي در جابجايي "تئوکراسي سرکوبگر" حاکم در ايران اختصاص داده است. به موجب اين قانون 20 ميليون دلار نيز براي حمايت مالي از برنامه هاي آموزش الکترونيکي، تبادل و رسانه به صورت اينترنتي اختصاص يافته که در راستاي بسط رابطه "مردم با مردم" بکارگيري خواهد شد. اين قانون همچنين 5 ميليون دلار براي گردآوري و مستندسازي در خصوص نقض حقوق بشر در ايران از انتخابات دهم رياست جمهوري ايران توسط وزارت امور خارجه ايالات متحده اختصاص داده است.
آنچه در نگاه اول به نظر ميرسد، تهديد شبکه سازي و عامل سازي اينترنتي و رسانه اي وسيعتر در داخل و قدرت يابي و نفوذ اعضاي فرق و گروهک هاي مخالف نظام در درون چرخه تصميم سازي و تصميم گيري ايالات متحده است. اما در صورت سرمايه گذاري جمهوري اسلامي در امر آموزش زبان فارسي (ترجيحاً آکادميک) در خارج از کشور با استفاده از ابزارهاي نوين و موجود مانند: شبکه هاي تلويزيوني جام جم، پرس تي وي، سحر و همينطور ايجاد و بسط وب سايت هايي در اين خصوص در کنار برنامه هاي همسو ميتواند اين روند را به فرصتي براي جمهوري اسلامي تبديل نمايد.
