به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، طی روزهای اخیر، انتشار فیلمی از عملیات یک پرنده سبک متعلق به یگانهای ویژه سپاه پاسداران، مورد توجه کاربران شبکه های اجتماعی و رسانه های فضای مجازی قرار گرفته و بحث های فراوانی در خصوص فواید یا بی ثمر بودن استفاده از چنین هواگردهایی مطرح شده است. با توجه به همین مباحث مطرح شده در خصوص "جایروکوپتر" ها، آشنایی بیشتر با این وسیله پروازی سبک که از نظر ساختار طراحی، چیزی بین هواپیما و هلی کوپتر محسوب می شود، خالی از لطف نخواهد بود. سابقه طراحی و ساخت جایروکوپتر به حدود یک صد سال پیش برمی گردد. اولین جایروکوپتر را یک مهندس اسپانیایی به نام «خوآن دلاسیروا» ساخت و در نهم ژانویه ۱۹۲۳ در فرودگاهی در مادرید اولین پرواز موفقیت آمیز آن انجام شد.

جایروکوپتر انگلیسی مورد استفاده در جنگ جهانی دوم

جایروکوپترها در ادامه به رشد و تکامل خود ادامه داده و در جنگ جهانی دوم بطور رسمی پایشان به میدان نبردهای نظامی باز شد. آلمانی‌ها با مدل Focke-Achgelis Fa ۳۳۰  در استفاده از این جنگ افزار جدید پیشگام بودند و انگلیس از جایروکوپتری به نام Avro Rota Mk ۱ Cierva Autogiro C۳۰ A در جنگ جهانی دوم استفاده می کرد.

استفاده های نظامی و امنیتی از جایروکوپتر

جایروکوپتر با وجود زمان زیادی که از طراحی و ساخت نمونه های اولیه آن گذشته است، برای چند دهه به فراموشی سپرده شدند و تنوع و سرعت طراحی و ساخت انواع بالگردها و سایر وسایل پرنده با سرنشین و پهپاد، آنها را از دایره توجه و استفاده یگانهای نظامی و غیرنظامی خارج کرده بود اما به علت پتانسیل های بالایی که این وسیله سبک برای اجرای برنامه های مختلف اطلاعاتی و عملیاتی داشت، باز هم از سوی طراحان و فرماندهان مورد توجه قرار گرفته و برای استفاده در قرن بیست و یکم در نقش های امنیتی و نظامی آماده شد.

نمونه جایروکوپترهای پلیس اسپانیا

از این وسیله پرنده می توان در اموری مثل مرزبانی، گشت مرزی، مبارزه با قاچاق و همچنین در موارد در نقش پشتیبانی سبک هوایی استفاده کرد. توان پرواز برای مدت طولانی، نیاز به باند بسیار کوتاه برای بلند شدن و مصرف سوخت پایین در عین حال هزینه های پایین عملیاتی از جمله نکات مثبت این سامانه به حساب می آید و در حال حاضر چندین شرکت و کشور در دنیا طرح های بسیار جالبی را برای استفاده از این وسایل در نقش های امنیتی و نظامی عملیاتی کرده اند که ادامه به آنها اشاره می کنیم.

یکی از طرح ها در این بخش مربوط به شرکت Trixy Aviation از کشور اتریش است که یک جایروکوپتر دو نفره را برای امور امنیتی و نظامی توسعه داده است. این وسیله پرنده TrixyEye نام دارد و تاکنون ۱۰۰ فروند از آن نیز به مشتری های گوناگونی در جهان فروخته شده که نشان از توجه روزافزون یگانهای مختلف به استفاده بیشتر از این وسیله دارد.

جایروکاپتر TrixyEye

بر اساس اخبار رسمی، هم اکنون یگانهایی از کشورهای مصر و ترکیه از جمله کاربران این سامانه هستند و در عین حال، بر اساس توضیحات شرکت سازنده، می توان این پرنده را به پوشش های حفاظتی ضد گلوله در بخش کابین و کانپوی و همچنین سامانه های اپتیکی نظارتی قوی تر نیز بر اساس سفارش مشتری مجهز کرد. همچنین بر اساس اخبار برخی رسانه های غربی، آمریکا نیز در حال مذاکره برای خرید این سامانه اتریشی است.

جایروکوپتر در چین؛ اژدها وارد می شود

اما کشور چین و ارتش آن از دیگر یگانهای نظامی مشهور در دنیا هستند که استفاده از جایروکوپتر را بسیار جدی گرفته است. بر اساس تصاویر منتشر شده، اخیرا ارتش چین این پرنده را در دو گونه با سرنشین و بدون سرنشین مورد استفاده قرار داده است. در مدل با سرنشین و بر اساس تصاویر منتشر شده، سه نفر خدمه حضور دارد که یکی از آنها مجهز به راکت انداز است.

