سرویس جهان مشرق - رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، پس از پیروزی در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری این کشور، «هاکان فیدان» را به عنوان وزیر خارجه‌ی جدید دولت خود معرفی کرد. در گزارش پیش رو به صورت مختصر به معرفی فیدان پرداخته‌ایم.

«هاکان فیدان» (تصویر بالا) گزینه‌ی منتخب «رجیب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه، برای تصدی وزارت خارجه‌ی این کشور است. با توجه به سابقه‌ای که آمریکا و اسرائیل از فیدان سراغ دارند، قطعاً انتخاب او به عنوان مدیر روابط خارجی آنکارا را خبر خوشی نمی‌دانند. (+)

تحصیلات و سال‌های ابتدایی حضور در دولت

هاکان فیدان[۱] سال ۱۹۶۸ در آنکارا، پایتخت ترکیه، به دنیا آمد. مدرک کارشناسی خود را در رشته‌ی مدیریت و علوم سیاسی از دانشکده‌ی جهانی دانشگاه مری‌لند آمریکا دریافت کرد و سپس برای اخذ کارشناسی ارشد و دکترا به دانشگاه غیرانتفاعی «بیلکنت» در آنکارا برگشت. فیدان[۲] طی مقاطعی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین و مؤسسه‌ی تحقیقات خلع‌سلاح سازمان ملل در ژنو نیز درس خواند. بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۱ در ارتش ترکیه خدمت کرد و پس از آن به استخدام دولت ترکیه درآمد. فیدان بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ سِمت‌های مختلف و بعضاً پراکنده‌ای در دولت داشت، اما طی همین سال‌ها بود که بنیان پیشرفت‌های بعدی‌اش را گذاشت.

«هاکان فیدان» (وسط) تا پیش از سال ۲۰۱۰ سمت‌های مختلفی را در دولت ترکیه تجربه کرده بود، اما از سال ۲۰۱۰ به عنوان یک عضو مهم در کابینه‌ی این کشور مطرح شد. (+)

بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ مدیر «آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه» زیرمجموعه‌ی وزارت فرهنگ و گردشگری، بود. سپس، از ماه نوامبر سال ۲۰۰۷، به عنوان معاون دستیار رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر وقت ترکیه، در امور امنیت بین‌الملل و روابط خارجی مشغول به کار شد[۳]. در همین مدت، در دو نهاد سازمان ملل نیز به عنوان عضو هیأت مدیره فعالیت کرد: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان توسعه‌ی صنعتی. فیدان یکی از نزدیکان قدیمی اردوغان است که از سال ۲۰۰۳، که دوران نخست‌وزیری اردوغان آغاز شد، تا کنون، مورداعتماد رئیس‌جمهور ترکیه بوده است. حتی پیش از انتصابش به سِمت‌های مهم‌تر در کابینه‌ی اردوغان[۴] نیز در بسیاری از سفرهای خارجی و نشست‌های او، چه در دوران نخست‌وزیری و چه در دوران ریاست‌جمهوری، همراه او بود.

«هاکان فیدان» (چپ) رئیس وقت «سازمان ملی اطلاعات» ترکیه، در کنار «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور این کشور. اردوغان از سال ۲۰۰۳ تا کنون فیدان را محرم راز خود قرار داده و او را در سِمت‌های مختلف در سفرهای خارجی‌اش با خود برده است. (+)

«محمد مصدق ترکیه»: جوان‌ترین رئیس «سازمان ملی اطلاعات»

