امروزه بسیاری از نمایشگاه‌های بزرگ کتاب در سطح جهانی چون نمایشگاه فرانکفورت، شارجه، بولونیا و ... را مشاهده می‌کنیم و در آن حضور داریم اما هنوز هم در برپایی نمایشگاه کتاب تهران و جذب بازار خارجی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم.
به منظور بررسی برخی از آسیب‌های موجود در زمینه حضور ایران در نمایشگاه‌های بینالمللی کتاب، نشستی با همین موضوع با حضور حجت‌الاسلام غلامرضا حیدری ابهری مؤلف کتاب‌های کودک، حجت‌الاسلام علیرضا سبحانی‌نسب مدیر نشر جمال و امیر صالحی طالقانی مدیر انتشارات بینالمللی نحل برگزار کردیم.
برخی از سرفصل‌های بررسی شده در این میزگرد عبارتند از:
-ضرورت‌های ورود به حوزه بین‌الملل در تولید و فروش کتاب
-وجود ناشران تخصصی در حوزه بین‌الملل در کشور
-اولویت‌های ترجمه کتاب‌های کودک
-بررسی آژانس‌های بینالمللی و ضرورت‌های تأسیس آژانس‌های ادبی در کشور
-تفاوت نمایشگاه‌های بینالمللی مطرح جوان با نمایشگاه کتاب تهران
-کاستی‌های حوزه تألیف ما در بخش بین‌الملل
*لطفاً ابتدا درباره بحث آژانس‌های بینالمللی نشر و نمایشگاه‌های فعال در سطح بینالمللی بگویید تا سپس وارد بحث شویم.
امیر صالحی: نخستین نکته‌ای که باید پیش از پرداختن به هر بحثی بدان توجه کرد وضعیت بازار نشر ایران به لحاظ دولتی و خصوصی و حضور در عرصه‌های بینالمللی است که البته پر هزینه است و بسیاری ناشران توان مالی یا محتوایی و حمایتی آن را ندارند. پیگیری این حوزه‌ها هم باید با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی باشد خود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است که در تلاش برای بررسی و آسیب‌شناسی مشکلات در این حوزه است و حتی به موازات همین جلسه هم فکر می‌کنم که در خانه کتاب جلسه‌ای راجع به بازارهای بینالمللی نشر ایران در حال برپایی بود.
*سواد بینالمللی؛ گام نخست نشر فرامرزی
نخستین نکته برای حضور در سطح بین‌الملل داشتن سواد بینالمللی است کسی که می‌خواهد عکاسی کند باید سواد و تجربه آن را داشته باشد برای حضور در صحنه بین‌الملل هم سواد و دانستن اصول حرفه‌ای نیاز داریم بنابراین با وجود احساس ضرورت به کار نمایشگاهی بینالمللی ناشر خصوصی یا دولتی نیاز به پیش‌نیازهایی دارد، متأسفانه اگر همه سواد بین‌الملل ما را از سال 1992 جمع کنند اندازه سواد یک نفر متخصص هم نمی‌شود، عده‌ای بدنبال این بودند که این حوزه را به فضای آکادمیک وارد کنند یا در جلسات حوزه اطلاعات را مبادله کنند که البته هنوز میسر نشده است.
حجت‌الاسلام ابهری با طرح یک سؤال که اولویت زبانی ما در عرصه بین‌الملل چیست برای صدور انقلاب و محتوای کودک و نوجوان چه زبان و فرهنگی اولویت دارد؟
*اصل توجه به زبان‌های بینالمللی؛ گام نخست انگلیسی و سپس عربی
صالحی: براساس تعابیر متخصصان اگر قرار است به دایره نشر بین‌الملل ورود کنیم باید یک سری زوائد را حذف کنیم و جای آن را با مسائل اصلی پر کنیم درباره زبان هم باید بگوییم که واضح است زبان فارسی کم مخاطب و شناخته شده در عرصه بین‌الملل است بنابراین ترجیحاً باید کار را با زبان انگلیسی جلو ببریم یعنی بزرگراه اینجا انگلیسی است البته براساس تجربیات، ما از زبان عربی هم غفلت کردیم که این هم بسیار مهم است به این دلیل که به نقل خود مجله publishing weekly در انگلستان نمایشگاه شارجه جزو چهار نمایشگاه بزرگ بینالمللی است با وجود اینکه کل این نمایشگاه به اندازه یک سالن نمایشگاه کتاب تهران یا فرانفکورت هم نمی‌شود.
دو روز پیش از شروع نمایشگاه شارجه دولت 300 هزار دلار به خرید و فروش رایت در نمایشگاه کمک کرده است، این عدد کمی نیست در همین دو روز 80 مؤسسه، شرکت یا آژانس در نمایشگاه فعال می‌شوند که حضورشان بسیار تأثیرگذار است هر چند این رقم هم بزرگ است و ما در کپی رایت به سراغ آن نمی‌رویم اما همین نشان می‌دهد که زبان عربی در این کشور کوچک چقدر مورد توجه قرار دارد بنابراین زبان عربی را فراموش نکنیم پس زبان اصلی مورد توجه ما برای حضور در این نمایشگاه‌ها نخست باید انگلیسی و سپس عربی باشد که البته در عرصه زبان انگلیسی یک کارهایی کردیم و بهتر ظاهر شدیم.
*آیا این 300 هزار کمک دولت به کپی رایت نظیر کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران است که مثلاً هزینه‌ای را در اختیار مردم قرار می‌دهد یا کمک به ناشران می‌کند؟
صالحی: خب یک تفاوت‌هایی دارد به طور مثال در دنیا برای خرید کپی رایت بین ناشر و خریدار یک قراردادی منعقد که از آن نسخه‌هایی آماده می‌شود ادبیات آن هم بسیار ساده است اما در ایران چنین قرارداد و فرم پایه مثل خارج نداریم و معمول نیست بنابراین اینها در نمایشگاه یک کتابچه ساده به زبان عربی یا انگلیسی چاپ می‌کنند و براساس آن شما قراردادتان را می‌بندید البته آنجا یک پیش قرارداد هم وجود دارد تا دو ماه بعد اصل قرارداد را می‌فرستند آنها به ازای هر قرارداد کتاب کودک 1500 دلار و کتاب بزرگسال 3 هزار دلار به خریدار کمک می‌کنند، یعنی در شروع کار کمک می‌کنند تا کتاب به چاپ‌های بعدی برسد.
