سرویس اقتصاد مشرق - اجلاس کشورهای صادرکننده نفت، روز جمعه تحت تأثیر فشارهای آمریکا برگزار شد تا یکی از سیاسی‌ترین اجلاس اوپک در سال‌های اخیر رقم بخورد؛ نشستی که تصمیمات آن در راستای منافع آمریکا و متحدان آن بود.

 بر اساس تصمیمی که در نشست ۱۷۴ اوپک در وین گرفته شد این سازمان به همراه متحدان غیر عضو خود مثل روسیه یک میلیون بشکه در روز عرضه جهانی نفت را افزایش خواهد داد. ایران تا پیش از نشست جمعه مخالف هرگونه افزایش تولید نفت اوپک بود و این موضوع بارها زا زبان بیژن زنگنه وزیر نفت مطرح شد.

اما همانطور که انتظار می‌رفت اوپک بیش از آن که تحت تاثیر استدلال‌های ایران باشد، گوش به فرمان عربستان است و خواسته‌های عربستان در تصمیم نهایی اوپک، پدیدار شد.

بیشتر بخوانید

فرانسوی‌ها چگونه ژنرالِ نامدار را قال گذاشتند؟+ عکس

بدین ترتیب اعضای اوپک تصمیم گرفتند میزان تولید خود را یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند. البته میزان افزایش واقعی تولید نفت کمتر از یک میلیون بشکه در روز خواهد بود زیرا برخی کشورها هم‌اکنون کمتر از سهمیه خود تولید می‌کنند و نمی‌توانند تولید نفت خود را افزایش دهند و کشورهای دیگر هم مجاز نیستند کمبود تولید سایر کشورها را جبران کنند.

تحریم‌های نفتی ایران

تحریم نفتی ایران توسط آمریکا از چند ماه دیگر به اجرا گذاشته می‌شود و رئیس‌جمهور آمریکا متحدان خود در اوپک را تحت‌فشار قرار داده بود تا با افزایش تولید این سازمان تأثیر تحریم نفتی ایران بر قیمت‌ها را خنثی کنند.

از چند روز قبل از برگزاری اجلاس اوپک، اخبار غیررسمی حکایت از توافق عربستان سعودی و روسیه برای افزایش تولید نفت به منظور جبران کاهش تولید نفت ونزوئلا و همچنین احتمال اخلال در صادرات نفت ایران به با شروع تحریم‌های آمریکا از دو ماه دیگر مطرح شده بود.

 از دو سال قبل که قیمت نفت به زیر هر بشکه ۳۰ دلار رسید، روسیه به عنوان لیدر کشورهای نفتی غیر عضو اوپک، توافقی را با اعضای اوپک ترتیب داد که با اجرای آن تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک حدود ۱.۵ میلیون بشکه کاهش یافت. با اجرای این توافق که به طرح فریز نفتی موسوم شد، قیمت نفت مجدداً صعودی شد و در ماه‌های اخیر به ۷۰ تا ۸۰ دلار افزایش پیدا کرده است.

با وجود موفقیت طرح فریز نفتی، از چندی پیش که آمریکا از برجام خارج شد و اعلام کرد که طی ماه‌های آینده تحریم نفتی علیه ایران را اعمال خواهد کرد، زمزمه‌هایی درباره لغو این طرح از سوی حامیان آمریکا در اوپک مطرح شد. از سوی دیگر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا از چند هفته قبل به انتقاد از گرانی قیمت نفت پرداخت که سیگنالی به اوپک برای افزایش تولید نفت بود.

 در پی درخواست دونالد ترامپ از اوپک به منظور افزایش تولید با هدف کاهش قیمت‌ها، برخی از اعضای این سازمان نسبت به این درخواست واکنش نشان داده و آن را محکوم کردند اما کشورهایی مثل عربستان همان‌طور که انتظار می‌رفت به دنبال تأمین منافع آمریکا افتادند و از چند روز قبل، طرح افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت را مطرح کردند.

به گفته کارشناسان، افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت کشورهای عضو و غیر عضو اوپک هرچند به بهانه ظاهری جلوگیری از افزایش شدید قیمت نفت مطرح شده، اما در باطن آن به خوبی می‌توان آماده‌سازی بازار برای اجرای تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران را دید. آمریکا از زمان خروج از برجام تاکنون، به کشورهای اصلی خریدار نفت ایران مثل ژاپن، کره جنوبی و هندوستان اخطار داده که از اواسط تابستان باید واردات نفت از ایران را به شدت کاهش دهند. حتی جمعه خبرگزاری‌ها از فشار آمریکا به ژاپن برای توقف کامل واردات نفت از ایران، خبر دادند.

