به گزارش مشرق به نقل از فارس، احمد شیبانی، اولین رئیس سازمان غذا و داروی کشور است که بعد از ورودش به دولت نهم طرحی که از سالها پیش بین میزهای دولت و مجلس برای تشکیل این سازمان جا به جا می‌شد کنار گذاشته شد و با تصویب شورای عالی اداری در دولت معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت به سازمان غذا و دارو تغییر نام یافت تا این بار به قول مسئولان وزارت بهداشت با ساختار اجرایی و استقلال و اختیارات بیشتر و البته اعتبارات بیشتر بتواند به نظام دارویی کشور و البته نظام پر مشکل تر غذایی کشور سر و سامانی ببخشند.
با این حال این مقام مسئول هنوز معتقد است سازمان غذا و دارو مانند گذشته فقط برای مدیریت حوزه دارو اختیار کافی دارد و اختیارات برای مدیریت غذای کشور در اختیار این سازمان نیست و مراجع متعدد تصمیم‌گیری از وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی گرفته تا وزارت بازرگانی، گمرک و صنایع هر کدام گوشه‌ای از این سیستم غیر متمرکز هستند.
با احمد شیبانی در این مصاحبه تفصیلی بیشتر حول و حوش دارو صحبت کردیم، از قیمت دارو گرفته تا صادرات و معضلی به نام اقتصاد تولید دارو در کشور.
*آقای دکتر مهمترین مشکل و نیاز نظام دارویی کشورمان چیست؟
شیبانی: مهمترین مسئله به نظر من این است که روز به روز داروهای گران قیمت جدید و نوترکیب در دنیا تولید می‌شود که مردم هم به آنها نیاز دارند، واجب هم هست که در اختیار مردم باشد اما این داروهای گران قیمت هزینه مردم را بالا می‌برند، حدود ۳۵ درصد هزینه دارویی کشور به علت ورود داروهای خارجی است، دغدغه ما این است که بتوانیم هر چه بیشتر این داروها را در کشور تولید کنیم دیگر اینکه بیمه‌ها بیشتر وارد شوند و داروهای بیشتری را تحت پوشش قرار دهند و مردم بتواننن به آن بخش از داروها که یارانه نمی‌گیرند به راحتی داروها دسترسی داشته باشند ما دغدغه دیگری در حوزه دارو نداریم چون تولید دارو در کشور منظم است.
توزیع مناسب هم مناسب است البته تحریم‌ها وجود دارد منتها تحریم به آن شکل که مستقیم به حوزه دارو فشار وارد کند نیست ولی به طور غیرمستقیم وجود دارد آن هم این است که گشایش اعتبار (LC ) نمی‌شود. شرکتهای دارویی ناچارند از طریق صرافی‌ها و حواله ای ارز بفرستند دیگر اینکه تغییر نرخ ارز به شدت بر حوزه دارویی اثر گذاشته و ما نمی‌توانیم قیمت دارو را هر لحظه افزایش بدهیم دارو چیزی نیست که به راحتی بشود با قیمت آن بازی کرد.
* بیشترین مشکل در حوزه اقتصاد دارو است؟
شیبانی: بله بیشتر مشکلات در حوزه اقتصاد دارو است.
* سالهاست نظام ژنریک دارویی در کشور داریم که با دستاوردهای زیادی در تولید دارو همراه بوده است ولی از نظر حضور ما در بازارهای جهانی با مشکلاتی مواجه هستیم و شاید لازم باشد به سمت نظام برند دارویی در کشور برویم تا داروهای ما را در کشور بهتر بشناسند.
شیبانی: نظام ژنریک یکی از افتخارات و دستاوردهای بزرگ بعد از انقلاب در حوزه دارو بود بنده خودم از ابتدا در طرح ژنریک دارویی به عنوان یک کارشناس بودم و افتخار دارم که نقشی در این برنامه داشتم البته تعصب ندارم بلکه می‌خواهم بگویم که اگر برنامه ژنریک دارویی نبود الان در این شرایط نبودیم که این قدر تولید دارو داشته باشیم و به راحتی بتوانیم شرکتهای خارجی را تشویق کنیم و برای آنها انگیزه ایجاد کنیم تا بیایند داروهای برندشان را در داخل کشور تولید کند.