تبلیغ زبانی در نمایشگاه‌های بینالمللی حائز اهمیت است
*بهرحال ما هم اگر در داخل ایران بخواهیم سازوکاری این چنینی داشته باشیم باید با جزئیات کار دیگران آشنا شویم. بنابراین باید بدانیم این حمایت به چه صورت است و چه سازوکاری دارد؟
صالحی: محدودیتی در قرارداد و فعالیت شما وجود ندارد فقط این که مبلغ کمک دولت در کل سال 300 هزار دلار است و اولویتی هم بین افراد وجود ندارد چه شما از یک ناشر عرب یا غیر عرب خرید کنید اما 100 هزار دلار از این حمایت به قرارداد از یک زبان به زبان دیگر اختصاص دارد مثلاً ما از زبان انگلیسی اما 200 هزار دلار از هر زبانی به عربی یا عربی به هر زبان دیگری مربوط است.
*پس در نهایت اینها در نمایشگاه‌های عربی به تبلیغ پشتوانه فرهنگی و زبانی خود هم می‌پردازند...
صالحی: بله همینطور است و همه چیز در حد بالای استاندارد در این نمایشگاه‌ها چون نمایشگاه شارجه کار می‌شود بنابراین باید ما هم به این حد برسیم و این یک دوره مطلب و حرف دارد که ناشران ما شاید در قدم‌های اول هستند خود این مسیر یک دوره لیسانس تا فوق لیسانس کار می‌برد، به طور مثال الان انتشارات جمال، حجت‌الاسلام سبحانی در این حوزه خوب وارد شده و در سایت، کتاب و سایر فضاهای بینالمللی ورود کرده است.
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: من چند نکته کلیدی و چند سؤال در این حوزه را که نیاز به پرداخت بدان داریم اشاره کنم: اولویت محتوایی ما در حوزه بین‌الملل چیست؟ چه سود و زیانی را در حوزه کپی رایت و عدم ورود بدان پیش رو داریم؟ مزیت‌های نسبی ما در حوزه بین‌الملل چیست؟ مؤسسه نمایشگاه‌های ایران چه نقشی در حوزه بین‌الملل دارد و حضورش چقدر در این صحنه مؤثر بوده است؟تفاوت نمایشگاه‌های ایران با دیگر کشورها چیست؟ تبعات رونق کار بین‌الملل در داخل چیست؟ کاستی‌های حوزه تألیف ما در حوزه بین‌الملل چیست؟ آیا باید در حوزه بین‌الملل به طور خاص کتاب تألیف کنیم؟ اگر بخواهیم از بین نمایشگاه‌ها اولویت‌بندی کنیم کدام یک را باید نقطه هدف قرار دهیم؟ علت عدم رغبت ناشران داخل به بحث کپی رایت چیست؟ نقش کپی رایت و موانع آن در حوزه بین‌الملل چیست؟
*تعادل بازار نشر داخل و خارج از کشور ضروری است
صالحی: متأسفانه برای حضور در عرصه بین‌الملل باید یک آسیبمان را بدانیم که ما هنوز در این حوزه محلی و منطقه‌ای فکر می‌کنیم و حتی تلاش نداریم ذهنیت دنیا را درباره خودمان تغییر داریم چرا که خیلی جاها الان ما را به عنوان دزد دریایی می‌شناسند باید بتوانیم یک تعادلی در کار داخل و خارج ایجاد کنیم و ضرورت ورود به این حوزه نیز از اینجا مشخص می‌شود که الان ما هندی‌ها و چینی‌ها را می‌بینیم که در صنعت نشر حرف می‌زنند باید بدانیم که هر جا اینها باشند بوی پول و کار می‌آید بنابراین نکته بعدی این است که به عرصه تألیف نوشتاری و تصویرگری بپردازیم که اگر اینکار را نکنیم ضربه خواهیم خورد.
*مراقب جذب مؤلفانمان به دیگر کشورها باشیم
الان تصویرگری ایرانیان، بسیاری از کشورها را متأثر کرده به طوریکه ضوابط بسیاری از جشنواره‌ها امروزه تغییر کرده است از لیست 100 نفره برگزیدگان بولونیا هر سال یک 14 نفری ایرانی هستند تا به حال سه برگزیده نخل طلا ایرانی‌ها بودند افرادی مثل «راشینه خیریه» که در ایران 5 کتاب منتشر کرده بود، 12 جایزه بینالمللی گرفته زمانی که توجه‌ای به تألیف نداشته باشیم همین افرادی مثل راشینه خیریه به دیگر کشورها مهاجرت می‌کنند حتی می‌بینم که در دانشگاه‌های آمریکا نیز در زمینه تصویرگری و موفقیت‌هایش سخنرانی دارد، اگر نجنبیم مولفان ما جذب جای دیگری می‌شوند و اینها همان‌هایی هستند که کار بینالمللی ارائه می‌دهند نباید اجازه دهیم تعادل نشر بهم بخورد.
نمایشگاه کتاب تهران و شارجه
*آیا می‌توانیم یک مقایسه تطبیقی بین نمایشگاه کتاب تهران و دیگر نمایشگاه‌های بینالمللی سطح جهانی داشته باشیم؟
صالحی: بله کلاً باید بین نمایشگاه کتاب تهران و فرانفکورت و شارجه مقایسه کنیم. از سال 57 و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران که سی و اندی سال می‌گذرد ما تنها بیست و شش نمایشگاه کتاب برگزار کردیم درحالیکه شارجه سی و دومین نمایشگاهش را برگزار کرده است و این یک مقایسه عددی صرف است بین یک شهر امیرنشین در امارات که به لحاظ جغرافیایی بسیار کوچک و جمعیتش از دو میلیون کمتر است شارجه یک نمایشگاهی را هر سال به مدت ده روز برای عموم اوایل ماه نوامبر برگزار و دو روز پیش از آن را هم به صورت تخصصی برای بیش از هفتاد تا هشتاد نویسنده، ناشر، آژانس نشر به منظور معرفی کار برپا می‌کند.
