به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، پاتریوت یک سامانه موشکی پدافند هوایی متحرک است که در ابتدا برای پدافند هوایی بر ضد هواپیماها و موشکهای کروز و نیز در سال-های اخیر بر ضد موشکهای بالستیک برد کوتاه به میدان آمده است. سامانه پاتریوت در واقع برای عملیات در اروپا بر ضد هواپیماهای دارای ارتفاع زیاد شوروی سابق و موشک های کروزی که با سرعت 2 ماخ (1500 مایل بر ساعت) حرکت می کنند و نیز به منظور جلوگیری از دیده شدن به صورت متحرک و فقط برای چند ساعت کار در یک محل طراحی شده بود.
سامانه موشکی پاتریوت با مشخصه MIM-104 موشکی است زمین به هوا مخصوص ارتفاعات متوسط و بالا، متحرک و با توان عملیاتی در شرایط مخلتف جوی و پیشران یک مرحله ای از نوع سوخت جامد از نوع HTPB. کارهای طراحی و تولید این سامانه در دهه 1970 اجرا شده و در دهه 1980 وارد خدمت شده است. قلب و حساس ترین بخش سامانه، راداری است که با رایانه کنترل می شود. آنتن رادار از نوع آرایه فازی چند منظوره به طول 2.5 متر است و از 5161 عنصر ساخته شده است.
در این بخش که مطالعات بیشتری به وسیله آلمان و آمریکا روی آن اجرا شده است، عملیات تجسس، دریافت هدف و هدایت به سرعت انجام می گیرد. کلیه افدامات و عملیات راداری شامل کشف، شناسایی، تعقیب هدف و هدایت موشک منحصراً به وسیله یک رادار چند منظوره انجام می شود.
نمونه های اصلی این سامانه شامل PAC-1، 2 و 3 است. موشک های رهگیر PAC-3 برخلاف موشک های پاتریوت قبلی که با نزدیک شدن به اهداف و منفجر کردن آنها در آسمان عمل می کردند، دارای مواد منفجره نیستند و در عوض به منظور انهدام موشک های کوتاه و میان برد که کلاهک های اتمی، بیولوژیکی یا شیمیایی حمل می کنند، به انرژی جنبشی (به مفهوم ضربه زدن و منهدم کردن) متکی هستند. سامانه پی-ای-سی-3 موشک هایی کوچکتر اما به لحاظ کمی چهار برابر بیشتر از پی-ای-سی-2(16 فروند به جای چهار فروند) حمل می کند ولی برد آن به نسبت نمونه های پیشین کمتر است.
بررسی یک حادثه مهم
در 25 فوریه 1991 در خلال جنگ خلیج فارس، سکوی پرتاب موشک پاتریوت آمریکا در ظهران عربستان سعودی در درگیری با یک موشک اسکاد عراقی ناکام ماند. موشک اسکاد به یکی از آسایشگاه های سربازان آمریکایی اصابت کرد و 28 سرباز کشته و حدود 100 نفر دیگر مجروح شدند. گزارشی از طرف دفتر بررسی سانحه به عنوان دلیل این عدم موفقیت ارائه و در آن چنین عنوان شد: «بروز اشکال در کارایی موشک پاتریوت. مشکل نرم افزاری منجر به عمل نکردن سامانه در ظهران عربستان سعودی شد.»
در نتایج نهایی مشخص شد که علت، یک محاسبه غلط مربوط به خطاهای ریاضی رایانه از زمان راه اندازی آن بود؛ به خصوص زمان یک دهم ثانیه که توسط ساعت داخلی سامانه اندازه گیری می شد برای تولید زمان به ثانیه در یک دهم ضرب می شد. این محاسبه با استفاده از رجیستر 24 بیتی با ممیز ثابت به نمایش در می آمد؛ به ویژه مقدار یک دهم که یک بسط باینری نامتناهی دارد، بعد از ممیز پایه در 24 بیت بریده می شد.
این خطای کوچک برش وقتی در عدد بزرگی که زمان را در یک دهم ثانیه می دهد ضرب شود منجر به خطای قابل تشخیصی خواهد شد. در حقیقت سکوی استقرار و پرتاب موشک پاتریوت در حدود 100 ساعت روشن بوده است و یک محاسبه ساده نشان می دهد که خطای زمانی حاصل، مربوط به خطای تقویت شده برش حدود 0.34 ثانیه بود.
یک موشک اسکاد در هر ثانیه مسافت در حدود 1676 متر را طی می کند و در این زمان موشک در حدود نیم کیلومتر(573.2 متر) را طی کرده است. این مقدار کافی بود که موشک اسکاد دورتر از شعاع عمل رادار پاتریوت قرار گیرد. با وجود این که محاسبه زمانی صحیح در بعضی از قسمت های مجموعه اما نه همه آن بهبود یافته بود اما این ایراد به طور کامل مرتفع نشده بود.
