رسم دست دادن، ‌معلوم نیست دقیقاً، از کی و از کجا آغاز شده است. آنچه در این بررسی مهم می‌باشد این است که امروزه رسم دست‌دادن جنبه بین‌المللی به خود گرفته و از نظر تشریفات و نزاکت هم به مرور زمان قواعد و مقرراتی برای آن بوجود آمده است.

در زیر به چند نکته در این زمینه به نقل از خبرانلاین اشاره می‌شود:

* نخست بالاترین مقام : هنگام حضور در مراسم جمعی،‌ دست دادن را باید از بالاترین مقام شروع کرد و به ترتیب به سوی مقام پایین‌تر رفت. به همین دلیل نیز در اجتماعات رسمی، ضیافت‌ها و عزاداری‌ها، مقام اول،‌ نخستین کسی است که در جلو صف استقبال کنندگان و یا در مدخل و یا داخل سالن می‌ایستد و او اولین کسی است که به تازه ‌واردین دست می‌دهد.

* معارفه هیأت دیپلماتیک: دیپلمات‌ها در مراسم معارفه با رؤسای کشورها چه به صورت جمعی (هیأت دیپلمات‌ها) و چه به طور فردی،‌یک به یک معرفی می‌شوند و دست می‌دهند و هیچ‌گاه به صورت جمعی و رژه عبور نمی‌کنند و این احترامی است که نسبت به یک یک آنان باید مرعی گردد.

* آغاز از طرف مقام بالاتر: در آداب دست دادن، نخستین قاعده آنست که مقام بالاتر باید دست خود را بسوی مقام پائین‌تر دراز کند و نه بالعکس. پیشقدم شدن یک مقام پائین، برای دست دادن و دراز کردن دست بسوی مقام بالاتر،‌ در حالی که او هنوز دست خود را به‌پیش نیاورده، خارج از نزاکت و رسوم تشریفات است.

* دست دادن بدون کلاه: در مورد آقایان،‌ در هنگام دست‌دادن، اصولا‍‌ کلاه باید از سر برداشته شود، مگر آنکه کلاه جزئی از لباس ملی و سنتی باشد.

* فشردن دست: نگاه داشتن دست طرف مقابل در دست برای مدت طولانی و فشردن زیاد آن، ‌گرچه در زندگی خصوصی دلیل بر ابراز صمیمیت و دوستی است،‌ در مراسم تشریفاتی، جز در بین همتایان نزدیک، جایز نیست.

* دست دادن و دستکش: دست دادن، با دستکش، خلاف ادب است. به‌همین جهت در کشورهائی که دیپلمات‌ها بنابر ضرورت لباس رسمی و دستکش سفید دارند، همیشه دستکش دست راست را در دست چپ می‌گیرند تا دست راست برای دست دادن آزاد باشد.

در کشورهائی که بانوان مجاز به‌دست دادن هستند، می‌توانند هنگام دست دادن دستکش در دست داشته باشند مگر در دست دادن با مقامات عالی‌رتبه.

* بوسیدن دست: در بعضی از کشورها، بوسیدن دست بانوان معمول است، ولی این عمل اجباری نیست و می‌توان به خم کردن سر اکتفا کرد. چنانکه آنها هم که سر را برای بوسیدن دست پائین می‌آورند هیچگاه لب آنان با دست تماس نمی‌گیرد و بلکه تظاهر به بوسیدن دست می‌کنند و در هر حال ژست بوسیدن دست فقط در جای مسقف صورت می‌گیرد.

* روبوسی: در ایران و بعضی کشورهای دیگر روبوسی بین مردان مرسوم بوده و هست ولی این عمل خارج از تشریفات است و در هر حال نباید لبان را گونه تماس داد و تظاهر به بوسیدن کافی است.