شرکتهای خارجی به راحتی نمی‌آیند بازارشان را از دست بدهند و بگویند ما آماده‌ایم دارویمان را در کشور شما بسازیم یا تخفیف بدهند اما وقتی آمدند و دیدند که صنعت دارویی ما توان این کار را دارد و می‌تواند هر دارویی را در داخل کشور فرموله کند و بسازد حتی مواد اولیه را تولید کند این کار را کردند که به نظر من نتیجه طرح ژنریک است.
ما قبل از انقلاب ۲۵ درصد داروی کشور را تولید می‌کردیم و 75 درصد وارد کننده بودیم آن 25 درصد هم داروهای معمولی مثل استامینوفن بود. کارخانه‌های چند ملیتی که اکثراً آمریکایی، فرانسوی، آلمانی یا انگلیسی بودند که بازار داروی کشور را در اختیار داشتند.
* اما حالا ۳۰ سال گذشته است؟
شیبانی: بله ۳۰ سال گذشته اما الان نمی‌خواهم بگویم نظام برند دارویی نمی‌تواند به ما کمک کند بله می‌تواند در ارتقاء کیفیت دارو به ما کمک و رقابت ایجاد کند ضمن اینکه الان هم محدودیتی برای برند‌سازی دارو در کشور نداریم داروی ژنریک داریم داروی برند هم داریم.
الان قوانین کشور اجازه می‌دهد که داروهای برند هم در کشور تولید شود. چه بسا ۴ الی ۵ ساله پیش داروهایی برای پیوندی‌ها بود که از یک شرکت سوئیسی می‌آمد (سلسپت) اما اکنون این دارو با اسم برند در کشور تولید می‌شود ما الان داروهای برند ژنریک هم داریم مثل همه دنیا. همان کارخانه‌ای که داروی برند تولید می‌کند می‌تواند بیاید برند ژنریک آن را هم تولید کند ما تشویق هم می‌کنیم. چون داروی برندژنریک تحت پوشش بیمه نمی‌رود و قیمت آن را بالاتر تعیین می‌کنیم ما تشویق و حمایت می‌کنیم.
* چرا بیمه قبول نمی‌کند؟
شیبانی: چون بیمه داروی ارزان‌تر را قبول می‌کند اگر داروی برندژنریک ارزان‌تر باشد آن را قبول می‌کند و اگر داروی ژنریک ارزان‌تر باشد آن را قبول می کند. بیمه بین دو محصول مشابه اگر یکی برند و دیگری ژنریک باشد آن را که ارزان‌تر است تحت پوشش قرار می‌دهد.
* یعنی بیمه‌شدگان همیشه باید داروی ارزان‌تر را استفاده کنند؟
شیبانی: این قانون بیمه است ضمن اینکه ما اعتقاد نداریم داروهای ژنریک ما مشکل دارد و کیفیتشان پایین است. داروهای ژنریک هم کیفیت بسیار خوبی دارند به همین دلیل است که ۳۲ سال است مردم دارند داروهای ژنریک را در کشور استفاده می‌کنند.
* به هر حال برای صادرات و ورود به بازارهای جهانی دارو با نظام برند بهتر می‌توانیم وارد شویم.
شیبانی: ببینید برند دو جور هست. یک برند اصلی دارو است که اگر بیاید در کشور صادرات آن معنا ندارد. دوم برند داروی خودمان است که الان تعدادی از شرکتهای دارویی هستند که برند داخلی خودشان را دارند شرکتهای دارویی داریم که دهها قلم دارو تولید می‌کنند که حتی یکی از آنها هم ژنریک نیست و همه اسم برند دارند.
