به گزارش مشرق به نقل از ایران هسته ای، محمود رضا سجادي، سفير ايران در مسكو روز چهارشنبه 2 شهريور 1390 (24 اوت 2011) اعلام كرد: «در قرارداد اس- 300 آمده است كه اگر يكي از دو طرف به تعهداتش عمل نكند ديگري مي تواند عليه او شكايت كند. يكي از مقامات روسيه كه در اين رابطه سفري به ايران داشت، به ما گفت كه اگر شما به ديوان شكايت كنيد و آن ها اعلام كنند كه تحويل سامانه اس-300 مغاير با قطعنامه نيست ما آن را به شما خواهيم داد».
وي ادامه داد: «اعتقاد عمومي ما اين بود كه تحويل سامانه اس-300 مغاير با قعطنامه نيست و شكايت كرديم تا به اين وسيله روسيه بتواند راه كارها و مجوزهاي حقوقي لازم را براي تحويل اس-300 به ايران به دست آورد».
الكساندر لوكاشويچ، سخنگوي وزارت خارجه روسيه بلافاصله به اين خبر واكنش نشان داد و گفت كه روسيه از اين تصميم ايران «متحير» شده است. وي گفت روسيه ترجيح مي داد اين موضوع در گفت وگوي دوجانبه با ايران حل شود نه در دادگاه بين المللي.
در عين حال، برخي منابع در تهران مي گويند احتمال اينكه همانطور كه سجادي گفته درباره اين شكايت هماهنگي ميان تهران و مسكو انجام شده باشد، منتفي نيست.
سامانه اس-300 يك سيستم دفاع هوايي است كه توسط شركت آلماز روسيه ساخته شده است. اين سيستم توانايي سرنگوني هواپيماهاي جنگنده و نيز توانايي انهدام موشك هاي كروز در شعاع 145 كيلومتري را داراست و تا ارتفاع 27 كيلومتري مي تواند اهداف پروازي را هدف قرار دهد. برد موشك هاي اين سامانه به 300 كيلومتر مي رسد ودر هر نوع شرايط آب و هوايي قابليت عملياتي شدن دارد. روس ها مدعي اند اين سيستم دفاعي، توانايي مقابله با سيستم موشك هاي پاتريوت آمريكايي را داراست و قادر است 100 هدف را به طور همزمان رديابي و 12 هدف را همزمان مورد حمله قرار دهد. منحرف كردن يا از كار انداختن اس300 از سوي سيستم هاي اغتشاشگر، تقريباً غير ممكن است. رادار اين موشك از فاصله 250 كيلومتري، جسم پرنده اي به ابعاد 25 سانتي متر مربع را براحتي تشخيص مي دهد. مقامات عالي رتبه پنتاگون بارها اذعان كرده اند؛ آمريكا در حال حاضر هيچ وسيله اي براي از كار انداختن موشك اس300 در اختيار ندارد.
ايران در آوريل 2005 قراردادي به ارزش 800 ميليون دلار براي دريافت 65 سامانه S-300 PMU-1 با روسيه امضا كرد. ايران 166 ميليون و 800 هزار دلار به عنوان پيش پرداخت اين قرارداد به روسيه پرداخت كرد ولي اين سامانه ها هرگز به ايران تحويل نشد.
از سال 2007 تا سال 2010 روس ها به بهانه هاي متعدد اجراي اين قرارداد را به تعويق انداختند و در سال 2010 پس از آنكه قعطنامه 1929 صادر شد، رسماً اعلام كردند اس-300 را به ايران تحويل نخواهند داد چرا كه قطعنامه سازمان ملل فروش اين سلاح به ايران را ممنوع كرده است. نيكولاي ماكارف، رئيس ستاد مشترك نيروهاي مسلح روسيه در روز چهارشنبه 22 سپتامبر 2010 (31 شهريور 1389) اعلام كرد كه روسيه به دليل تحريم هاي بين المللي، تصميم گرفته است كه موشك هاي اس-300 را به ايران تحويل ندهد و موشك هاي اس-300 بي ترديد شامل تحريم است. در همان روز ديميتري مدودف، رئيس جمهور روسيه فرماني صادر كرد كه صادرات اقلام نظامي فهرست شده در قطعنامه 1929 از جمله سامانه اس-300 را به ايران ممنوع اعلام مي كرد.