جایروکاپترهای با سرنشین و بدون سرنشین ساخت چین

اما چینی ها در این بخش یک گام به جلوتر رفته و گونه بدون سرنشین و مسلح این سامانه را نیز توسعه دادند. از این سامانه جدیدی چینی ها نیز تصاویری منتشر شده است که نشان دهنده یک جایروکوپتر بدون سرنشین مجهز به بمب است. اطلاعات خاص دیگری درباره این جایروکوپتر منتشر نشده است اما همین موضوع نیز نشان می دهد ارتش چین در آینده نزدیک، حرف های زیادی در توسعه این وسیله خواهد داشت.

سپاه پاسداران و جایروکوپتر در ایران

اما در کشور ما و از اواخر دهه ۸۰ شمسی، استفاده از جایروکوپتر در سپاه و بسیج آغاز شد. بخش اصلی عملیاتی این وسایل در ایران مربوط به عملیات های گشت و شناسایی در منطقه جنوب شرق کشور و برای امور امنیتی و اطلاعاتی بوده است اما اخیرا و بر اساس تصاویر منتشر شده، جایروهای سپاه به راکت انداز مجهز شده و از آنها می توان در نقش شناسایی مسلح استفاده کرد.

این نقش از آن جایی حائز اهمیت است که به محض کشف یک هدف توسط پرنده مورد نظر، توان حمله به آن نیز موجود است و این برای اهدافی که تحرک بالایی دارند عامل مهمی در مقابله، به شمار می آید. با توجه به وضعیت امنیتی در جنوب شرقی کشور و نوع عملیات هایی که بعضااز سمت بیرون مرزها به داخل کشور انجام می شود می توان با اطمینان گفت که قدرت آتش این راکت ها برای این نوع از اهداف کفایت می کند. از سوی دیگر عدم نیاز به باند بلند و مجهز برای بلند شدن، مصرف سوخت پایین و در عین حال هزینه های پایین عملیاتی باعث شده است تا سپاه پاسداران بسیار زودتر از بسیاری ارتش های دیگر جهان، چنین ایده و طرح موفقی را اجرایی کند.

نگرانی آمریکا از پرنده های سبک سپاه

شاید به همین دلایل باشد که اندیشکده امریکن اینترپرایز در گزارشی به قلم مایکل روبین، به استفاده ایران از این پرنده پرداخته و نسبت به آن ابراز نگرانی کرده است. در این گزارش آمده است: «ایران همواره در راستای مناطق مرزی ناهموار و کم جمعیت با چالش های امنیتی مواجه بوده است. طی سال های اخیر، ایران از هواپیماهای بدون سرنشین برای عملیات شناسایی در این مناطق استفاده کرده است.با این حال، گزارش‌های خبری نشان می‌دهند که این نهاد در حال حاضر به استفاده از جایروکوپترهای سبک و دارای خلبان برای انجام دادن عملیات شناسایی روی آورده است.»

این اندیشکده با توصیف ظواهر پرنده های سبک سپاه، اضافه کرده است که این پرنده یادآور یک فروند جایروکوپتر نظامی است که ارتش چین در ژانویه سال ۲۰۱۶ از آن رونمایی کرد که شباهت فراوانی به یک نمونه اخیر آلمانی خود دارد. این احتمال وجود دارد که این پرنده صرفا برای عملیات شناسایی نباشد. منابع چینی اعلام کرده اند که آنها از این پرنده نه تنها برای عملیات شناسایی بلکه برای مأموریت‌های نیروهای ویژه استفاده خواهند کرد. این دو کاربرد احتمالی سبب بروز سوالاتی در ارتباط با استفاده نیروهای مسلح ایران از این پرنده شده است.

جزییاتی از عملیات جایروکوپتر مسلح شده سپاه

این مجموعه تحلیلی با طرح این سوال که "آیا ایران این پرنده را به موازات نسخه چینی آن یا در همکاری با پکن آن را ساخت؟" افزوده است: اگر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تولید این جایروکوپترها برای مأموریت نیروهای ویژه موفق باشد، این اقدام می‌تواند سبب بروز برخی چالش‌ها برای کشورهای همسایه و شورای همکاری خلیج (فارس) شود. فراتر از همه آن که، این پرنده نسبتا بی‌سروصدا که در ارتفاع پایین پرواز می‌کند، می‌تواند رادارگریز نیز باشد.»

در عین حال باید این نکته را نیز متذکر شد که در این بخش، هواپیماهای بدون سرنشین شناسایی و مسلح سپاه نیز حضور دارند که می توانند به نوعی در نقش مکمل جایروکوپترها وارد عمل شوند و اکنون وسیله ای که تا چند سال پیش با دیده شک و تردید به استفاده عملیاتی آن توجه می شد، اکنون به عاملی مهم در توسعه فعالیت های رزمی و شناسایی بسیاری ارتش های جهان تبدیل شده است.