گروه بین‌الملل مشرق - روز جمعه، 12 فوریه، بعد از حدود 1000 سال از تشکیل کلیسای ارتدوکس روسیه، پاپ فرانسیس، رهبر کلیسای کاتولیک، با پاتریارک کریل، رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه دیدار کرد. این دیدار که در اتاق وی‌آی‌پی فرودگاه بین‌المللی «حوزه مارتی» در هاوانا کوبا انجام گرفت، یک اتفاق بزرگ و بسیار مهم در جهان مسیحیت محسوب می‌شود. دیدار دو رهبر بزرگ حدود سه ساعت به طول انجامید.

«ما برادریم.» پاپ این جمله را به پاتریارک گفت در حالی که دو رهبر سه بار گونه‌های هم را بوسیدند. کریل هم در پاسخ گفت: «اکنون کارها آسان‌تر شده‌اند. این خواست خداوند است.»

در بیانیه مشترک 30‌بندی این دو رهبر که در پایان ملاقات منتشر شد، آن دو اعلام کردند که آماده‌اند همه اقدامات لازم را برای غلبه بر اختلافات تاریخی انجام دهند. «ما رقیب نیستیم، بلکه برادریم.»


فرانسیس و کریل از رهبران سیاسی خواستند که روی یک دغدغه مهم و مشترک بین دو کلیسای کاتولیک و ارتدوکس کار کنند: وضعیت بغرنج مسیحیان در عراق و سوریه که توسط داعش کشته و از خانه هایشان آواره می شوند.

«در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، کل خانواده‌ها و برادران و خواهران مسیحی نابود می‌شوند، کل روستاها و شهرهایشان.»

جدایی دو کلیسا حدود هزار سال قدمت دارد و دامنه‌ای از مسایل را چون بحث برتری مقام پاپ بر پاتریارک، اتهامات کلیسای ارتدوکس به رم به دلیل تلاش برای تغییر آیین‌ دادن پیروان کلیسای ارتدوکس به کاتولیسیزم، اختلاف در اجرای مراسم آیینی چون عشای ربانی و امثال این‌ها در برمی‌گیرد. بر سر همین اختلافات، تا به امروز هیچ پاپی از روسیه دیدار نکرده است.


در جریان ملاقات تاریخی روز جمعه، خبرنگاران از پاپ فرانسیس پرسیدند که «آیا دیدار از روسیه را در برنامه دارد؟» و او در حالی که به قلب خود اشاره می‌کرد پاسخ داد: «چین و روسیه را در این جا دارم. برایشان دعا می‌کنم.»

در واقع، کسی انتظار ندارد که این دیدار سه ساعته (که برای انجام آن طبق گزارش‌ها حدود دو سال برنامه‌ریزی پشت‌پرده انجام گرفت)، به قرن‌ها بی‌اعتمادی و شک میان دو کلیسا پایان دهد، ولی قطعا این رویداد بزرگ و بسیار مهم، نقطه عطفی در تحول روابط ارتدوکس-کاتولیک به حساب می آید.

به لحاظ تاریخی، اختلافات آیینی و اعتقادی در اوایل قرن یازدهم میلادی، منجر به انشقاق در دنیای مسیحیت، میان غرب لاتین اروپا و شرق یونانی آن شد و دو کلیسای مجزا شکل گرفت: کلیسای کاتولیک رمی و کلیسای ارتدوکس شرقی (حدود 1054 میلادی). در همان قرن یازدهم میلادی، کلیسای ارتدوکس روسیه از دل کلیسای ارتدوکس شرقی شکل گرفت و کم کم به نوعی استقلال از آن رسید (به این معنا که در برابر آن پاسخگو نبود)، گرچه هیچ گاه پیوند خود را با ارتدوکسی شرق قطع نکرد.


کلیسای کاتولیک مدعی است که 1.2 میلیارد پیرو در سرتاسر دنیا دارد. از آن سو، دو سوم مسیحیان ارتدوکس جهان وابسته به کلیسای ارتدوکس روسیه هستند (حدود 150 میلیون نفر در سراسر دنیا). طبق آخرین نظرسنجی‌ها، حدود 75 درصد جمعیت 144 میلیونی روسیه خود را ارتدوکس روسی می‌دانند، با این حال درصد کم‌تری از این تعداد خود را مقید به مراسم و مناسک کلیسا معرفی کرده‌اند.


یکی از مهم‌ترین مسایلی که موجب نزدیکی دو کلیسا شده، افزایش آزار مسیحیان در غرب آسیا و شمال آفریقا توسط گروه‌های رادیکال اسلامی اعلام شده است. مسوول روابط خارجی کلیسای ارتدوکس روسی، «متروپولیتن ایلاریون»، اخیرا گفته که رفتار افراط گرایان در غرب آسیا، شمال و مرکز آفریقا با مسیحیان، نیازمند «اقدامی عاجل» است:


«در این شرایط غم‌بار، ما باید اختلافات داخلی را کنار بگذاریم و مسیحیت را در منطقه نجات دهیم، جایی که مسیحیان تحت شدیدترین آزارها قرار دارند.»

عامل دیگر نزدیک‌شدن دو کلیسا، حضور بین‌المللی روسیه در عرصه جهانی و افزایش دوباره نفوذ کلیسای ارتدوکس در فدراسیون روسیه در دوران ریاست جمهوری پوتین است. «یوری آداماکوف» استاد الهیات دانشگاه نتردام معتقد است:

«داشتن پاپ، با اعتبار و نفوذ بین‌‌المللی که دارد، نه به عنوان منتقد، بلکه یک متحد یا دست کم یک چهره بی‌طرف و خاموش در کنار خود، به شدت برای پوتین و وابستگان او جذاب است.»