سال ۲۰۱۰، نقطه‌ی عطفی در دوران شغلی هاکان فیدان بود؛ زمانی که به عنوان جوان‌ترین رئیس «سازمان ملی اطلاعات» این کشور، که با مخفف نام ترکی‌اش «میت» نیز شناخته می‌شود، منصوب شد. وی از همان سال تا اوایل ژوئن سال ۲۰۲۳ (به‌استثنای یک دوره‌ی یک‌ماهه که برای شرکت در انتخابات استعفا داد) ریاست میت را به عهده داشت. اگرچه فیدان طی این سیزده سال هرگز، حتی برای دفاع از خود مقابل اتهامات همکاری با پ‌ک‌ک، با رسانه‌ها مصاحبه نکرد، اما به لطف دشمنی و تهدید به ترور اسرائیلی‌ها و هوشمندی تیم رسانه‌ایش عملاً تبدیل به قهرمان ملی ترکیه شد. تا جایی که «پینار ترمبلی» نویسنده‌ی تُرک پایگاه خبری آمریکایی «المانیتور» (که به طور خاص در حوزه‌ی خاورمیانه کار می‌کند)، یکی از گزارش‌هایش را این‌گونه آغاز می‌کند: «معلم یوگای ایرانی‌ام به من پیامک زد و پرسید: «هاکان فیدان [محمد] مصدقِ جدید سی‌آی‌ای و موساد است؟»[۵]»

«هاکان فیدان» (جلوی تصویر) رئیس وقت «سازمان ملی اطلاعات» ترکیه، سال ۲۰۱۹ در تشییع پیکر «عثمان کاسه» (عکس روی لباس فیدان) دیپلمات ترکیه‌ای که در عراق کشته شد، شرکت می‌کند. فیدان به «اتهام» برقراری روابط نزدیک با ایران، بارها هدف «کودتا» و توطئه‌چینی‌های آمریکا و اسرائیل قرار گرفته که تلاش کرده‌اند اردوغان را متقاعد کنند او را از قدرت برکنار کند. با این حال، هر بار اردوغان قویاً از فیدان حمایت کرده است. (+)

آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها دست‌کم از سال ۲۰۱۳ فیدان را به برقراری روابط نزدیک با ایران «متهم» می‌کنند، اما برای پیدا کردن ریشه‌ی ماجرا باید از همان سال ۲۰۱۰ شروع کنیم. در آخرین روز از ماه می سال ۲۰۱۰، کماندوهای دریایی یگان «شایتت ۱۳» رژیم صهیونیستی به «کاروان آزادی غزه» متشکل از کشتی‌هایی که قصد شکستن محاصره‌ی نظامی اسرائیل علیه نوار غزه و رساندن کمک‌های بشردوستانه و مصالح ساختمانی برای بازسازی خانه‌های فلسطینی را داشتند، حمله کرد[۶]. در این حمله که در آب‌های بین‌المللی رخ داد، نُه فعال حقوق بشری ترکیه‌ای کشته شدند. این حادثه روابط میان ترکیه و اسرائیل را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد و به تیرگی کشاند.

کشتی «ماوی مرمره» با پرچم‌های ترکیه و فلسطین اواخر ماه می سال ۲۰۱۰ با هدف شکست محاصره‌ی نوار غزه به سوی این باریکه می‌رود. کماندوهای اسرائیلی با حمله به عرشه‌ی این کشتی، نُه فعال حقوق بشر ترکیه‌ای را کشتند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› هزینه‌های جنگ غزه برای اسرائیل؛ چرا دوست و دشمن حماس را پیروز جنگ می‌دانند؟