*این نمایشگاه‌ها از طرف خود اعراب برگزار می‌شود؟
صالحی: خیر یک شرکتی به نام ree که کارش برپایی نمایشگاه‌های تخصصی به ویژه فرهنگی مثل نمایشگاه شارجه، توکیو، ابوظبی و .. است، برپا می‌کند، شما هر چیزی که در نمایشگاه فرانکفورت می‌بینید همان را هم در ابعاد کوچک در شارجه می‌بینید بنابراین همه چیز یک زبان بینالمللی دارد.
*نکته خاص نمایشگاه شارجه 2 روز حضور آژانس‌های ادبی در نمایشگاه است
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: با توجه به حضور دو روزه‌ای که امسال در نمایشگاه شارجه داشتم مهمترین نکته این نمایشگاه را همین دو روز حضور تخصصی ناشران، مؤلفان، آژانس‌های ادبی و عوامل مرتبط به نشر دیدم البته الان مطمئنم که حضور ده روزه هم آنجا برای کسب تجربه و اطلاعات کم است.
در این دو روز، فاصله شصت تا هفتاد سانتی در سالن‌ها میز گذاشتند و آژانس‌ها و مخاطبان با یکدیگر در تعامل هستند، همه قرارها از پیش تعیین شده است نوعاً قرارها یک ساعته تنظیم می‌شود تا قرارداد منعقد شود به لحاظ امکاناتی و پذیرایی نیز همه چیز آماده است و نیاز نیست که با زحمت و هزینه وسائل راحتی تهیه شود بنابراین فضا بسیار آرام بخش است و در یک لحظه می‌بینید که صد نفر در حال معامله کتاب در سطح بین‌الملل هستند و بیش از هزار معامله در این دو روز صورت می‌گیرد و معامله تجاری شما در این فضا گم می‌شود اما باز هم این حضور و قرارداد یک امتیاز است و شما را دلگرم می‌کند که شما هم در این دریا کاری انجام می‌دهید، بنابراین خود نمایشگاه هم برای حضور شما در این بخش امکاناتی را فراهم کرده و امتیاز قائل است همان مبلغ کمک دولت مثل قرارداد ناشر عربی به زبان عربی 200 هزار دلار و ناشر غیرعربی به عربی 100 هزار دلار جزو امتیازات است.
این تجربه را ما در شارجه آغاز کردیم و به فرانکفورت رسیدیم و حسن حضور در این نمایشگاه این است که بسیاری تجربیات را کسب می‌کنیم و همین رفتن هم صد شریک تجاری را به ما معرفی می‌کند و تجربیاتشان به ما منتقل می‌شود این افراد هیچ بخلی به شما ندارند و با همین تجربیات می‌توان در هر لحظه چند سال نشر ایران را به پیش برد.
*حمایت‌های دولت از نشر بین‌الملل باید جهت صحیح بگیرد
متأسفانه یکی از نواقص کار بین‌الملل ایران حمایت‌های اشتباه دولت در این حوزه است به طور مثال حمایت‌ها از ترجمه در ایران دچار آسیب است بسیاری هزینه‌ها بیشتر از ارزش اثر است و یا مسائلی چون اهمیت داشتن گرنت فراموش شده است. نخستین مطلبی خریداران رایت در کشورهای دیگر می‌پرسند این است که آیا ایران گرنت دارد یا خیر؟ زمانی که افراد می‌فهمند گرنت نداریم خود به خود کنار می‌کشند این گرنت به معنای حمایت از ایران است نظیر همان 1500 دلار در نمایشگاه شارجه که توسط دولت حمایت می‌شود.
بنابراین بدون داشتن گرنت نوعاً کار کردن با مترجم راحتتر از مؤلف ایرانی می‌شود چرا که کار با مؤلفین سخت است درحالیکه در دنیا اینطور نیست و پروسه سختی از زمانی که مؤلف جواب مثبت را برای کار می‌دهد تا ارائه کار طی نمی‌شود، به همین دلیل دلخوری‌های زیادی بین ناشر و مؤلف ایرانی ایجاد می‌شود، هیچ کس از قرارداد احساس شیرینی نمی‌کند.
من معتقدم ناشری که نگران خرید رایت است دعواهای خیلی ناشران با مؤلفان ایرانی را می‌شناسد خرید رایت از این مؤلفان خیلی ساده‌تر است و به نظرم باید به این مسأله پرداخته شود پس یکی از معضلات حوزه رایت، فروش و بحث دیر خرید آن است متأسفانه دولت نتوانسته حمایت‌هایش در این زمینه را هدفمند کند.
به طور مثال اگر دولت می‌توانست برای حضور کارشناسان و ناشران به نمایشگاه ترکیه یک حمایتی را قرار دهد به جای اینکه 20 میلیون خرج کند مقداری از آن را برای حمایت از کسانی که چیزی فروخته‌اند یا اثری را آورده‌اند صرف کنند.
*عنوان بینالمللی را از نمایشگاه کتاب تهران حذف کنیم
*یک نکته درباره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، آیا این نمایشگاه بر این اساس که عنوان بینالمللی یدک می‌کشد به لحاظ تقویم جهانی در زمان مناسبی برای حضور خارجیان برگزار می‌شود ؟
صالحی: نخست این نکته را بگویم که این نمایشگاه به لحاظ استانداردی غیر یا ضد بینالمللی است چرا که ایران قانون کپی رایت را رعایت نمی‌کند و ناشر خارجی با حضور خود در نمایشگاه ایران کتاب‌هایش را در غرفه‌های مختلف از جمله کودک می‌بیند و پیش خود تصور می‌کند که علت حضورش در این نمایشگاه چیست؟ بنابراین اگر من متصدی بودم نخستین کاری که می‌کردم این عنوان بینالمللی را از نمایشگاه برمی‌داشتم چرا که واقعاً کاری که در حال انجام است مخالف و معارض یک کار بینالمللی است.
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: نکته اینجاست که فرق این نمایشگاه که دارای لفظ بینالمللی است با دیگر نمایشگاه‌ها این است که غیر از کتاب‌های ایرانی، دیگر کشورها هم می‌توانند آثارشان را ارائه کنند اما فضا برای کار بینالمللی فراهم نیست و این یک دیدگاه غلط است.