بوسیدن دست مقامات گاه حاکی از احترام بسیار است و گاه تعبیر به تملق و چاپلوسی می‌شود. از نظر تشریفات بین‌المللی، دست بوسی مرسوم نیست مگر در مراسم مذهبی که ممکن است در حضور یک روحانی عالیقدر اجرا شود. در سایر مراسم دیپلماتیک، این رسم نادر است.

* امتناع از دست دادن: خودداری از فشردن دستی که به سوی کسی دراز می‌شود، یک نوع توهین و تحقیر بشمار می‌آید.

در جنگ جهانی دوم، آلمان شکست خورده که برای امضاء قرارداد آتش بس آمده بود هنگامی که مقابل نماینده دولت‌های متفق قرار گرفت و دست خود را برای دست دادن دراز کرد، نماینده متفقین از فشردن دست وی امتناع کرد. فیلمی که از این صحنه گرفته شد،‌بارها و بارها از تلویزیون آلمان نمایش داده شده و این به منظور یادآوری فجایع جنگ و نتلیج تحقیر آمیز آن برای نسل جدید آلمان است.

* دست ندادن زن مسلمان: دست ندادن زن با مرد در جمهوری اسلامی، جنبه توهین و تحقیر ندارد،‌ و این نکته‌ای است که باید در مواقع لزوم، خصوصا در ملاقات‌های رسمی، از طرف مقامات مربوطه، به طرفین از قبل گوشزد شود تا صحنه‌های ناخوشایند به وجود نیاید.

در نخستین سفر بانو بی‌نظیر بوتو، به ایران در مقام نخست‌وزیری پاکستان، در فرودگاه ضمن مراسم استقبال، چنین موردی پیش آمد و پس از تحقیق گویا سفارت پاکستان مقصر شناخته شد.

* لزوم آگاه کردن: نظر به اهمیت موضوع، خصوصا از نظر سنت تشریفاتی جمهوری اسلامی، لازم است تأکید شود که دست دادن با بانوان، گرچه در بسیاری از کشورهای جهان مرسوم است ولی اجباری نیست و برای ادای احترام می‌توان به خم کردن سر اکتفاء کرد. چون این نحوه رفتار در جامعه دیپلماتیک یک نوع استثناء به شمار می‌آید و بسیاری از مقامات خارجی از این روش آگاهی ندارند، وظیفه سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی است که، در هر گونه ضیافت و گردهم‌آیی و ملاقات دیپلماتیک و مراسم تشریفاتی، موضوع را از قبل به اطلاع برگزارکنندگان آن برسانند تا از هر گونه سوءتفاهم بعدی پیشگیری شود.

اهمیت موضوع در این است که دراز کردن دست از یکطرف و امتناع از دست دادن، از طرف دیگر، چه در روابط بین مردان و چه در روابط بین مردان و زنان، یک توهین بزرگ به مقام بالا به شمار می‌آید.

در هیأت جمهوری اسلامی ایران که حامل پیام امام خمینی (ره) برای گورباچف بود، ‌یک زن نیز شرکت داشت. طی مراسمی که در کاخ کرملین برای آنان ترتیب داده شده بود بانویی که عضو هیأت جمهوری اسلامی بود، در برابر دوربین‌های تلویزیونی، از دست دادن به گورباچف،‌ که دست خود را پیش‌آورده بود،‌امتناع کرد و این صحنه در تلویزیون‌های سراسر جهان پخش گردید و بارها تکرار شد. گرچه این عمل، از نظر اسلامی مجاز می‌نماید و نفس عمل درست و منطبق با رسوم تشریفاتی جمهوری اسلامی است ولی از نظر تشریفات، عملی نامناسب است.

تقصیر این واقعه را باید به گردن تشریفات ایران و سفارت جمهوری اسلامی در مسکو گذاشت که از قبل روش خاص جمهوری اسلامی ایران را در این مورد به اطلاع مقامات شوروی نرسانده بود.

منبع: پرویز ذوالعین، آداب و تشریفات دیپلماتیک، تهران نشر میزان،‌۱۳۸۱