* خوب پس چرا در صادرات دارو این‌قدر عقب هستیم؟
شیبانی: ببینید صادرات دارو یک بحث دیگر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد یکی مسئله ثبت دارو در کشور مقصد است وقتی می‌خواهیم یک دارو به کشوری صادر کنیم باید ابتدا آن دارو را در آن کشور ثبت کنیم اما آن قدر شرکتهای دارویی چند ملیتی مختلف در کشورها و بین مسئولانشان رسوخ پیدا کرده‌اند که ثبت یک دارو به این سادگی‌ها نیست. این طور نیست که یک دارو را آزمایش کنند بگویند خوب است و بعد بگویند خوب حالا وارد کنید.
کشورهای زیادی هستند که داروهای ما را قبول دارند چند وقت پیش من خودم لبنان بودم اصلاً التماس می‌کردند که داروهایمان به کشورشان بیاید. ولی وقتی که می‌خواهیم وارد کنیم نمی‌گذارند. علت چیست یکسری مسائل رقابتی و سیاسی وجود دارد که تأثیر می‌گذارد. مشکل صادرات دارویی ما برند نیست. اصلاً می‌توانیم داروی ژنریک را یا به هر اسمی که آنها بخواهند تولید کنیم.
مسئله دیگر این است که کشورهای که صادرات دارویی قوی دارند از شرکت‌هایشان حمایت می‌کنند. دادن تسهیلات برای اصلاح GMP صنعت دارویی از جمله حمایت‌هایی است که صنعت دارویی به آن نیاز دارد.
* یعنی صنایع دارویی ما از طرف وزارت بهداشت حمایت نشده‌اند؟
شیبانی: نه فقط وزارت بهداشت بالاخره جاهای دیگری مثل بانک‌ها هم هستند که باید با وام‌های کم بهره کارخانه‌های دارویی را حمایت کنند تا بتوانند خودشان را بازسازی کنند بالاخره صادرات یک مجموعه عوامل دارد و دارو هم یک صادرات غیرنفتی است.
* الان چقدر صادرات دارو داریم؟
شیبانی: سال گذشته حدود ۱۰۰ میلیون دلار صادرات دارو و مواد اولیه دارو داشتیم صادرات داروی امسال را هم بعد از پایان سال می‌توانیم اعلام کنیم الان خوشبختانه ۴۰ درصد ماده اولیه دارویی مورد نیاز کشور را در داخل تولید می‌کنیم و صادرات ماده اولیه را هم داریم.
* طبق قانون برنامه صادرات دارو به چقدر باید برسد؟
شیبانی: طبق برنامه ۵ ساله هر ساله صادرات دارو باید 25 درصد رشد داشته باشند و بعد از ۵ سال باید به بالای 200 میلیون دلار برسیم که البته کار راحتی نیست امیدواریم صنعت دارویی ما به این حد برسد.اما تأکید می‌کنم کار راحتی نیست ضمن اینکه صنایع دارویی مال وزارت بهداشت نیست که بخواهیم به آنها امر و نهی کنیم یک کار اقتصادی است و وزارت بهداشت با زور نمی‌تواند صادرات دارو را افزایش دهد.
* با سیاست‌گذاری چطور؟
شیبانی: ما حمایت می‌کنیم و به راحتی مجوز صادرات می‌دهیم حتی با مسئولان کشور مقابل تفاهمنامه امضاء می‌کنیم قول و قرار می‌گذاریم. بقیه کار با صنعت داروسازی است. که باید کار اقتصادی کند.
* مسئله دیگر این است که گاهی در بازار داخلی دارو تولید‌کنندگان و به خصوص واردکنندگان دارو با پزشکان زد و بند می کنند پورسانت‌هایی می‌دهند که پزشکان داروی آنها را تجویز کنند و مسائل اخلاقی وجود دارد. نظر شما چیست؟
شیبانی: ببینید بالاخره در علم پزشکی اخلاق یک اصل است از یک پزشک که دارو تجویز می‌کند تا داروساز که دارو می‌سازد و مسئول داروخانه بحث سلامت مردم مطرح است اخلاق باید در تولید و تدارک دارو و هم در تجویز و مصرف دارو باشد.