به صورت کلی نمایشگاه کتاب تهران اصلاً برای حضور مخاطب بین‌الملل برنامه‌ریزی نشده است بهرحال شاید مسؤلین هم بگویند که این جزو اهداف نبوده است اما اگر تنها این هم بود که ناشران خارجی هم می‌توانند کتاب‌هایشان را بیاورند باز هم در این زمینه ناموفق عمل کرده است! امسال متأسفانه بر سر ناشران بین‌الملل بلای بدی آمد به این علت که آنها را در پارکینگ نمایشگاه جا دادند که ما هزینه‌اش را سال بعد سنگین پرداخت خواهیم کرد، بنابراین روند کنونی ما برای حضور مخاطب بین‌الملل سازوکار مناسبی ندارد و با روندی که هر ساله برای حضور این ناشران در نظر گرفته شده است مرتب ناشران در حال حذف شدن هستند، بسیاری از ناشرانی که در دهه هفتاد در نمایشگاه حضور داشتند در این سال‌ها حضور نیافته‌اند و آثارشان را به نماینده‌ها دادند یا اصلاً آثارشان را عرضه نکرده‌اند بنابراین ضرر این امر تنها به حوزه اقتصاد نمی‌خورد بلکه در تمام زمینه‌ها مشخص می‌شود و برای این هم هیچ توجیهی وجود ندارد.
*لطمات بی توجهی به نشر بین‌الملل تنها به حوزه خارجی مربوط نمی‌شود
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: نکته‌ای که در ابتدای بحث جناب صالحی گفتند بسیار با اهمیت است یعنی پیش‌نیازهای حرکت بین‌الملل باید فراهم شود، بنابراین با ارائه یک غرفه به ناشر خارجی در نمایشگاه کار بین‌الملل انجام نمی‌شود چرا که این کار اقتضائات و پیش‌نیازهایی دارد لطمات بی توجهی به این بخش هم تنها در حوزه بین‌الملل مشخص نمی‌شود بلکه به تولید و ناشر داخلی هم لطمه وارد می‌کند، وجهه کشور را نیز خراب می‌کند بنابراین ما خودمان هستیم که به خودمان لطمه می‌زنیم. دشمنان ما فیلم سیصد می‌سازند ما خودمان می‌آییم سه هزار می‌سازیم و بدتر به اختلافات دامن می‌زنیم بنابراین باید به این نگاه و تلقی چاره‌ای بیاندیشیم. ما هنوز تفکر ناشرانمان برای کار بین‌الملل درست نشده در حوزه داخلی یک کتاب خارجی می‌رسد چند ناشر با رقابت شروع به ترجمه می‌کنند و همه کتاب‌ها هم به بازار می‌آیند.
*آژانس‌های ادبی قلب نمایشگاه هستند
در زمینه آژانس‌های ادبی و کار آنها هم توضیحاتی بفرمایید؟
صالحی: در زمینه فعالیت آژانس‌های ادبی باید یک مقایسه‌ای بین کشورها انجام دهیم مثلاً در شارجه نمونه این آژانس‌ها زیاد بوده در نمایشگاه استامبول هم همین فضا وجود داشت، ترکیه دارای 23 آژانس فعال است اما فکر نمی‌کنم ما بیش از چهار یا پنج آژانس داشته باشیم که هیچ کدام هم دولتی نیستند به تعبیر بسیاری از دوستان تخصصی، آژانس‌های ادبی قلب نمایشگاه هستند.
نشر ما یک زنجیره یا حلقه از صاحب فکر، تولید کننده (نویسنده، تصویرگر)، ویراستار (که البته در بسیاری مواقع در نشر ما مفقود است) تا پخش کننده، فروشنده و مصرف کننده دارد که همه به هم متصل هستند کار آژانس ادبی این است که حلقه‌ای بین ناشر و پدیدآورنده باشد و براساس نیازهای ناشر و نویسنده با مؤسسات نشر و بنگاه‌های چاپ و حتی نویسنده ارتباط برقرار می‌کند. متأسفانه مؤسسات انتشاراتی ما در ایران انتشارات نیستند بنگاه نشر هستند، کتاب را گرفته و به چاپخانه عرضه می‌کنند هیچ کدام متفکر و برنامه‌ریز ندارند بنابراین وظیفه آژانس این است که توانایی تصویرگر و ناشر را شناسایی و از آن سمت نیاز ناشر را مشخص کند و درباره اثری که باید خلق شود با نویسنده صحبت کند.
در ایران آژانس ادبی تنها انتظار خرید و فروش رایت را دارد
*متأسفانه اشکالی که الان وجود دارد دقیقاً به نبود همین آژانس‌ها باز می‌گردد مؤلف اثری را تألیف می‌کند و باید بدود تا یک ناشر پیدا کند و از سوی دیگر ناشر هم به تعبیر عامیانه ناز می‌کند و خلاصه مشکلات دیگر در این حوزه....
صالحی: بله همینطور است متأسفانه ما این را نمی‌دانیم که نویسنده جایگاه خود را دارد و باید بنشیند و تنها به تألیف بپردازد بنابراین جایگاه نویسنده و پدیدآورنده اینجا مشخص نیست، اینجا نیاز به آژانس داریم.
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: در ایران آژانس ادبی تنها انتظار خرید و فروش رایت را دارد و از او بیش از این انتظار نمی‌رود، ناشر تنها به آژانس می‌گوید که اگر هنری داری مثلاً این آثار را بفروش!
صالحی: این تعبیر که آژانس ادبی قلب نمایشگاه است در فرانکفورت هم وجود داشت چرا که آنجا هر سال بخش آژانس‌های ادبی بزرگتر می‌شود، یک میز در نمایشگاه فراکنفورت بهایش از یک غرفه بیشتر است و نیم ساعت به هر فرد برای کار قرارداد و اینها اختصاص دارد این در نمایشگاه لندن زمان کمتری هم دارد بنابراین نمایشگاه لندن جایی است که باید از اولویت‌های حضور متخصصان ایرانی بگذاریم، این نمایشگاه در ماه آوریل پیش از نمایشگاه خودمان برگزار می‌شود، همکاران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید کار متخصصان را برای حضور در این نمایشگاه جفت و جور کنند نه اینکه چند روز به نمایشگاه هنوز ویزا آماده نشده باشد.
