گروه بین‌الملل مشرق - باربارا اسلاوین خبرنگار آمریکایی که اخیراً برای شرکت در کنفرانس دکتر روحانی به تهران سفر کرده بود، در بخش دیگری از سفرنامه خود که از سفر به ایران منتشر کرده است، آلودگی هوا، منابع آب و بحران محیط‌زیست در کشور را بسیار خطرناک‌تر از تحریم‌ها خوانده است.
به گزارش مشرق، اسلاوین در گزارش خود با اشاره به تغییرات صورت گرفته در تهران می‌نویسد: با بالا رفتن سرسام‌آور دمای هوا تا بیش از 40 درجه سانتیگراد در طول یکی از گرم‌ترین روزهای تابستان که زمان زیادی نیز از آن نمی‌گذرد، دیگر بر روی قله‌های کوه‌های اطراف تهران اثری از برف و درون جوی‌های تهران اثری از آن آب زلالی که تا همین سال گذشته نیز درونشان جاری بود نیست. غباری قهوه‌ای و مخملی خط افق را محو ساخته و چشمان‌ها را می‌سوزاند و گلوها را به خارش درمی‌آورد.
اسلاوین معتقد است در شرایطی که تمامی توجه رسانه‌ها معطوف به تحلیف رئیس جمهور جدید، بحران هسته‌ای و اثرات تحریم‌های اقتصادی غرب شده، گرمایش جهانی و وخامت شرایط محیط زیست موضوعی همان اندازه جدی، اگر نه جدی‌تر، است که سلامتی 75 میلیون ایرانی را تهدید می‌کند.
گری لوئیس، هماهنگ‌کننده مقیم سازمان ملل در ایران در رابطه با بحران محیط‌زیست در کشور می‌گوید: «ما اینجا در ایران در کمربند کم‌بارشی از کره زمین قرار داریم. بنابراین تأمین آب از دغدغه‌های اساسی ماست. ما در معرض خطر طوفانی تمام‌عیاریم: کمبود آب، فرسایش زمین و تغییرات آب و هوایی که همگی با هم در ارتباطند.»
دریاچه‌هایی که یکی پس از دیگری خشک شدند
لوئیس می‌افزاید: «منابع آبی ایران با خشک شدن سه دریاچه بزرگ این کشور رو به کاهش‌اند. بیشتر دریاچه‌های دیگر این کشور نیز در مسیر از بین رفتن و آلودگی با زباله‌ها و مواد شیمیایی قرار گرفته‌اند. کشورهای همسایه نیز با ساختن سد بر روی رودهای مشترک با ایران مسیر آن‌ها را تغییر می‌دهند و سفره‌های زیرزمینی نیز در حال ته کشیدن‌اند.».
دریاچه در حال مرگ ارومیه
اسکندر فیروز، از روزنامه‌نگاران برجسته طرفدار محیط زیست، در کتاب خود «مجموعه حیات وحش ایران» می‌نویسد که دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران «تا مرزی نابودی به تاراج رفته است». دریاچه هامون در جنوب شرق ایران، «یکی از وسیع‌ترین منابع آب شیرین در ایران، اکنون کاملاً خشک شده است»، و دریاچه بختگان در جنوب شهر شیراز نیز- که زمانی سومین دریاچه بزرگ ایران بود- تقریباً یک دهه است که کاملاً خشک شده است.
دریاچه خشک شده بختگان
لوئیس به المانیتور گفته است که کشاورزی در حال گسترش ایران که خوراک جمعیت رو به رشد ایران را تأمین می‌کند به «مصرف بی‌رویه سفره‌های زیرزمینی» انجامیده است. به گفته وی، در حال حاضر حدود 650 هزار چاه در ایران در حال بهره‌برداری است که بیش از نیمی از آب مصرفی کشور را تأمین می‌کنند.
با وجود کمبود آبی که در کمین این کشور است، ایرانیان از آب استفاده بهینه نمی‌کنند.
مصرف خانگی آب در ایران حدود 70٪ بیش از میانگین جهانی است. در تهران، می‌‌توان مغازه‌دارانی را دید که پیاده‌روهای مقابل فروشگاه خود را، به جای جارو زدن، با شلنگ آب می‌گیرند. در طول موج گرما در هفته گذشته، کارگران شهرداری نیز فضای سبز شهری را با شلنگ آبیاری می‌کردند، حال آن که می‌توانند از روش‌های آبیاری علمی‌تری بهره بگیرند.
به گفته لوئیس، بنا بر آمار رسمی بهره‌وری مصرف آب در کشاورزی تنها 30٪ است، حال آن که بیش از 90 درصد از آب در این بخش مصرف می‌شود. جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی نیز از مشکلات عمده‌ای است که به فرسایش زمین دامن می‌زنند.
دریاچه خشک شده بختگان
به گفته کارشناسان، با این که پارک‌های ملی، پناهگاه‌ها و مناطق حفاظت‌شده حیات وحش بسیاری در ایران وجود دارد، تنوع زیستی در این کشور رو به کاهش است و باید اقدامات بیشتری برای افزایش حفاظت از این مناطق صورت گیرد تا از شکار غیرقانونی حیوانات جلوگیری شود. فیروز در گفتگو با خانم اسلاوین گفته است که حیات وحش ایران حدود 85 درصد کاهش داشته است، مراتع در حال فرسایش و نابودی‌اند، بهترین جنگل‌های ایران از بین رفته‌اند و اغلب جایشان را به درختان پرتقال و زمین‌های کشاورزی ناپایدار می‌دهند.