پیش بینی شعاع عمل رادار در اینکه موشک اسکاد در لحظه بعد کجا ظاهر می شود تابعی از سرعت اسکاد و زمان آخرین آشکارسازی رادار است. سرعت یک عدد حقیقی است که می تواند به عنوان یک عدد کامل بیان شود. زمان به صورت پیوسته توسط ساعت درونی سامانه به دهم ثانیه نگهداری شده اما به صورتعدد صحیح یا کامل بیان می شود.
هرچه سامانه بیشتر کار می کرد زمان عدد بزرگتری را نشان می داد. برای پیش بینی اینکه اسکاد در لحظه بعد کجاست، هم زمان و هم سرعت باید به صورت اعداد حقیقی بیان شوند.
تشریح سامانه پاتریوت
پاتریوت به عنوان جزئی از یک گردان که به طور معمول از شش سکوی پرتاب تشکیل شده است به کار می رود. هر سکو از قسمت های زیر تشکیل شده است: یک واحد رادار زمین پایه برای دیده بانی و آشکارسازی، ردگیری و درگیری با هدف؛ یک ایستگاه کنترل درگیری برای فرمان دستی یا خودکار و کنترل رهیاب های موشک، هشت پرتابگر موشک و یک گروه رله مخابراتی برای پشتیبانی از ارتباطات و مخابرات. یک مرکز هماهنگ سازی اطلاعات، سکوها را کنترل و عمل آن ها را با گردان های دیگر و مقامات بالاتر فرماندهی هماهنگ می کند.
قلب سامانه پاتریوت، رایانه کنترل آن است. این قسمت ارائه کننده عملکرد اصلی سامانه برای ردیابی و ردگیری هدف، مانند عملکردهای مدیریت جنگی، فرمان و کنترل است. رایانه کنترل پاتریوت که در عملیات طوفان صحرا به کار رفت بر اساس طراحی دهه 1970 بود که در انجام محاسبات دقیق، قابلیت به نسبت محدودی داشت.
برای انجام عملیات، رایانه کنترل جنگ افزار پاتریوت ، اطلاعات مربوط به هدف را از سامانه راداری دریافت می کند. رادار پاتریوت، پالس های الکترونیکی می فرستد که فضای هوایی بالای خود را اسکن (جاروب) می کند؛ وقتی که پالس ها به هدف برخورد کنند، به سوی سامانه رادار بازتابیده می شوند و به عنوان یک شیء یا نمودار روی صفحه نمایش پاتریوت توسط نرم افزار سامانه را برای ردگیری انواع معینی از اشیاء از جمله هواپیماها، موشک های کروز یا موشک های بالستیک تاکتیکی(مانند اسکاد) آموزش می دهند و برنامه ریزی می کنند.
در عملیات طوفان صحرا، پاتریوت برای ردگیری موشک های بالستیک تاکتیکی آموزش داده شده بود. برای رایانه پاتریوت، شناسایی، ردگیری و رهیابی این موشک ها و اطلاعات مهمی که آن ها را توصیف کند، توسط الگوریتم شعاع عملیاتی سامانه نگهداری می شد.
پس از اینکه رادار پاتریوت، یک شیء هوایی را که مشخصات یک موشک اسکاد را دارد شناسایی کرد، ردگیر شعاع عملیاتی -یک ابزار شناسایی الکترونیکی در داخل سامانه رادار- محدوده ای را در هوا محاسبه می کند که سامانه در مرحله بعد باید آنجا جستجو کند. ردگیر شعاع عملیاتی، اطلاعات اشیای هوایی را از محدوده محاسبه شده استخراج و فقط اطلاعات لازم برای ردگیری، هدف گیری و ردیابی اسکادها را پردازش می کند. یافتن یک شیء در محدوده ردگیری شعاع عملیاتی وجود اسکاد را تأیید می کند.
پاتریوت در خاورمیانه
کمپانی های اسلحه سازی آمریکا همواره در تلاش برای فروش محصولات خود به بازار متمول و فاقد استراتژی خاورمیانه و آسیای غربی بوده اند و در این میان کشورهای عرب منطقه که با رویه ایران هراسی تحریک می شوند، از خرید گران ترین سلاح ها و حتی خریدهای بیش از نیاز خود -که در سالهای بحران اقتصادی غرب بیشتر هم شده-فروگذاری نمی کنند.
سامانه دفاع هوایی پاتریوت نیز از این قاعده جدا نبوده و بخصوص با موفقیت های چشمگیر موشکی کشورمان بعد از معرفی موشک بالستیک میانبرد شهاب3 و ایران هراسی گسترده رسانه های غربی، تمایل به در اختیار گرفتن این سامانه بیشتر نیز شده است. خصوصاً مدل پی-ای-سی3 از سامانه پاتریوت که قیمت هر موشک آن به چند میلیون دلار بالغ می شود اخیراً به کشورهای دیگری در منطقه از جمله کشور کوچک کویت و امارات متحده عربی ارائه شده است. کشورهای دارنده این سامانه در خاورمیانه شامل عربستان سعودی، بحرین، کویت، مصر، اردن و رژیم اشغالگر قدس هستند.
