گروه بین‌الملل مشرق- این هفته اجلاس قلب آسیا با موضوع امنیت و توسعه افغانستان برگزار شد، اما در اسلام‌آباد، پایتخت کشوری که مهمترین نقش را در تحریک طالبان دارد و گروه‌های فکری و اجتماعی تندرو در آن، پشتیبانی تکفیری‌های افغانستان را برعهده دارند. به همین دلیل، اولین کشور در منطقه بود که عربستان از آن برای ائتلاف در حمله علیه یمن دعوت کرد. شاید محل پنجمین دور همایش، بهانه خوبی بود تا اعضا به ویژه رؤسای جمهوری افغانستان و پاکستان مجبور به موضع‌گیری صریح‌تر در مورد نقش پاکستان در پشتیبانی از القاعده و طالبان داشته باشند. همزمان دور جدید مذکرات هند و پاکستان برای رسیدن به راه‌حل جامع مسائل فیمابین کلید خورده است. چه ارتباطی میان این دو مسأله است؟

همایش قلب آسیا در راستای پروسه استانبول قرار دارد،‌ توافقی که کشورهای عضو در استانبول برای همکاری در پیشرفت و تقویت امنیت افغانستان در استانبول صورت دادند. هم‌اکنون 14 کشور در این پروسه شریک‌اند و چندین بازیگر ملی و بین‌المللی نیز از ان حمایت می‌کنند. اعضا عبارت‌اند از:‌ افغانستان، آذربایجان، چین، هند، پاکستان، روسیه، ایران، ترکیه،‌ قزاقستان، گرجستان،‌ عربستان، تاجیکستان، ترکمنستان و امارات متحده عربی. کشورهایی چون ایالات متحده آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، مصر،‌ ژاپن و ... در کنار نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی مانند سازمان ملل،‌ ناتو، اتحادیه منطقه‌ای همکاری جنوب آسیا (SAARC)، سازمان همکاری شانگهای (SCO) و سازمان همکاری اسلامی (OIC) نیز از آن حمایت می‌کنند.

اعضای قلب آسیا توافق کرده‌اند که با مشورت مستمر، روندهای داخلی و منطقه‌ای را برای ایجاد و گسترش «ابزارهای تقویت اعتماد به نفس» موسوم به CBMs هماهنگ کنند. این ابزارها و شاخص‌ها عبارت است از: مدیریت بحران، مقابله با تروریسم،‌ مقابله با مواد مخدر، تجارت، امور مالی و سرمایه‌گذاری، زیرساخت‌های منطقه‌ای و آموزش. در واقع اعضا باور دارند که یک افغانستان باثبات و پیشرفته، به نفع همه آنها است.


اشرف غنی در اسلام‌آباد

حضور دو همسایه پاکستان در همایش اخیر در اسلام‌آباد، بسیار خبرساز شد. سوشما سواراج وزیر خارجه هند و اشرف غنی رئیس‌جمهور پاکستان. سواراج مذاکرات صلح را در دیدار پرویز مشرف و سرتاج عزیز وزیر خارجه پاکستان پیش برد و اشرف غنی در اجلاس قلب آسیا بار دیگر بر تحریک طالبان از داخل خاک پاکستان سخن گفت.

سواراج وزیر خارجه هند با حضور در همایش «قلب آسیا» از «تعهد مستحکم هند» برای «همکاری منطقه‌ای» در جهت «افغانستان دموکراتیک، مستقل، قوی، موفق و پیشرفته» خبر داد و روز چهارشنبه دیداری با اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان صورت داد. وی با اشرف غنی در مورد مقابله با تهدیدهای تروریستی در این کشور سخن گفت و منظور او از «مقابله با تهدیدهای تروریستی» همکاری مشترک دو کشور برای اجبار دولت پاکستان به مقابله با نیروهای افراطی در کشور خود بود. سواراج در بیانیه مشترک با وزیر خارجه پاکستان اعلام کرد مقامات اسلام‌آباد پذیرفته‌اند که در مقابله با «تروریسم» به عنوان یک معضل منطقه‌ای همکاری کنند.