قیمت پایین بنزین و خودروهای پرمصرف نفس تهران را بریده است
آلودگی هوا نیز از یکی ازمشکلات اصلی است. از انقلاب اسلامی، جمعیت تهران تقریباً سه برابر شده و از حدود 4.5 میلیون نفر به بیش از 12 میلیون نفر رسیده، و گاهی به نظر می‌رسد همگی به خیابان‌ها ریخته‌اند!
قیمت نسبتاً پایین بنزین- که همچنان پس از حذف یارانه‌ها گالنی کمتر از 1 دلار است- کیفیت پایین بنزین‌های تولید داخل (که به دلیل تحریم واردات ایران مجبور است خود اقدام به تصفیه آن کند) و قیمت پایین‌تر و در نتیجه استفاده بیشتر از خودروهایی با آلایندگی بالاتر از حد استاندارد از عوامل اصلی آلودگی پایتخت ایران هستند. کمبود سامانه‌های حمل و نقل عمومی گسترده‌تر و قابل اطمینان را نیز نباید از قلم انداخت. شهرداری تهران بیشتر بر ساخت راه، تونل و پل‌های روگذر سرمایه‌گذاری کرده، پروژه‌هایی که در خدمت صاحبان خودروهای شخصی‌اند تا اتوبوس‌ها، زیرگذرها و ترامواها که می‌توانند کمک بسیاری به مشکلات مربوط به تراکم جمعیت و آلودگی کنند.
آلودگی هوا پیامدهای سلامتی جدی‌ای در پی دارد. در زمستان، که هوا به علت پدیده وارونگی که در روزهای بدون باد آلاینده‌ها را در زیر لایه‌ای از هوای سرد به دام می‌اندازد، تهران در آلوده‌ترین سطح خود است، شهرداری تهران اغلب ادارات و مدرسه‌ها را تعطیل اعلام می‌کند و آن دسته از مردم که خطر بیرون رفتن از منزل را به جان می‌خرند از ماسک استفاده می‌کنند.
در طول سال‌های گذشته، ایران در معرض جریان ریزدگردها و طوفان‌های شدید شن نیز بوده است. این پدیده به خصوص استان‌های غربی ایران و هم‌مرز با عراق را، که ریزدگردها عمدتاً از آنجا سرچشمه می‌گیرند، مبتلا می‌سازد. به گفته لوئیس، «ریزگردها در اثر رهاسازی زمین‌های گسترده کشاورزی طی 10 سال گذشته و نیز خشک شدن باتلاق‌ها و رودها شکل می‌گیرپد. کشاورزی، زیرساخت‌ها، محیط زیست و سلامت عمومی بیشترین آسیب را از این پدیده می‌بینند.»
در اوج تابستان، سطح آلودگی نیز بالا می‌برد، به خصوص در جنوب تهران که به نسبت بخش مرفه‌تر شمال شهر در ارتفاع پایین‌تری قرار دارد. دکتر داروسازی در محله جوادیه در جنوب تهران در گفتگویی با خانم اسلاوین گفته است که آسم یکی از بیماری‌ها در حال گسترش است، به خصوص میان کودکان. اما به دلیل تحریم‌ها و مدیریت نادرست دولتی ایران با کمبود داروهای استنشاقی برای درمان این بیماری خطرناک دست به گریبان است.
از آن گذشته، از انرژی‌های تجدیدپذیر پذیرش خوبی نشده و این نوع انرژی‌ها در حال حاضر کمتر از 1 درصد تقاضای کشور را تأمین می‌کنند.
اما هنوز امیدی هست. اکنون، به خصوص میان جوانان تحصیلکرده ایرانی، آگاهی نسبت به محیط زیست رو به افزایش است. محمد درویش، کارشناس میانسال محیط زیست، قلم پرکاری در این حوزه دارد و پیش‌بینی می‌کند که ایران روزی شاهد جنبشی باشد که با محوریت محیط زیست فعالیت خواهد کرد.
فیروز، نخستین رئیس سازمان محیط زیست پیش از انقلاب اسلامی، به این خبرنگار آمریکایی گفت که این موضوع روز به روز بیشتر در روزنامه‌های اصلاح‌طلب-میانه‌رو، از جمله اعتماد و شرق، پوشش داده می‌شود، و این که بیش از 1000 جوان ایرانی صفحه‌ای را در فیسبوک به فعالیت‌های وی در زمینه تنوع زیستی، محافظت و نیاز به برنامه‌ریزی بهتر محیط زیست اختصاص داده‌اند.
سازمان ملل نیز با پیشنهاد دادن برنامه‌های جنگل‌زایی دوباره، جداسازی دی اکسید کربن و بازیابی باتلاق‌ها به ایران سهم خود را ادا می‌کند.
به گفته لوئیس، «کشورهای منطقه- از جمله ایران- باید از مدل توسعه چینی، که در دهه‌های گذشته شاهد تولید عظیم ثروت، اما به قیمت گزاف نابودی محیط زیست، بوده درست عبرت بگیرند. اما تنها درصورتی شاهد موفقیت اصلی در این زمینه خواهیم بود که سخن گفتن درباره آثار تغییرات آب و هوایی ... از گفتمانی میان تکنوکرات‌ها و سیاست‌گذاران فراتر رود. عموم مردم نیز باید خطر پیش رو را درک کنند. برای رسیدن به این هدف، گفتمان و آگاهی عمومی باید به مراتب افزایش یابد.»
باربارا اسلاوین خبرنگار آمریکایی پایگاه تحلیلی المانیتور، ماه گذشته برای شرکت در کنفرانس خبری رئیس‌جمهور کشورمان به تهران آمده بود که به جز شرکت در کنفرانس و پوشش اخبار آن، تا کنون گزارش‌های از شرایط و تحولات اجتماعی – سیاسی جامعه ایران نیز منتشر کرده است.