نمایشگاه کتاب تهران در زمان و فصل خوبی برگزار می‌شود
من این سؤال را هم پاسخ دهم که نمایشگاه ما در تهران در زمان و فصل خوبی برگزار می‌شود بنابراین همه چیز از هر جهت در تقویم نمایشگاهی دنیا مناسب است نکته اینجاست که دلیلی ندارد 12 روز همه بخش‌ها فعال باشند برای بخش خارجی شاید دو روز هم کافی باشد نمایشگاه فرانکفورت که این همه هم خواهان دارد، ناشرانی که حق حضور 5 روزه دارند، روز چهارم دیگر در نمایشگاه نیستند و فضا را تخلیه کرده‌اند این قضیه در نمایشگاه شارجه هم صدق می‌کند البته من اعتقاد دارم که امسال نمایشگاه کتاب تهران از سال‌هایی بود که تا حدودی بینالمللی بود چرا که دانشجویانی افغانی برای خرید کتاب آمده بودند و بچه‌های خودمان در ایران توان خرید نداشتند حتی اینها یک روز جشن هم در نمایشگاه گرفته بودند بنابراین ما هم می‌توانیم ناشران خارجی را مثلاً دو روز در یک مکان خوب نمایشگاه جای بدهیم.
البته یک نکته را هم بگویم که ما سال‌هاست با این شیوه عمل می‌کنیم و میزان مطالعه‌مان شاید از هفت دقیقه به 17 دقیقه یا هر میزان دیگری واقعی رسیده باشد.
در نشر بین‌الملل بسیار دهاتی هستیم
*البته عدد از قول خود وزارت ارشاد درست است اما فکر می‌کنم اینجا تابلوهای خیابان هم جزو سرانه مطالعه حساب شده باشد....
صالحی: بله آمار از همکاران خودمان است که کتاب کمک درسی هم محاسبه شده است در صورتی که این آثار و کتاب تست و اینها نباید در آمار مطالعه حساب شود باید کمک کنیم تا این حوزه بین‌الملل و فرهنگ آن حتی بین مسؤلین دولتی هم جای بگیرد ما در نشر بین‌الملل بسیار دهاتی هستیم لااقل باید بعد این همه سال لباس‌هایمان را بتکانیم امسال ایران در نمایشگاه شارجه 240 متر غرفه داشت که البته فضای خوبی بود اما من گفتم لااقل یک کاری انجام دهیم و این شخصیت و پرستیژمان را درست کنیم وگرنه اصلا نمایشگاه نرویم!
الان در بحث زبان که اشاره کردم ما ظرفیت بسیاری داریم که مخصوصاً در حوزه زبان عربی کار خوبی ارائه کنیم چرا که ظرفیت در حوزه‌های ما موجود است بنابراین اگر در دانشگاه‌هایمان زبانی نداریم در حوزه‌ها زبان عربی جاری است اما متأسفانه ما از این مسأله غفلت کردیم.
*بله اما متأسفانه در خود حوزه هم می‌خواهند از کتابی بگویند مثلاً می‌گویند فلان کتاب چاپ بیروت است...
صالحی: بله همینطور است. ما به راحتی بسیاری از کتاب‌هایمان را می‌توانیم در سطح جهانی به فروش برسانیم درحالیکه در ایران باید خودمان را به آب و آتش بزنیم تا مثلاً دو هزار تا چاپ یک کتاب بشود علاوه بر این اصلاً نیازی نیست یک کتاب را هارد کپی کنیم دیگر زمان آن رسیده که آن‌لاین کار کنیم باید سواد بین‌الملل پیدا کنیم خصوصی‌ها به حوزه دولتی هم کمک کنند تا این فرهنگ با تجربیاتی که از نمایشگاه‌های دیگر کسب شده، فراهم شود.
*عدم رعایت کپی رایت دفتر بعضی‌ها را به برج تبدیل کرده است
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: به اعتقاد من که بی فایده است. حضور بسیاری از افراد در نمایشگاه‌ها اگر توسط کسانی باشد که در عرصه کتاب بخواهند بمانند خوب است اما این اتفاق نمی‌افتد و اصولا ً این افراد دراین حوزه باقی نمی‌مانند.
صالحی: البته من الان بحثم چیز دیگری است اینکه ما 35 سال کپی رایت نداشتیم البته شاهکار نکردیم اما نکته این است که دیگر برخی در داخل اعتقاد دارند که مثلاً مگر اماراتی‌ها چه کار کردند مگر اینها کتاب هم می‌خوانند؟ یا مثلاً روس‌ها؟ باید بگویم که بله البته اینها کتاب می‌خورند، نمی‌خوانند ما متأسفانه به کپی رایت نپرداختیم و از این راه یک عده دفترهایشان به برج تبدیل شده از اینجا با یک ساک و مترجم به نمایشگاه‌ها می‌روند، یک کتاب می‌خرند و می‌آیند و آن را افست می‌کنند.
رعایت قانون کپی رایت درآمد کشور را نیز افزایش می‌دهد
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: البته نکته این است ما که گاهی می‌گوییم کپی رایت برخی فکر می‌کنند که انگار قرار است ما یک مجموعه منافع اقتصادی را از دست بدهیم ما در تحلیل نهایی در واقع منافع بیشتری بدست می‌آوریم الان ناشر با بدنامی ایران چیزی بدست می‌آورد اما آن زمان هم رونق کاری دارد و هم خوش نامی ایران را به همراه دارد. خود این جناب سبحانی‌نسب امسال در نمایشگاه 36 جلد کتاب به ترکیه فروخت ما در دنیا در حوزه کودک، دین، معارف بسیار چیزها داریم که عرضه کنیم بنابراین همین ناشر، جناب سبحانی نسب می‌خواست این تلاش را برای کتاب‌های دیگران کند خب بر کتاب‌های خودش انجام می‌دهد البته بنابراین این کپی رایت یک درآمدی به کشور اضافه می‌کند و منافع بزرگی هم بدست می‌آید. حتی شنیده‌ها حاکی است که بسیاری از این نویسنده‌ها یا ناشران خارجی بخاطر افست کتاب‌هایشان در ایران به دادگاه لاهه شکایت می‌کنند و برخی از پول‌های بلوکه شده جمهوری اسلامی نیز ضرر و زیان برمی‌دارند.