اما نماینده افغانستان خیلی صریحتر در مورد نقش پاکستان که همواره توسط مقامات این کشور انکار می‌شد، سخن گفت. وی روز چهارشنبه در مورد حادثه‌ای که مردادماه در افغانستان منجر به قتل 150 نفر در یک مدرسه متعلق به ارتش (عمدتاً کودکان) شد، اظهار کرد «طالبان بر اثر تحریک از داخل پاکستان حمله پلیدی را علیه کودکان در پیشاور صورت داد. اگر چه آنها با مقاومت خود به آنها پاسخ دادند. اما ... ماهیت طالبان چیست و چگونه باید با آن برخورد کنیم؟»

وی در مورد گسترش تروریسم در افغانستان گفت:«القاعده، داعش و تروریست‌هایی از چین، روسیه، ازبکستان، تاجیکستان و خاورمیانه، همگی در سرزمین ما حضور دارند».

از زمان آغاز مسئولیت اشرف‌غنی در افغانستان و نواز شریف در پاکستان، دو کشور منتظر بهبود روابط بوده‌اند، اما تا کنون اتفاق ویژه‌ای نیافتاده است. اشرف غنی تصمیم داشته که دولت پاکستان را متقاعد کند نیروهای طالبان را بر سر میز مذاکره بیاورد. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه انفجار مردادماه در پیشاور رخ داد. پس از این حادثه، غنی برای اولین بار بعد از آغاز کارش به عنوان رئیس جمهور، گفت که پاکستان همچنان «پناه‌گاه‌های امن برای تروریسم و کارخانه‌های تولید بمب» را در خود جای داده است. او گفت از خاک این کشور پیام جنگ فرستاده می‌شود:«من از ملت و دولت پاکستان می‌پرسم که اگر گروهی چنین قتل عامی که در شاه شهید کابل شد در اسلام‌آباد انجام می‌داد و این گروه در خاک افغانستان پناهگاه و در شهرهای بزرگ ما دفتر و مراکز آموزشی می‌داشت، آنگاه واکنش شما چه می‌بود؟ آیا ما را دوست خود می‌دیدید یا دشمن؟»


نواز شریف وعده داد

شریف در پاسخ به نگرانی‌ها از نقش این کشور در حملات تروریستی هند و افغانستان گفت:«اقدام برای دستیابی به روابط صلح‌آمیز با همسایگان، یک اصل شفاف در سیاست خارجی پاکستان است... ما باید به فکر ابزارهای جمعی و هماهنگ برای تقویت امنیت منطقه‌ای باشیم تا موفقیت ما در مبارزه با تروریسم، پایدار و غیرقابل‌بازگشت باشد».

دیدار سه‌‌جانبه مقامات هند و پاکستان با ریچارد اولسن نماینده ویژه آمریکا از حاشیه‌‌های مهم در این اجلاس بود. آنها دو راه را پیشِ روی گروه‌های شبه‌نظامی در کشورشان قرار دادند: پیوستن به روند سیاسی یا روبروشدن با مقابله تمام‌عیار و متحد دولت‌‌ها. در اعلامیه مشترکی که پس از این دیدار منتشر شد، آمده است:«تمامی تلاش‌ها برای مذاکره میان دولت افغانستان و گروه‌های طالبان مورد حمایت و تشویق قرار خواهد گرفت. هر سه طرف، با هم کار می‌کنند تا شرایطی را به وجود آورند که مشارکت گروه‌های طالبان را در روند صلح تشویق کند و به آنها نشان دهد که یک گزینه واقعی سیاسی در برابر خود دارند.»

همچنین در بیانیه مشترک پس از دیدار مقامات چین و آمریکا با افغانستان و پاکستان، دولت چین متعهد شد به تداوم روند صلح میان افغانستان و پاکستان یاری رساند. در این بیانیه آمده است مذاکرات صلح باید «تحت رهبری و مالکیت افغانستان» باشد.

اشرف غنی روز جمعه در بازگشت از سفر اسلام‌آباد به خبرنگاران گفت «محتاطانه» به روند صلح،‌خوش‌بین‌ است. او اعلام کرد مقامات پاکستان وعده دادند از قوه قهریه علیه گروه‌هایی که در روند صلح مشارکت نکنند،‌ استفاده خواهند کرد. با این حال، این روند نیازمند زمان است و مهمتر از همه این است که پاکستان نفع خود را در تداوم آن ببیند.