اين در حالي است كه اس-300 به وضوح تحت تحريم هاي سازمان ملل نيست. قطعنامه 1929 صرفاً صدور سامانه هاي تهاجمي به ايران را ممنوع مي كند و حال آنكه اس-300 يك سامانه كاملاً دفاعي است. اين موضوعي است كه روس ها خود نيز به آن اذعان كرده اند. به عنوان نمونه ولاديمير نازاروف، معاون دبير شوراي امنيت روسيه در روز 26 بهمن 1388 با تدافعي خواندن سيستم هاي موشكي اس-300 گفت: «اين معامله در زمره هيچ يك از تحريم هاي بين المللي نيست چرا كه سخن بر سر تحويل تسليحات منحصراً دفاعي است». در 20 خرداد 1389 هم سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه رسماً اعلام كرد كه قطعنامه 1929 شوراي امنيت تأثيري بر قرارداد سيستم دفاع موشكي اس-300 ندارد زيرا اين سيستم يك سيستم دفاعي است كه تحت مفاد قطعنامه صادره قرار نمي گيرد. جالب است كه حتي آمريكايي ها به ناچار اذعان كردند كه فروش اس-300 به ايران طبق قطعنامه 1929 ممنوع نيست. پي جي كراولي، سخنگوي وزارت خارجه آمريكا در 23 خرداد 1389 اعلام كرد اين موضع روسيه را كه قعطنامه 1929 شوراي امنيت شامل حال فروش سيستم هاي دفاع موشكي اس-300 به ايران نمي شود تأييد مي كند.
با اين وجود سؤال اين است كه چرا روسيه از تحويل اين موشك ها به ايران خودداري مي كند؟ در اين باره چند نكته مهم وجود دارد.
1- برخي كارشناسان عقيده دارند دليل اصلي عدم تحويل اس-300 به ايران، معامله اي است كه ميان روسيه از يك سو و آمريكا و اسرائيل از سوي ديگر انجام شده است. يك سند منتشر شده توسط ويكي ليكس مي گويد روسيه در ازاي خودداري از فروش اس-300 به ايران يك قرارداد مهم درباره دريافت نسل پيشرفته اي از هواپيماهاي بدون سرنشين با اسرائيل امضا كرده است. به همين دليل است كه برخي كارشناسان مي گويند تبعيت از قطعنامه سازمان ملل بهانه اي بيش نيست و روس ها به خوبي مي دانند كه تحويل اس-300 به ايران هيچ يك از الزامات قطعنامه 1929 را نقض نمي كند (نگاه كنيد به كنستانتين بوگدانت، ريانووستي، 4 شهريور 1390).
2- دليل دوم احتمالاً اين است كه غربي ها به خوبي مي دانند تحويل اس-300 به ايران عملاً گزينه حمله هوايي به تأسيسات هسته اي ايران را از روي ميز آنها حذف خواهد كرد و به همين دليل امتيازهاي كلاني بابت لغو اين قرارداد به روسيه واگذار كرده اند.
3- سومين دليل اين است كه روس ها مي خواهند موضوع اس-300 را به عنوان يك ابزار چانه زني در روابط خود، هم با ايران و هم با غرب، حفظ كنند. به همين دليل برخي كارشناسان عقيده دارند روس ها نهايتاً اين قرارداد را لغو نخواهند كرد و فقط سعي مي كنند با طولاني و پيچيده كردن آن مانند قرارداد نيروگاه بوشهر- حداكثر امتياز را از غرب دريافت كنند. توجه به اين نكته مهم است كه مطابق متن قرارداد اگر روسيه آن را به طور يك جانبه لغو كند علاوه بر مبلغ 800 ميليون دلاري قرارداد، بايد 400 ميليون دلار هم به عنوان خسارت به ايران پرداخت كند. ضمن اينكه روس ها بدون شك نگران هستند كه ايران بتواند در داخل سامانه اس-300 را شبيه سازي كند، چيزي كه احمد وحيدي وزير دفاع ايران در روز 31 شهريور 1389 آن را تأييد كرد. علاوه بر اين، اين احتمال هم منتفي نيست كه ايران بتواند از كشورهاي ثالثي مانند چين يا ونزوئلا اين سامانه را دريافت كند. مسكو 15 سري از سامانه موشكي اس-300 را در فروردين 1388 به چين تحويل داد.
اين حدس هم به طور جدي توسط برخي تحليلگران مطرح است كه روسيه موضوع تحويل اس-300 به ايران را به عنوان بخشي از مداليته گام به گام خود مطرح كرده باشد.