به گزارش مشرق، دولت یازدهم به‌عنوان میراث‌دار یارانه‌های نقدی دولت پیشین عزمش را جزم کرده تا یارانه نقدی اقشار با درآمد بالا را به حکم قانون قطع کند؛ تدبیری که البته بدون حاشیه و اعتراض هم نخواهد بود و البته مدافعان بسیاری نزد کارشناسان اقتصادی و مردم دارد.

سؤال مهم این است که دولت و مردم ایران برای رهایی از یارانه‌های نقدی چه گزینه‌هایی را پیش‌رو دارند و کشورهای مختلف جهان چگونه توانسته‌اند نظام پرداخت یارانه‌ها را سر و سامان دهند؟ بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که ایران تنها کشوری است که یارانه نقدی را برای همه شهروندان در نظر گرفته است.

از این رو دولت حسن روحانی در نخستین‌گام برای تشویق پردرآمدها و شهروندان غیرنیازمند تلاش کرد تا آنها را داوطلبانه به انصراف از دریافت یارانه نقدی سوق دهد؛ تدبیری که البته جواب لازم را به همراه نداشت. گزینه و تدبیر دیگر دولت برای سامان دادن به وضعیت پرداخت یارانه‌ها به شهروندان به اعطای یارانه کالایی به خانوارهایی محدود می‌شود که از فقر غذایی رنج می‌برند و براساس اعلام مسئولان از زمان آغاز فعالیت دولت یازدهم به حدود 10میلیون نفر در مقاطع زمانی مختلف یارانه کالایی برای تأمین کالری مورد نیاز داده شده و این فرایند همچنان ادامه خواهد یافت.

پرداخت یارانه نقدی، یارانه سلامت و یارانه کالایی هرچند 3جهت‌گیری دولت ایران محسوب می‌شود، اما افزون بر اینها، ایرانیان هرساله مبالغ زیادی یارانه پنهان انرژی و دیگر بسته‌های یارانه‌ای در قالب تسهیلات بانکی و... دریافت می‌کنند که مورد اخیر در مواردی باعث ایجاد رانت هم شده است. نتیجه یک پژوهش از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس از وضعیت سیستم پرداخت یارانه‌ها در برخی کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد که این کشورها ترکیبی از یارانه نقدی، یارانه غذایی و آموزشی و یارانه سلامت را به اجرا گذاشته‌اند.

مروری بر تجربه دیگر کشورها

نگاهی به تجربه دیگر کشورها برای رهایی از پرداخت غیرهدفمند یارانه‌ها نشان می‌دهد که در اکثر کشورهای دنیا، اقشاری که آسیب‌پذیرترند، بیشتر مورد حمایت در اصلاح نظام یارانه‌ها قرار می‌گیرند و البته بسته به میزان توسعه‌یافتگی کشورها، روش‌های اصلاح و پرداخت یارانه‌ها متفاوت است و درنهایت گزینه پرداخت مستقیم یا غیرمستقیم متناسب با منابع در دست دولت‌ها و اطلاعات واقعی از وضعیت اقتصادی خانوارها ملاک حمایت و پرداخت یارانه قرار می‌گیرد. دادن پول نقد بیشتر در کشورهایی رواج داشته که احتمال شورش فقرا درصورت افزایش قیمت حامل‌های انرژی و برداشتن یارانه‌ها وجود دارد تا دست‌کم این اقشار از حیث تأمین کالری مورد نیاز دچار تنگدستی نشوند.

البته برخی کشورها پرداخت یارانه نقدی را مشروط می‌کنند به اینکه گیرندگان یارانه‌های نقدی، پول دریافتی را در بخش‌های مورد هدف دولت‌ها ازجمله آموزش فرزندان یا ارتقای بهداشت خانوارها هزینه کنند. کشورهایی چون هندوراس، نیکاراگوئه و جامائیکا در آمریکای لاتین تجربه پرداخت یارانه نقدی مشروط را با اهداف خاص و با درنظر گرفتن سطح درآمد خانوارها در طول دهه‌90 اجرایی کرده‌اند. پرداخت هدفمند پول نقد به فقرا از نظر برخی صاحب‌نظران بهتر از یارانه کالایی است چرا که هم باعث اختلال در قیمت کالاها نمی‌شود و هم حق انتخاب را برای خانوارهای دریافت‌کننده یارانه نقدی محفوظ می‌دارد.

نتیجه یک بررسی بانک جهانی نشان از اجرای اشکال مختلف پرداخت یارانه‌ها در کشورهای مختلف دارد، به‌نحوی که در بین 122کشور منتخب، 49کشور پرداخت نقدی یارانه‌ها روش غالب ارائه کمک‌های دولتی بوده و 30کشور تنها به پرداخت یارانه شبه‌نقدی و غذایی روی‌آورده‌اند. به‌عنوان مثال در آرژانتین 2دهک از فقیرترین افراد یعنی 20درصد از کل دهک‌های درآمدی تحت پوشش یارانه اشتغال و کار قرار گرفته‌اند یا در شیلی 57درصد از پرداخت نقدی به مشمولان 2دهک فقیرترین مردم می‌رسد.

در دولت رومانی هم در اجرای سیاست هدفمندی یارانه‌ها 83درصد از یارانه‌های پرداختی به‌صورت نقدی به 40درصد از فقیرترین شهروندان اختصاص دارد. دولت مصر در مقطعی 38درصد از یارانه شکر دولتی را به 40درصد فقیرترین‌ها می‌داد و در کره‌جنوبی 40درصد از فقیرترین‌ها مشمول بیمه افراد مسن هستند یا در هند 4دهک دارای پایین‌ترین سطح درآمد گندم یارانه‌ای می‌گیرند و در کشورهایی چون تونس یارانه غذایی عمومی، در ازبکستان یارانه کمک به کودکان و در کلمبیا، یارانه تغذیه مدارس رایج است.


 تلخ و شیرین هدفمندی ایرانی

ایران البته دارای تجربه شیرین و تلخ در هدفمندی یارانه‌ها به‌ویژه یارانه‌های انرژی است. تجربه شیرین را می‌توان توزیع سوخت براساس سازوکارهای کارت‌های سوخت و سهمیه‌بندی و حتی تغییر سازوکار توزیع سوخت براساس پیمایش خودروها در مورد گازوئیل دانست و تجربه تلخ اینکه پرداخت یارانه‌های نقدی به‌صورت یکسان و بدون درنظر گرفتن میزان درآمد خانوارها و البته بدون توجه به میزان درآمد حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی صورت گرفت.



منبع: همشهری