وزیر خارجه افغانستان اما خوش‌بین‌تر از مافوق خود است. صلاح‌الدین ربانی که پسر برهان‌الدین ربانی (رئیس شورای عالی صلح افغانستان که سپتامبر 2011 میلادی در اثر یک انفجار انتحاری جان باخت) است، در کنفرانس خبری با سرتاج عزیز همتای پاکستانی خود گفت:«ما امید زیادی داریم که این تلاش منجر به یک روند صلح،‌ متناسب با رسیدنِ به هدف، و اقدامات مثبتی در هفته‌های پیشِ رو شود».

پشت‌پرده توافقات جدید

تداوم اتفاقات مشابه در کنار هم، ممکن است گمان ارتباط میان آنها را تقویت کند:

* چندی قبل مقامات افغان اعلام کرده بود که با فرا رسیدن فصل سرما، فصل جنگی گروه طالبان پایان یافته و  فرصت گفتگوهای صلح و تقویت نیروهای امنیتی افغانستان فراهم می‌شود.

* به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روزنامه «پاکستان»، اواخر آبان سال جاری، راحیل شریف رئیس ستاد ارتش پاکستان در دیداری پنج‌روزه از واشنگتن با مقامات آمریکا شامل وزیر دفاع، رئیس سیا و وزیر امور خارجه دیدار می‌کند تا در مورد چگونگی مقابله با تروریست‌‌ها، مسدودسازی دستیابی آنها به سلاح اتمی و راه‌‌های حل مسأله کشمیر مذاکره کنند. چندی پیش «نواز شریف» با رئیس جمهور آمریکا «باراک اوباما» صحبتهای درباره توافقنامه تولید فن آوری هسته ای نظامی مانند کشور هند را با نواز شریف درمیان گذاشته بود. وی گفته بود پاکستان قصد افزایش سلاح‌های اتمی خود را ندارد اما چون هند در حال افزایش سلاحهای جنگی و نظامی پیشرفته است به این دلیل پاکستان مجبور است برای مقابله با تهدیدات هند سلاحهایی با برد کوتاه تولید کند تا بتواند درصورت حمله ناگهانی از خود دفاع کند.

* نوازشریف، اشرف غنی و دیوید کامرون در همایش آب و هوا در پاریس دیدار سه‌جانبه برگزار کردند.

* هند و پاکستان دور جدید مذاکرات خود را این بار به عنوان مذاکرات جامع و با پیش‌شرطِ مقابله همه طرف‌ها با تروریسم از دو کانال مشاوران امنیت ملی و وزرای خارجه آغاز کردند.

* همایش قلب آسیا در اسلام‌آباد میزبان وزیر خارجه هند و رئیس‌جمهور افغانستان بود و دور بعدی احتمالاً با حضور نواز شریف در هند برگزار می شود. مودی هم وعده داده که سال آینده به اسلام‌آباد سفر می‌‌کند.

* رحمت‌الله نبیل رئیس امنیت افغانستان همزمان با توافق دو کشور برای مقابله با تروریست‌ها به دلیل آنچه «فضای مکدر و فشار بی‌حد‌وحصر» اشرف غنی بر خود خواند، از منصب خود کناه‌گیری کرد.

افغانستان و هند همواره خواهان پایان‌دادن به ناآرامی در کشورهای خود بوده‌اند، پس آنچه اکنون تغییر کرده یا دست‌کم شرایط برای تغییر آن فراهم شده، سیاست‌های پاکستان است. به نظر می‌رسد افزایش قدرت هند از سویی و افزایش قدرت گروه‌های تروریستی از سوی دیگر پس از ظهور داعش، پاکستان را بر آن داشته تا در سیاست داخلی و خارجی خود در ارتباط با گروه‌های تکفیری و پشتیبان‌های فکری آنها تجدید نظر کند و پیش از آنکه همه چیز از دست برود، پایه‌‌های قدرت خود در داخل کشورش را در یک بازی برد-برد با همسایگان و قدرت‌های ذی‌نفوذ در منطقه مستحکم کند. اگر اتفاق غیرمنتظره‌ای مانعِ این روند نشود، تداوم آن به افزایش منافع ملی جمهوری اسلامی ایران نیز می‌انجامد.


منابع