صالحی: خب بهرحال این یک عکس‌العمل طبیعی است باید هم اینطور بشود نکته مهم هم این است که ما اکنون سرمایه و درآمد فردا و آینده را به پشیز امروز می‌فروشیم از جنبه‌های معنوی که دیگر قابل مقایسه هم نیست.
دیدگاه مؤلفانمان باید بینالمللی شود
*خب نکته اینجاست که آیا برای کار در حوزه بین‌الملل ناشرانمان به این درک رسیده‌اند که باید کتاب‌هایی خاص با مخاطب بین‌الملل و خارجی منتشر کنند یا سفارش اثر بدهند؟
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: البته نمی‌توان نفی کرد که چنین ناشران و نویسندگانی نداریم اما باید به این امر تأکید کرد که تا ناشری به فکر فروش نباشد، هزینه نمی‌کند و فکرش را متمرکز نمی‌سازد یعنی من که چند کتاب «چرا خدا چنین کرد» را کار کردم و وقتی که به عربی و انگلیسی و انیمیشن کار کردم و به چاپ رساندم فکر کردم که باید از اول اینکار را می‌کردم بنابراین زمانی که مؤلف بینالمللی فکر کند از ابتدا گفت‌وگو ، مطلب و تصویر و همه چیز را طور دیگری تصور می‌کند بعد به فکر فروش و رایت می‌افتد در غیر اینصورت به خیلی چیزها فکر نمی‌کند.
صالحی: متأسفانه بیشتر ناشران الان تفکر بینالمللی ندارند بنابراین به فکر بازار بیرون هم نیستند حتی خیلی‌ها از فروش آثارشان در سطح بین‌الملل دیگران را منع می‌کنند و اعتقادشان این است که منتظر می‌مانند تا خود مخاطب خارجی به دنبالشان بیاید و به وساطت مثلاً آژانس احساس نیاز نمی‌کنند بنابراین من کمتر دیدم کسی به فکر فروش رایت کتاب‌هایش باشد، چون این تفکر نیست تعداد کمی هم ناشر داریم که برای خارج از ایران کار کنند بنابراین این نمایشگاه‌های کتاب و هزینه غرفه 240 متر در فرانکفورت و اینها بی نتیجه است آیا واقعاً فکر می‌کنیم چه تعداد به غرفه ما سر می‌زنند اینها همه جای سؤال است.
اعتقاد ما بر این است که نمایشگاه کتاب تهران نمایشگاه تجاری و فرهنگی است ما به دیگر نمایشگاه‌ها می‌رویم که فرهنگ خودمان را عرضه کنیم الان نمایشگاه شارجه در تلاش برای عرضه زبان عربی و توسعه آن است ما در این میان مترجم داریم که شاید سالی دو کتاب کودک هم به آنها برای ترجمه نمی‌رسد آنجا چقدر مترجم زبان عربی به انگلیسی یا انگلیسی به عربی می‌بینیم.
*این وظیفه مؤسسه نمایشگاه‌های بینالمللی است که فرهنگ ایران را معرفی کند
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: مسؤلیت نشر فرهنگ به دست منی که نویسنده هستم با قلمم است تا مؤسسه نمایشگاه‌ها هم باید با معرفی کتاب‌هایمان به توسعه صنعت نشر کار کنند بنابراین باید در این حوزه هدف‌گذاری خاصی شود متأسفانه ما به دیگر نمایشگاه‌ها می‌رویم اصلاً کتاب انگلیسی برای عرضه نداریم به طور مثال در بولونیا در غرفه ما کتاب انگلیسی نبود این وظیفه مؤسسه نمایشگاه‌های بینالمللی است که فرهنگ و پرچم ایران را معرفی کند بنابراین اگر وظیفه این امر با معاونت فرهنگی وزارت ارشاد است باید کمبودها را در این حوزه رفع کند.
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: در همین نمایشگاه بولونیا کسانی که رفته بودند حتی نمی‌توانستند اطلاعات فروش کتاب را هم به کسی بدهند هر کسی که می‌پرسیده اینها می‌گفتند که فروش به ما ارتباطی ندارد. پس به چه کسی آنجا ارتباط داشته؟
صالحی: متأسفانه در برخی از این نمایشگاه‌ها ملاحظه می‌شود که افراد کارشناس فرهنگی، مؤلف مطرحی که سال‌ها جایزه گرفته است، به همراه تیم ایرانی همراه می‌برند اما وی مجبور به بازگشت می‌شود، بنابراین نباید به این فکر کنیم که این عنوان فرهنگی بر مؤسسه نمایشگاه‌ها درست است یا خیر؟ ما نباید شاهد چنین برخوردهایی با نویسندگان مطرح باشیم.
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: من یک نکته بگویم مایی که امروز بعد از قرن‌ها به فکر احیای اشعار حافظ و سعدی هستیم و مدام نشست و شعرخوانی می‌گذاریم فقط مراقب باشیم که این شاعران و ادبیاتی‌های معاصر را زنده دفن نکنیم این نگاه‌ها باید اصلاح شود نمونه همین امری که در برخی نمایشگاه‌ها در برخورد با بزرگان مشاهده می‌شود.
صالحی: من در ادامه بگویم که ما در این سال‌ها به اندازه کافی راه را کج رفته‌ایم یک بار بررسی کنیم که باید چه کار کنیم اینکه امسال حضور ما در نمایشگاه‌های خارجی از هشتاد متر به 200 متر برسد خوب است اما حضور حرفه‌ای ما بسیار با اهمیت است آمار حضور کیفی در نمایشگاه‌های خارجی مثل ایران نیست که براساس ورود و خروج مترو تخمین زده شود چرا که آنجا کارت فروخته می‌شود و همه چیز دقیق است.
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: خب ما الان به اندازه کافی به اشتباهات و نکات ضعف پرداختیم الان برای برنامه‌ریزی و حضور در نمایشگاه‌های خارجی مثل بولونیا باید چکار کنیم. برای برپایی نمایشگاه خودمان یک سال طرحی برای اختصاص برخی غرفه‌ها به ناشران خصوصی داده شد.