آمریکا برای اقناع واردکنندگان نفت از ایران در پیروی از تحریم نفتی، تلاش دارد با افزایش تولید نفت از جانب عربستان و حامیانش، این کاهش را جبران نماید.

این صورت‌مسئله جنگ پنهان در یکصد و هفتاد و چهارمین اجلاس وزیران نفت اوپک بود که دیروز با شرکت ۱۴ کشور، در مقر دبیرخانه اوپک در وین پایتخت اتریش برگزار شد.

خروج اعتراضی زنگنه

 با وجود تلاش‌های ایران، نشست مقدماتی پنجشنبه وزرای نفت اوپک که پنجشنبه در وین برگزار شد، در جهت تأمین منافع آمریکا پیش رفت به طوری که بیژن زنگنه وزیر نفت کشورمان این جلسه را به نشانه اعتراض به توافق افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت ترک کرد.

در نشست مشترک کمیته نظارتی که با حضور وزرا در روز پنج‌شنبه برگزار شد شرکت‌کنندگان به توافقی دست یافتند که بر اساس آن کشورهای تولیدکننده نفت یک میلیون بشکه در روز تولید خود را افزایش خواهند داد. وزرای نفت عراق، عمان، ونزوئلا نیز به طور ضمنی از این نوع رویکرد وزیر نفت ایران حمایت کردند.

اما ظهر جمعه اوضاع متفاوت شد و وزرای نفت ایران و عربستان پیش از آغاز نشست اوپک دیدار غیرمنتظره‌ای برگزار کردند که در پایان این جلسه، زنگنه اظهار داشت که در گفت‌وگو با وزیر انرژی عربستان به یک چارچوب تفاهمی در رابطه با سطح تولید نفت دست یافته است.

منابع آگاه اعلام کرده بودند ایران در صورتی که اوپک رسماً تحریم‌های آمریکا که تولید نفت این کشور را هدف گرفته است محکوم کند، با افزایش سهمیه‌های تولید اوپک موافقت خواهد کرد با این حال در بیانیه اوپک، اشاره‌ای به تحریم ایران نشده است.

* نکات سیاسی تصمیم اوپک

پس از اعلام تصمیم اوپک برای افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید، اکثر رسانه‌های خارجی این تصمیم را نشانه به کرسی نشستن نظرات عربستان قلمداد کردند. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیز از تصمیم اوپک ابراز خشنودی کرد.

با این حال، رسانه‌های حامی دولت در داخل ایران روز شنبه این ماجرا را به گونه‌ای جلوه دادند که گویا نظرات ایران به کرسی نشسته است.

نکته مهم آن است که اوپک در دهه‌های اخیر نشان داده که تحت تاثیر سیاست‌های عربستان است و رژیم سعودی هم که مشخص است پیرو دستورات آمریکا است. اکثریت اوپک کشورهای عربی هستند که لیدر آنها عربستان است و دشمنی رژیم سعودی با ایران نیز اظهر من الشمس است. عربستان در زمان مذاکرات هسته‌ای برای ضربه زدن به ایران، با افزایش تولید نفت، موجب سقوط قیمت آن شد تا درآمدهای نفتی ایران کاهش پیدا کند. در آن مقطع، اوپک هیچ کمکی نتوانست به ایران بکند. پس از توافق هسته‌ای نیز عربستان سیاست خود را عوض کرد و به دنبال کاهش تولید نفت رفت.

در سه دهه اخیر نیز به علت مخالفت عربستان، ایران هیچ‌گاه نتوانسته دبیرکلی اوپک را به دست آورد و حق ایران به راحتی پایمال شده است.

نکته مهم آن است که عربستانی‌ها در دشمنی با ایران در عرصه سیاست و اقتصاد و بالاخص انرژی و تصمیمات اوپک نشان‌ داده‌اند تفاوتی میان دولت‌ها و وزرای نفت ایران قائل نیستند. با این حال، رسانه‌های اصلاح‌طلب و حامیان دولت روحانی به گونه‌ای تصمیمات چند سال اخیر اوپک را جلوه داده‌اند که گویی زنگنه همه‌کاره اوپک شده و عربستان را مغلوب کرده است.

* نکات فنی تصمیم اوپک

بر اساس تصمیم اوپک، قرار است عرضه نفت حدود یک میلیون بشکه نفت افزایش یابد. مسئولان نفتی ایران می‌گویند چون اعضای اوپک ۵۰ درصد بیشتر از سهمیه مقرر خود در طرح فریز نفتی، تولیدشان را کاهش داده اند، بنابراین تصمیم اخیر اوپک درباره مجاز بودن اعضا به افزایش تولید برای جبران کاهش ۵۰ درصدی فوق، به معنای افزایش تولید نیست.