›› پاتک غزه: مستند آمریکایی درباره مقاومت فلسطینی‌ها

›› اسرائیل یک رژیم تروریست و آمریکا بزرگ‌ترین حامی دولتی تروریسم در جهان است

›› همه جنایت‌های رژیم صهیونیستی؛ از اشغالگری تا ترور و کودک‌کشی

›› نتیجه «معامله قرن» آمریکا: اهانت بولدوزر صهیونیست‌ها به پیکر شهید فلسطینی

سپس، ماه اکتبر سال ۲۰۱۳، روزنامه‌های آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال و واشینگتن‌پست در دو گزارش مجزا از برقراری روابط نزدیک میان میت تحت مدیریت فیدان با دستگاه‌های اطلاعاتی ایران خبر دادند. وال‌استریت‌ژورنال در گزارش خود نوشته بود مقامات آمریکایی تصور می‌کنند فیدان اطلاعات محرمانه‌ی آمریکا و اسرائیل را با همتایان ایرانی‌اش در میان گذاشته است[۷]. یک هفته بعد، واشینگتن‌پست افشا کرد که فیدان اطلاعات مربوط به یک حلقه‌ی جاسوسی اسرائیلی، متشکل از ایرانی‌ها، را در اختیار اطلاعات ایران قرار داده است[۸]. به گفته‌ی واشینگتن‌پست، این اطلاعات منجر به شناسایی و دستگیری ۱۰ ایرانی شده که در ترکیه با گردانندگان خود در موساد دیدار می‌کرده‌اند. بنا به ارزیابی «مقامات مطلع» مورداستناد این روزنامه‌ی آمریکایی، این اقدام میت، مصداق «تلاش برای سیلی زدن به اسرائیلی‌ها» بوده و موجب یک شکست «چشم‌گیر» اطلاعاتی برای رژیم صهیونیستی شده است.

دوران ریاست «هاکان فیدان» بر «سازمان ملی اطلاعات» ترکیه را دوران نزدیک‌تر شدن روابط اطلاعاتی میان «میت» و نهادهای اطلاعاتی ایران توصیف می‌کنند. از جمله‌ی این روابط، افشای جزئیات و هویت اعضای یک حلقه‌ی جاسوسی اسرائیلی برای مقامات اطلاعاتی ایران بود که موجب شد تهران ۱۰ عضو این حلقه را دستگیر کند. این افراد، که خودشان ایرانی بودند، در ترکیه با گردانندگان عضو موسادشان دیدار می‌کردند. (+)

اگرچه «احمد داووداغلو» وزیر خارجه‌ی وقت ترکیه، و مقامات دیگر این کشور[۹]، محتوای این گزارش‌های رسانه‌ای را رد کردند، اما پایگاه خبری «اشپیگل» آلمان بعدها طی گزارشی نوشت هاکان فیدان حتی با شخص قاسم سلیمانی، فرمانده‌ی وقت نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، نیز «روابط نزدیک» داشته است[۱۰]. مقامات آمریکایی هرگز به قطعیت نرسیدند که آیا اقدام فیدان، میت، و دولت ترکیه در سال ۲۰۱۳، برای انتقام‌جویی از حمله‌ی کماندوهای اسرائیلی به کشتی «ماوی مرمره» و قتل فعالان ترکیه‌ای بوده، یا در راستای چرخش کلی‌تر ترکیه به سوی ایران[۱۱]، اما آن‌چه مسلم است این‌که اسرائیلی‌ها، و به طور خاص موساد، از همان زمان انتصاب فیدان[۱۲] به عنوان رئیس میت، درباره‌ی سردی روابط میان خودشان با ترکیه و گرمی روابط میان ترکیه با ایران احساس خطر کردند[۱۳]. روابط میان تل‌آویو و آنکارا تا حدی تیره‌وتار شد که هفته‌نامه‌ی یهودی آمریکایی «جوییش‌پرس»، فردای انتشار گزارش واشینگتن‌پست، چنین نوشت: «اگر حقِ یک نفر باشد که یک روز صبح در خودرویش یک غافلگیری ویژه پیدا کند، آن یک نفر فیدان است؛ رئیس دستگاه جاسوسی ترکیه[۱۴].»

در همین‌باره بخوانید:

›› روایت مستند آمریکایی از حاج قاسم و «جنگ سایه» ایران با آمریکا

›› دیپلمات آمریکایی: سلیمانی برای مردم خاورمیانه مقدس بود

›› نقش شهید سلیمانی در وحدت ایران و عراق

آیا اردوغان با فیدان به سوی ایران می‌چرخد؟

مقامات اطلاعاتی اسرائیل آن‌قدر از دست فیدان دل‌خور هستند[۱۵] که به گفته‌ی واشینگتن‌پست، در گفت‌وگو با همتایان خود در سی‌آی‌ای، رئیس میت را «رئیس دفتر وزارت اطلاعات ایران در آنکارا» توصیف کرده‌اند. در عین حال، فیدان که پدرش کُردتبار است و خودش سال‌ها به نیابت از دولت ترکیه تلاش کرد با کردهای مخالف آنکارا، و به‌ویژه پ‌ک‌ک، صلح برقرار کند، در گذشته بارها نشان داده که اعتماد بی‌چون‌وچرای اردوغان را پشت سرش دارد، تا جایی که رئیس‌جمهور ترکیه او را «محرم راز» خودش و ترکیه توصیف کرده است[۱۶]. اکنون این سؤال باقی می‌ماند که آیا اردوغان[۱۷] با انتخاب فیدان به عنوان دیپلمات ارشد دولتش[۱۸] قصد برقراری روابط نزدیک‌تر با ایران، محور مقاومت، و روسیه را دارد یا خیر. اگرچه برای پیدا کردن پاسخ قطعی این سؤال باید صبر کرد، اما پیشاپیش نشانه‌هایی وجود دارد که می‌تواند به پیدا کردن این جواب کمک کند.