آیا پاتریوت نسل جدید شکست ناپذیر است؟
اشاره به شکست این سامانه در ردگیری موشک های بالستیک عراقی گویای شکست پذیری هر سلاحی در هر زمانی است. نمونه های فعلی این سامانه نیز از این قاعده مستثنی نیستند و دارای ضعف های بارزی هستند. به عنوان مثال یک فروند موشک هارم شلیک شده از جنگنده های آمریکایی در جریان اشغال عراق، موفق به اصابت به رادار پیشرفته این سامانه شد.
این در حالی است که موشک های ضد رادار پیشرفته تر و مرگبارتری نسبت به هارم، در اختیار ایران است که از احتمال اصابت به هدف و سرعت بالاتری برخوردار هستند. در حملات موشکی عراق به اسرائیل نیز این سامانه تنها حدود یک پنجم یعنی 20 درصد از موشک های قدیمی و بی دقت بالستیک عراقی را منهدم کرد.
* ایران چه سلاح های ضد پاتریوتی دارد؟
به گزارش مشرق، با توجه به اینکه در این سامانه، محوریت با رادار اصلی آن است، هدف قرار دادن آن به هر طریق ممکن به معنی از کار افتادن این این سامانه است. به جز کاربرد موشک های ضد رادار، استفاده از تسلیحات هوابرد دورایستا نیز راه حل دیگری برای ضربه زدن به این سامانه است.
موشک دورایستای قاصد3 با برد فعلی 120 کیلومتر، یکی از بهترین گزینه ها برای این منظور خواهد بود؛ خصوصاً وجود قابلیت هدایت خودکار و عملکرد به صورت «شلیک کن-فراموش کن» و دقت بسیار بالا در اصابت که به صورت نقطه زن و با خطای به اصطلاح صفر-صفر، این موشک جدید ساخت داخل را به وسیله مطلوب برای سرکوب پدافند هوایی دشمن تبدیل می کند.
البته سرجنگی قدرتمند و امکان شلیک و پرواز قاصد3 در ارتفاع پایین نیز به اجرای موفق عملیات و شناسایی دیرتر جنگنده شلیک کننده کمک می کند و البته باید گفت موشک های پاتریوت محدودیت حمله به اهداف پروازی در ارتفاع پایین دارند.
روش دیگر برای از کار انداختن این سامانه، تهاجم با موشک های بالستیک تاکتیکی بسیار دقیق و سریع و با ارتفاع عملکرد پایین مانند موشک مشهور فاتح-110 است. فاتح-110 با برد بیش از 250 کیلومتر در مدل های مختلف و دقت فوق العاده و سر جنگی قدرتمند خود، امکان حمله به سایت های پاتریوت را از داخل خاک کشور، در صورت حماقت محض دشمن در ایجاد درگیری نظامی با ایران را می دهد.
این موشک از پرتابگر تمام متحرک شلیک شده و در به مدت زمان بسیار کوتاهی برای آماده سازی نیاز دارد و شتاب اولیه بالای آن نیز، امکان شناسایی شدن توسط دشمن را کاهش می دهد؛ تعداد انبوه این موشک در کشور و البته امکان استفاده از راکت های کم ارزش ولی با ابعاد و عملکرد مشابه به عنوان هدف اولیه و گول زننده سامانه پاتریوت را نیز نباید از نظر دور داشت.
از اینرو، با در نظر گرفتن میزان احتمال انهدام موشک های بالستیک توسط پاتریوت در خوشبینانه ترین حالت، پس از منهدم کردن چند موشک، خود این سامانه قربانی خواهد شد. البته برخی دیگر از تجهیرات مقابله نیروهای مسلح کشورمان با سامانه پاتریوت نیز تاکنون اعلام رسمی نشده اند، لذا نمی توان آنها را معرفی و کارکردشان را تشریح کرد.
اما نکته ای که باید به آن توجه شود، شناسایی مکان سامانه های دفاع هوایی دشمن است. هر چند سابقه عملیاتی اتریوت نشان داده کاربران آن تمایل به استقرار سامانه به صورت ثابت و دائمی در یک منطقه را دارند، اما اساساً پاتریوت از قدرت تحرک مناسبی برخوردار بوده و بیشتر اجزای این سامانه بر روی کامیون حمل می شود. بنابراین لزوم رصد دائمی مواضع دشمن و نقل و انتقال این سامانه که البته بیشتر در اطراف مناطق مهم صورت خواهد پذیرفت از جمله فعالیت های بسیار مهم برای مقابله با آن در روزگار نبرد است؛ امری که به مدد تنوع گسترده سامانه های اطلاعاتی و تجهیزات بدون سرنشین کشور هم اکنون نیز در مناطق مختلف در حال اجرا است.
۱۸:۴۴ - ۱۳۹۸/۱۱/۲۸