اما این توجیهات صرفا روی کاغذ است، وگرنه در بازار جهانی تصمیم اوپک بدین معنا است که اگر مثلا تاکنون روزانه ۹۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌شد، از اول جولای این رقم می‌تواند به ۹۱ میلیون بشکه افزایش یابد که با توجه به تقاضای ۹۸ میلیون بشکه‌ای نفت در جهان، افزایش یک میلیون بشکه‌ای عرضه موجب کاهش تنش در بازار می‌شود.

بنابراین عملا در بازار جهانی شاهد افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت خواهیم بود که قطعا تاثیر منفی بر قیمت نفت خواهد داشت هرچند روز جمعه به علت آن که تصمیم اوپک کمتر از انتظار بازار بود، قیمت نفت به طور مقطعی بالا رفت اما با افزایش عرضه نفت از اول جولای (یک هفته آینده)، قیمت‌ نفت هم روند نزولی خواهد گرفت.

علت این موضوع که اعضای اوپک ۵۰ درصد بیشتر از سهمیه مقرر خود در طرح فریز نفتی، تولیدشان را کاهش داده اند، به کاهش شدید تولید ونزوئلا برمی‌گردد که به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه این کشور است. بر اساس طرح فریز نفتی، ونزوئلا می‌توانست یک میلیون و ۹۷۲ هزار بشکه در روز نفت تولید کند.

اما بر اساس گزارش اخیر اوپک، تولید نفت ونزوئلا به یک میلیون و ۳۹۲ هزار بشکه در روز کاهش یافته یعنی حدود ۶۰۰ هزار بشکه کمتر از سهمیه مقرر. کاهش تولید نفت ونزوئلا به علت تحریم‌های اقتصادی و نفتی آمریکا علیه این کشور بوده است و ونزوئلا عملا قادر به افزایش تولید خود نیست حتی اگر اوپک این کشور را از هرگونه محدودیت تولید، معاف کند.

بنابراین، تصمیم اوپک برای این که مجموع تولید اوپک افزایش یابد تا به سطح مقرر در طرح فریز نفتی برسد، به منزله چراغ سبز به عربستان، کویت، قطر و امارات است تا با افزایش تولید خود، کاهش ۶۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت ونزوئلا را جبران کنند.

وضعیتی که برای تولید نفت ونزوئلا بر اثر تحریم‌های آمریکا پیش آمده، احتمالا از ماه‌های آینده برای ایران هم پیش خواهد آمد. در این وضعیت، ارزش بند آخر مصوبه اوپک برای عربستان، مشخص می‌شود. بند ۵ بیانیه اوپک   با توجه به نزدیک شدن به تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، کمی مشکوک است. در این بند آمده است:‌ اگر یکی از اعضای حاضر در این توافق کاهش تولید قابل توجهی داشته باشد، برای جبران این کاهش تولید با آن کشور مذاکره و در صورت توافق طرف‌ها، جبران این کاستی انجام می‌شود.

در این بند، جبران کاهش تولید نفت اعضا از سوی اعضای دیگر، پیش‌بینی شده است.

از این رو، برخلاف درخواست رسمی زنگنه برای محکومیت تحریم‌های احتمالی ایران در بیانیه اوپک، اوضاع کاملا برعکس شده و یکی از مصوبات اوپک به زمینه‌سازی برای تحریم‌های ایران تبدیل شده است.

زنگنه چند هفته قبل از اجلاس اوپک در نامه رسمی به رئیس اوپک خواستار گنجاندن دستور کار جداگانه‌ای در کنفرانس آتی اوپک تحت عنوان «حمایت اجلاس وزرای اوپک از اعضایی که تحت تحریم‌های غیرقانونی، یکجانبه و فرامرزی قرار می‌گیرند» شده بود.

وی در این نامه تأکید کرده بود: چنانچه در نتیجه اعمال این تحریم‌ها، سهم جمهوری اسلامی ایران از بازار نفت کاهش یابد، پس از رفع محدودیت‌های غیرقانونی اعمال شده، ایران در اسرع وقت به سطح تولید عادی خود بازخواهد گشت و هیچگونه محدودیتی را در این خصوص نخواهد پذیرفت.

اما همانطور که ذکر شد بیانیه اوپک برخلاف خواست ایران، به جای محکومیت تحریم‌های احتمالی علیه کشورمان، به زمینه‌سازی برای اجرای آنها پرداخته است.