ما این کارهایی را که برخی شرکت‌ها انجام می‌دهند که البته خوشبختانه خیلی کاهش پیدا کرده با سیاست‌های که اعمال کردیم کاهش دادیم اکنون هر دارویی را اجازه نمی‌دهیم و از تولید داخل حمایت می کنیم البته با انحصار هم موافق نیستیم. بنابراین دیگر انگیزه‌ای برای اینکه بیایند روی یک پزشک کار کنند تا داروی آنها را بنویسد وجود ندارد چون سیاست ما حمایت تولید از داخل و داروهای ارزان است. حمایت روی داروهای ارزان است به همین خاطر داروهای گران قیمت آن قدر فروش ندارد که این جور مسائل برای آنها اتفاق بیفتد.
* در کشور ما چقدر این زد و بند‌ها شیوع دارد؟
شیبانی: زیاد نیست البته در دنیا خیلی شیوع دارد در دنیا بازار‌یابی دارو یک اصل است متأسفانه. اما در کشور ما آنچنانی که این مسئله روی بازار دارویی تأثیر بگذارد نیست اما بالاخره وجود دارد. ما کمتر می‌گذاریم داروها را تبلیغ کنند اما در کنفرانس‌های پزشکی و در حاشیه کنفرانس‌ها غرفه‌هایی دارند که می‌آیند داروهایشان را تبلیغ کنند اما به هر حال ما محدود کردیم.
* با این تخلفات چه برخوردی می‌کنید؟
شیبانی: معمولا با سیاست‌گذاری می‌توانیم این پدیده را کنترل کنیم و گرنه برخورد قهر‌آمیز جواب نمی‌دهد.
* چه سیاست‌هایی؟
شیبانی: مثلاً بیمه‌ها می‌توانند نسخه‌های پزشکان را کنترل کنند و از داروهای تولید داخل که ارزان‌تر هم است حمایت کنند تا این جور بحث‌ها پیش نیاید. زیرا این زد و بند‌ها بیشتر در مورد داروهای گران قیمت است.
* چقدر مصرف خودسرانه دارو در کشور داریم؟
شیبانی: آمارش را در کشور داریم ولی الان من یادم نیست ما واحدی داریم که کنترل نسخ و تجویز منطقی دارو را پیگیری می‌کنند هم آموزش می‌دهند و هم برنامه‌ریزی می‌کنند تا داروی بی رویه مصرف نشود.
بر اساس آمارهایی که ما داریم ۱۰ قلم داروی پرمصرف را اعلام کنیم برخی از آنها داروهای بدون نسخه هستند اما در کل آنتی‌بیوتیک‌ها، کورتن‌ها و مسکن‌ها جزء 10 قلم داروهای پرمصرف هستند که اولی استامینوفن است.توی آنتی‌بیوتیک‌ها متأسفانه آموکسی‌سیلین پرمصرف‌ترین است در کورتن‌ها نیز دگزامتازون پرمصرف‌ترین است.
* هزینه و خسارت ناشی از مصرف بی‌رویه دارو در کشور چقدر است؟
شیبانی: خوشبختانه این داروها به جزء آنتی‌بیوتیک ارزان هستند و اکثراً در کشور تولید می‌شود هر دارویی بالاخره عوارض جانبی دارد اما مثلاً چند تا قرض استامینوفن عوارض جانبی زیادی ندارد اما در مورد کورتن‌ها مانند دگزامتازون عوارض بیشتر است ما پیشنهاد می‌کنیم پزشکان بیخودی دارو ننویسند و مردم هم از پزشکان نخواهند. اما در کل مصرف دارو در کشور ما بالا نیست ما مصرف بی رویه داریم اما مصرف زیاد نداریم.