صالحی: همین الگوی آژانس ادبی شارجه که میز چیده بودند و معامله می‌کردند الگوی خوبی است اما درباره این اختصاص غرفه‌ها به ناشران خصوصی یادم می‌آید که جلسه‌ای تشکیل شد البته طرح‌ها مختلف بود یک طرح با این که غلط بود اما می‌توانست درست نتیجه بدهد این بود که هر بخشی به تشکل‌های نشر اختصاص یابد ولی آیا انجمن ناشران کتاب کودک تخصصی در حرفه بین‌الملل دارد؟ چقدر ناشر بینالمللی در این حوزه است؟ من به عنوان یک ناشر، کاتالوگ منتشر کردم و انجمن ناشران کتاب کودک هم کاتالوگ منتشر کرد حتی کاتالوگ‌هایشان در نمایشگاه بولونیا زیاد هم آمده بود همان‌هایی که از نمایشگاه فرانکفورت اضافه آمده بود را ارائه کردند که هیچ کس استقبالی نکرد.
با مشارکت ناشران بین‌الملل مشکلات این حوزه را رفع کنیم
*حالا منظورتان این است که نباید این مدیریت را به تشکل‌های نشر بدهیم؟
صالحی: نه منظورم این نیست که این راه غلطی است منتها باید در نظر بگیریم چند ناشر در حوزه بین‌الملل وجود دارد با همه ناشران جلسه گذاشته و از همه کمک گرفته شود این کار به انجمنی که هیچ ربطی به این حوزه ندارد سپرده نشود و اگر هم داده می‌شود از آنها کار تحویل بخواهند، وقتی از یک نمایشگاه بازگشتند دیگر تا سال آینده همه چیز فراموششان نشود به طور مثال ما که از نمایشگاه فرانکفورت برگشتیم مسؤلان گفتند که جلسه بگذاریم و چنان و چنین کنیم ما هنوز منتظریم که این جلسه برگزار شود....
*بنابراین دادن غرفه به ناشر خصوصی برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی را توصیه می‌کنید؟
صالحی: بله به شرطی که همه ضوابط و قواعد مشخص شود به ازای امکاناتی که فراهم می‌شود از نامه، ویزا و هتل گرفته تا کاری که داده می‌شود همه مورد پاسخ قرار بگیرند متأسفانه خیلی‌ها به دلیل مشکلات مالی امکان حضورشان فراهم نمی‌شود درحالیکه لایق کار در این زمینه هستند.
بنابراین یکی از دوستان در نمایشگاه فرانکفورت می‌گفت که این نمایشگاه 5 روز نیست 365 روز است ما این 360 روز دیگر را فراموش می‌کنیم چیزی که ساده و دم دستی است یک ذره تنها باید به خودمان زحمت بدهیم.
کار قابل عرضه‌مان در سطح جهانی باید افزایش یابد
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: یکی از آسیب‌هایی که امروز برای حضور ما در نمایشگاه‌های بینالمللی مشاهده می‌شود این است که کار قابل عرضه ما خوب نیست مثلاً کاتالوگ‌هایی که تهیه می‌شود درخور کار نیست، در آنها اطلاعات تماس، آدرس ایمیل و اینها وجود ندارد متأسفانه اینکارها صورت نگرفته و حتی گاهاً از کاتالوگ‌های سال‌های قبل استفاده می‌کنیم.
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: خب پس برای اینکه این همه حرف ما به یک هجونامه تبدیل نشود باید گفت که از چه الگویی باید در سطح جهانی استفاده کنیم؟
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: یک مجموعه‌ای از کشورها مخصوصاً در حوزه کودک یک غرفه‌ای بزرگ می‌گیرند در نمایشگاه‌ها چند جایگاه دارند که هر جایگاه به یک ناشر اختصاص پیدا می‌کند ناشر کنار جایگاه خود صندلی می‌گذارد و کتاب‌های خودش را معرفی می‌کند این یکی از الگوهای خوب دنیا است بنابراین ما هم این را گفتیم که اگر سال بعد خواستیم در نمایشگاه‌های خارجی شرکت کنیم مثلاً از الان برای نمایشگاه فرانکفورت تعداد کسانی که بیست عنوان کتاب ترجمه شده داشتند آثارشان را به ما ارائه دهند و ما به آنها یک جایگاه ارائه کنیم به طور مثال من یک بار در نمایشگاه دیدم که آقای صالحی نقشه‌ای را ارائه داده بودند که بسیار استقبال می‌شد و از آن عکس می‌گرفتند و درباره آن توضیح می‌خواستند.
*نقشه چی؟
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: نقشه جمهوری اسلامی ایران که برای کودکان و نوجوانان، قومیت‌ها را مشخص کرده بود.
صالحی: بنابراین همین گرفتن جایگاه خیلی خوب است مثلاً برخی ناشرانی که مطرح هستند مثل انگلستان، آمریکا و ...یک جایگاه مجموع می‌گیرند ما به نمایشگاه می‌رویم و حتی با مسؤلین هم ملاقات می‌کنیم مثل مسئولین نمایشگاه ترکیه اما در واقع هیچ برآیندی این ملاقات ندارد این نتایج و اسناد را باید منتشر کنیم ما در حوزه نشر بین‌الملل توافقات پنهان نباید داشته باشیم لااقل آن بخش‌هایی که قابلیت انتشار دارد در سایت و کتابخانه و جاهای دیگر در معرض دید عموم قرار دهیم. مؤسسه نمایشگاه‌ها سالی پانزده تا بیست نمایشگاه می‌رود و می‌تواند اسناد غیر مخفی اینها را اطلاع بدهد.
*شناسایی تصویرگران جهانی و گرفتن اطلاعات آنها
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: یک کار ساده‌ای که من پیشنهاد دادم از امسال در نمایشگاه‌های خارجی انجام دهیم مثلاً همین شناسایی تصویرگران جهانی و عکس گرفتن از آنها، گرفتن آدرس، شماره تماس و ... در نهایت مجموعه آنها را در سایت در اختیار ناشران قرار دهیم بنابراین بعضی کارها خیلی ساده اما تأثیرگذار است نشر ایران نیاز به یک همگرایی و هم‌افزایی دارد گاهاً ناشران به نمایشگاه می‌روند ما هم می‌رویم اصلاً نمی‌فهمیم که فلان ناشر هم در این نمایشگاه خارجی حضور داشته ما از یک اطلاع رسانی ساده و کوچک هم دریغ می‌کنیم در یک نمایشگاه که نمی‌توان یک هفته به دنبال هم بگردیم!