کابینه‌ی جدید «رجب طیب اردوغان» (وسط) رئیس‌جمهور ترکیه، از جمله «هاکان فیدان» (هفتم از راست) که در این دوره‌ی ریاست‌جمهوری اردوغان نقش وزیر خارجه‌ی ترکیه را ایفا خواهد کرد. (+)

روابط ترکیه با آمریکا طی سال‌های اخیر بر سر مسائلی مانند سیاست‌های آمریکا در سوریه و پشتیبانی این کشور از کُردها، حمایت واشینگتن از معارضان ضداردوغان، از جمله «فتح‌الله گولن[۱۹]»، و تصمیم آنکارا به خرید سامانه‌ی پدافند هوایی اس-۴۰۰ از روسیه به سردی گرایید[۲۰]. سپس، اوایل سال ۲۰۲۰، با میانجیگری روسیه، اتفاقی افتاد که کم‌تر کسی تصورش را می‌کرد: هاکان فیدان، رئیس وقت میت، در مسکو، برای اولین بار از آغاز جنگ در سوریه سال ۲۰۱۱، با همتای سوری خود چهره‌به‌چهره دیدار کرد که تصور می‌شد آغاز راه آشتی میان آنکارا و دمشق باشد[۲۱]. پیشاپیش انتظار می‌رود فیدان در نقش جدید خود به دنبال بهبود روابط ترکیه با کشورهای عربی باشد[۲۲]. علاوه بر همه‌ی این‌ها، تحولات اخیر در خاورمیانه، از جمله آشتی ایران و عربستان، و عقب‌نشینی آمریکا از منطقه، این احتمال را افزایش می‌دهد که ترکیه بخواهد خود را با واقعیت‌های جدید تطبیق دهد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه‌ی ایران، بلافاصله پس از انتصاب فیدان در رأس وزارت خارجه ترکیه، طی تماسی تلفنی با وی، ضمن تبریک به فیدان، درباره‌ی تداوم روابط خوب میان دو کشور ابراز امیدواری کرد[۲۳].

«هاکان فیدان» رئیس وقت «سازمان ملی اطلاعات» ترکیه، موسوم به «میت»، سال ۲۰۱۸ در کاخ کرملین در مسکو منتظر گفت‌وگو با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه، است. انتظار می‌رود سیاست خارجی ترکیه در دوران تصدی فیدان بر وزارت خارجه‌ی این کشور، بیش‌تر به سوی شرق متمایل شود. (+)

«هاکان فیدان» (راست) رئیس وقت «سازمان ملی اطلاعات» ترکیه، در کنار «مولود چاووش‌اوغلو» (دوم از چپ) وزیر خارجه‌ی وقت، و «خلوصی آکار» (دوم از راست) وزیر دفاع وقت این کشور، اواخر ماه آگوست سال ۲۰۱۸ در کاخ کرملین مسکو با «ولادیمیر پوتین» (چپ) رئیس‌جمهور روسیه، دیدار می‌کنند، در حالی که «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه (وسط، پس‌زمینه‌ی تصویر) تماشا می‌کند. فیدان از سال‌ها قبل در سفرهای مهم به کشورهای دیگر، از روسیه گرفته تا آمریکا، حضور داشته و با مقامات عالی‌رتبه‌ی کشورهای دوست و دشمن ترکیه دیدار ملاقات و گفت‌وگو کرده است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› راشاتودی: خاورمیانه با کوچ آمریکا دارد رنگ صلح را می‌بیند