کل بازار دارویی کشور به قیمت مصرف کننده ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است. یعنی بازار دارویی ما مجموعاً 3.5 میلیارد دلار است. از نظر جمعیتی یک درصد جمعیت جهان را داریم و باید حداقل یک درصد مصرف دارویی دنیا را داشته باشیم مصرف دارویی دنیا سالانه ۸۰۰ میلیارد دلار است. یعنی سهم ما باید حدود ۸ میلیارد دلار باشد در حالی که 3.5 میلیارد دلار دارو مصرف می‌کنیم یعنی کمتر از نصف. البته در این محاسبه فقط داروهای ارزان قیمت داخلی لحاظ نشده بلکه داروهای گران قیمت خارجی هم است که 35 تا ۴۰ درصد هزینه دارویی کشور است.
* از نظر تعداد اقلام دارو در نسخه البته تقریباً 2 برابر میانگین دنیا مصرف می‌کنیم.
شیبانی: نه مثلاً استامینوفن را در نظر بگیریم در تمام دنیا در سوپر‌مارکت‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای به راحتی می‌تواند استامینوفن بخرید اما در ایران این طور نیست در همین دوبی که کنارمان است مردم می‌روند سبد فروشگاه را بر می‌دارند و مثل بقیه اجناس چند بسته استامینوفن هم در آن می‌اندازند هیچ کنترلی وجود ندارد اما در کشور ما این طور نیست.
* بحثی که الان در دنیا مطرح شده در مورد مقاومت‌هایی است که نسبت به آنتی‌بیوتیک ها ایجاد می‌شود. در این مورد چه نگرانی‌هایی وجود دارد.
شیبانی: خوب، بله آنتی‌بیوتیک‌ها در تمام دنیا بیجا و بیخودی مصرف می‌شود و به همین دلیل مقاومت ایجاد می‌شود. نمونه‌هایش را در دنیا زیاد داریم.
زمانی اوایل انقلاب در کشور ما نیز سفالکسین گروه اول مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور ما بود اما الان مجبوریم از دو سه نسل آنتی‌بیوتیک قوی‌تر استفاده کنیم یا در مورد ماکروئید‌ها قبلاً فقط اریترو مایسین را داشتیم. اما الان مشتقات و نسل‌های جدید آن وارد بازار شده‌اند علتش هم مصرف بی رویه است نه اینکه مردم رفته‌اند از داروخانه بخرند بالاخره تا پزشک تزریق نکند مردم دارو نمی‌خرد مصرف کننده دارو در واقع پزشک است نه بیمار که متاسفانه مقاومت میکروبی ایجاد شده است.
در کشور ما هم متأسفانه وجود دارد نسل به نسل آنتی‌بیوتیک‌های جدید‌تر و قوی‌تر وارد می‌شود و همین طور مقاومت دارویی بیشتر می‌شود. که هم عوارض آن بیشتر است و هم مردم قیمت بیشتری باید بپردازند. به تدریج اثربخشی این داروها هم کم می‌شود و ممکن است به روزی برسیم که آنتی‌بیوتیک‌ها دیگر جواب ندهد. این نگرانی جدی است الان هم خیلی آنتی‌بیوتیک‌ها جواب نمی‌دهد قبلاً با یک سفالکسین چرک گلو خشک می‌شد حالا باید آنتی‌بیوتیک تزریقی بزنند تا جواب دهد.
*برای حل این مسئله چه برنامه‌ای دارید؟
شیبانی: برنامه این است که به مردم و پزشکان آموزش و هشدار بدهیم بخشی از آن به سازمان نظام پزشکی و معاونت درمان و معاونت بهداشتی وزارت بهداشت مربوط است.تاکید می‌کنم که مصرف‌کننده دارو مردم نیستند پزشکان هستند چون این پزشکان هستند که دارو را نسخه می‌کنند و می‌گویند چی بخور و چی نخور.