*جناب حیدری ابهری الان شمایی که 36 عنوان کتاب انتشارات جمال را در نمایشگاه خارجی عرضه و اینها به فروش رسیده از حلقه کاری خودتان شروع کنید یعنی تألیف، مهمترین کاری که باید برای نویسندگان انجام داد الان چیست؟
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: خدا رحمت کند علامه امینی را که به نقل از محمدرضا حکیمی در کتابشان فرموده بودند، اگر وجوهات شرعی دست من بود پول می‌دادم این طلبه‌ها بروند همه دنیا را ببینند. آدمی که محصور در یک محیط جغرافیایی خاص است چطور می‌تواند بینالمللی فکر کند؟ به اعتقاد من وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید یک برنامه‌‌ای بریزد اول مؤلفین رشد کنند و دلگرم شوند این کار بزرگی است ما در سفری که با حاج آقای سبحانی داشتیم و به نمایشگاه فرانسه رفتیم دو روز بولونیا بودیم روز آخر همه رفتند ونیز اما ما باز پول خرج کردیم و ماندیم بولونیا.
من شاید گاهی یک سال برای یک کتاب با آرامش در فضایی که حاج آقا سبحانی برایم فراهم کرده می‌نشینم و فکر و کار می‌کنم اما گاهی برای یک ارزیابی باید ماه‌ها منتظر باشیم اینها مؤلف را دلسرد می‌کند و این روند در تمام بخش‌ها ادامه دارد اما باز هم وقتی نویسنده در این فضاها مثل نمایشگاه‌های خارجی قرار بگیرد قدر کارش را که حتی این همه هم به طول انجامیده می‌داند و پی می‌برد که این همه سختی و رنج ارزش داشته است خیلی‌ها در دنیا اینکار را می‌کنند مؤسسه نمایشگاه‌ها هم باید به چنین کاری دست بزنند و امکاناتی برای رفت و آمد حتی هزینه کم فراهم کند و کسانی هم همراه باشند که این افراد بار اول می‌روند سرگردان نشوند و از وقتشان کمال استفاده را بکنند.
من الان خودم آماده حضور در بولونیا هستم ولی نه اینکه به دنبال آژانس بگردم و دچار مشکل ویزا و اینها باشم یک برنامه منسجم با یک راه بلد باید ریخته شود تا بالاترین برداشت از این نمایشگاه بشود تا زمانی نویسنده‌ها در این فضاها قرار نگیرند به جایی در نشر بین‌الملل نمی‌رسیم، این کار سختی هم نیست.
*جناب ابهری الان شما که در این فضاها رفتید برایتان چه دستاوردی داشت؟
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: من کم کم از یک طرح جلد در فرانسه ایده گرفتم یک کتابی دیدم «جمله‌هایی که من دوست دارم» من گفتم کتابی بنویسم «جمله‌هایی که خدا دوست دارد» الان چند بار هم کتاب فصل جایزه گرفتم خب اینها که جایزه می‌دهند و به فکر نویسنده هستند هزینه‌های یک کاروان نویسنده را حتی اندک فراهم کنند.
*برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی نیاز به راه بلد داریم
صالحی: خیلی ساده بگویم می‌توانیم هزینه‌های سفرمان را سبک کنیم بحث اینجا راه بلد مهم است دلیلی ندارد هتل‌های گران قیمت برویم هندی‌ها و چینی‌ها همینطوری در همه سفرها شرکت می‌کنند، دوستان ما هم که به نمایشگاه فرانکفورت آمده بودند در یک منطقه‌ای حدود بیست تا 25 دقیقه دور از نمایشگاه ساختمانی گرفته بودند که به لحاظ هزینه‌ای خیلی به صرفه بود اما ما چون دیر اقدام و ویزایمان دیر آماده شد مجبور شدیم هتل گرانقیمتی برویم.
*بله متأسفانه گاهی اوقات دیدگاه برای حضور در این نمایشگاه‌ها توریستی است...
حجت‌الاسلام سبحانی نسب: بله در این رابطه حرف برای گفتن زیاد است اما مهم این است که دغدغه اصلاح داشته باشیم وگرنه این سیلی که به لحاظ هجوم اطلاعات دنیا را فرا گرفته کل سیستم ما را با خود خواهد برد و ما خیلی عقب خواهیم افتاد بنابراین ناشر، مؤلف، آژانس و خلاصه همه اجزا نشر به نوعی به وظیفه خود عمل کنند من مهمترین نکته‌ای که الان می‌خواهم توضیح دهم این است که دولت نباید دخالت کند چرا که از دخالت دولت ما سود نمی‌بریم.
*نیاز به یک گروه یا انجمن برای همکاری بینالمللی داریم
صالحی: دست اندرکاران نشر بین‌الملل در بخش خصوصی خوب است که کنار هم جمع شوند و همدیگر را کم کم پیدا کنند و با هم تعامل داشته باشند من دعوت می‌کنم از همه کسانی که دستی در زمینه نشر بین‌الملل دارند و علاقه دارند که در این زمینه ارتباطشان را حفظ کنند، گروهی یا انجمنی تشکیل دهیم، به هم کمک کنیم اطلاعاتمان را در اختیار هم قرار دهیم از دست‌اندرکاران دولتی هم می‌خواهم که شده یک روز، یک ساعت یا چند دقیقه وقت بگذارند و در این زمینه به ما کمک کنند.
حجت‌الاسلام حیدری ابهری: من هم نظرم همین است که دولت حامی باشد و برنامه‌ها و بسترها را فراهم کند بنابراین نیاییم از انرژی افراد و مؤلفان بزنیم حتی اینکار نیاز به پول زیادی هم ندارد دولت حمایت کند تا با یک آسایش خاطر در این فضا همه وارد شویم.