* و این پزشک مختار است که هر دارویی خواست تجویز کند؟
شیبانی: بله طبق قوانین پزشک مختار است و هیچ محدودیتی ندارد یکی از مشکلات ما برای درمان بیماری ها این است که پروتکل خاصی نداریم که مثلاً برای درمان این عفونت چه دارویی برای تجویز شود.
* در مورد مشکلات اقتصاد صنایع دارویی آیا واقعاً با بحران مواجهه هستیم یا این مسئله در رسانه‌ها بزرگ‌نمایی می‌شود؟
شیبانی: شرکتهای دارویی هم مثل بقیه صنایع بنگاه اقتصادی هستند که باید امورشان از نظر اقتصادی بگذرد و باید سودآور باشد مثل همه صنایع اما دارو یک صنعت ظریف و اخلاقی است سعی کرده‌ایم به گونه‌ای رفتار کنیم که مردم آسیب نبییند به همین دلیل همواره مشکلات اقتصادی صنایع دارویی مطرح بوده و هست چه در بخش دارو چه توزیع چه داروخانه‌ها.
* برای افزایش قیمت دارو معذوریت دارید؟
شیبانی: هم معذوریت داریم هم نمی‌خواهیم مردم آسیب ببیند چون دارو کالایی است که مردم باید به راحتی در دسترسشان باشد حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد داروها بیمه هستند از آن طرف دولت هم باید هزینه داروهای بیمه‌ای را بپردازد و افزایش قیمت دارو برای دولت هم بار مالی دارد.
بنابراین ما محدودیت هایی داریم. در مورد لوازم آرایشی، غذایی و بهداشتی ما قیمت نمی‌دهیم اما درباره دارو چرا. به همین دلیل حاشیه سود کالاهای بهداشتی به مراتب از دارو بیشتر است حتی یک آدامس هم قیمتش و هم حاشیه سودش از یک قرص بیشتر است.
یک آدامس ۵۰۰ تا ۷۰۰ تومانی حداقل 25 درصد سود دارد در حالی که در مورد دارو این طور نیست حداقل سود تولید دارو 15 درصد برای توزیع 12 درصد و برای داروخانه 16 درصد است.
دوم اینکه سیستم اقتصادی دارو نسیه است تولید‌کننده امروز دارو را تولید می‌کند به شرکت پخش می‌دهد شرکت پخش هم به داروخانه می‌دهد داروخانه دارو را به بیمه‌شده می‌دهد و ۸ ماه بعد پولش را می‌گیرد و دوباره این پول باید بچرخد و به دست تولید‌کننده برسد همیشه سیستم دارویی در کشور نسیه است.
در طور تاریخ هم همیشه این طور بوده است همین باعث می‌شود که تولید‌کننده دارو دارو را به بازار بدهد و ۷ یا ۸ ماه بعد پولش را بدهد اینجا دو اتفاق می‌افتد اول اینکه پول ۷ ماه بعد ارزش امروز را ندارد دوم اینکه خواب پول هم تعریف دارد و بابت اینها هیچ سود و بهره‌ای به داروخانه و صنعت دارویی نمی‌دهند.
مسئله دیگر هم این است که بازار دارویی کشور ما محدود است همان 3 هزار و 500 میلیارد تومانی که گفته‌ام چون صادرات نداریم اگر صادرات داشتیم می‌توانستیم داروهایمان را نقد در بازار دنیا بفروشیم. این مسائل به اقتصاد صنایع دارویی ما لطمه زده است. الان شرکتهای توزیع دارو حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد تومان از بیمارستانها و مراکز درمانی طلب دارند که آنها هم همین طلب را از بیمه ها دارند این یک چرخه معیوب است.
رئیس سازمان غذا و دارو می گوید: اقتصاد دارو در کشور ما نسیه است و سود یک بسته آدامس از یک بسته دارو به مراتب بیشتر است علت مصرف خودسرانه دارو در کشور نیز نبود یک پروتکل استاندارد برای تجویز و مصرف دارو در کشور است.