به اعتقاد او پاتریارک روسیه همواره ابزاری برای سیاست بین‌المللی روسیه بوده است و امروز، پاتریارک روسیه با ارتباطات محکم بین‌المللی که دارد، می‌تواند یک انتقال‌دهنده موثر برای اهداف بین‌المللی حاکمان روسیه در سرتاسر جهان باشد.


پاپ فرانسیس خط مشی اتحاد با کلیسای ارتدوکس و سایر نحله‌های مسیحیت را از ابتدای کار خود به عنوان پاپ در پیش گرفته است. در نوامبر 2014، فرانسیس اعلام کرد که به کریل گفته است: «‌هر جا که بخواهد می‌آیم. شما صدایم کنید و من راهی خواهم شد.»


واتیکان همواره توجه خاصی به روسیه داشته است، به ویژه بعد از بحران اوکراین، کلیسای رم چندان وارد انتقاد از نقش مسکو در مناقشه نشد. موضوع اوکراین برای واتیکان بغرنج است، چرا که کلیسای کاتولیک یونانی اوکراین، دومین کلیسای این کشور، خود را به رم پاسخگو می‌داند. کلیسای ارتدوکس روسیه کل قلمرو اوکراین را حوزه نفوذ سنتی خود می‌داند و از این که کلیسای یونانی اوکراین به واتیکان وابسته باشد، اصلا راضی نیست.

کاردینال «کورت کوخ»، مسوول دفتر واتیکان برای ارتباط با مسیحیت ارتدوکس، تاکید کرد که موضوع کلیسای یونانی اوکراین در گفتگوی دو رهبر مذهبی مطرح شد: «غیرممکن است که در چنین ملاقاتی، این مسایل  مطرح نشود.» با این حال که او از خوش‌بینی زیاد به اثرات آینده این ملاقات پرهیز دارد، اما در مجموع آن را مبارک می‌داند:

«افزایش درک متقابل میان رم و مسکو قطعا اثرات مثبتی در گسترش گفتگوی معنوی بین همه نحله‌های مسیحیت خواهد داشت.»


پاتریارک کریل، از سال 2009 که کلاه پاتریارکی را بر سر نهاد، به روابط کلیسا با کرملین عمق و استحکام بیشتری داده است.برخی منتقدان هم البته گرمی روابط کلیسای روسیه با کرملین را نشانه انحلال کلیسا در دولت و قرار گرفتن کلیسا تحت سلطه حکومت می‌دانند. ولادیمیر پوتین اما بارها و در مناسبت‌های مختلف، احترام و دلبستگی خود را به کلیسا ابراز کرده است. او حتی اعلام کرده است که مادرش در کودکی، به دور از چشم پدر کمونیستش، او را غسل تعمید داده است. پوتین کلیسای ارتدوکس را یک عامل موثر در اتحاد فدراسیون روسیه می‌داند:


«از این لحاظ، معنای کلیسا فراتر از مرزهای فدراسیون روسیه می‌رود. کلیسا به ما کمک می‌کند که روابط خوبی با مردم سایر کشورها برقرار کنیم. مسلما کلیسا نقشی بسیار سازنده و مثبت در این جا ایفاء می‌کند.»

به هر حال، پاتریارک روسیه هفته گذشته برای دیداری رسمی راهی کوبا شد و با رییس جمهور کوبا، رائول کاسترو دیدار کرد. این چهارمین دیدار این دو شخصیت بود. به گفته سخنگوی پاتریارک الکساندر ولکوف، روابط این دو شخصیت «خوب و طولانی» بوده است. رائول هم روز جمعه به دیدار پاپ در فرودگاه رفت.

اتحاد کرملین و کلیسا

الکساندر آودِیِف، سفیر روسیه در واتیکان به روزنامه روسی «کومرسانت» گفت: «روابط شخصی میان کشیش و پوتین و احساسات متقابل آن‌ها، نقشی در عملی‌شدن این ملاقات داشت.»


کرملین اعلام کرده که این ملاقات می‌تواند منافع ژئوپلیتیک گسترده‌ای داشته باشد. سخنگوی پوتین این رویداد را «یک گام دوجانبه» برای نزدیکی روسیه و غرب بیگانه شده خواند.

در ملاقات این دو رهبر مسیحی، بحران اوکراین هم مورد بحث قرار گرفت:

«ما خصومت را در اوکراین محکوم می‌کنیم... ما از همه طرف‌های درگیر در مناقشه می‌خواهیم که برای برپایی صلح تلاش کنند.»

در بعد مسایل اجتماعی ابراز نگرانی و محکومیت «مصرف‌گرایی بی‌وقفه برخی کشورهای توسعه‌یافته، نگرانی از وضعیت خانواده و گسترش ازدواج همجنس گرایان» سرفصل‌های اصلی مذاکره فرانسیس و کریل بود.

واقعیت این است که نزدیکی هر چه بیشتر کلیسا و دولت، یکی از سیاست‌های پوتین در سال‌های اخیر بوده است. نمی‌توان انکار کرد که یکی از دلایل محبوبیت پوتین در میان مردم روسیه، همین پررنگ کردن دوباره جایگاه مذهب مسحیت ارتدوکس در روسیه است.


خود پوتین در مراسم  کریسمس ارتدوکس، در کلیسایی در شمال مسکو حاضر شد، جایی که پدر و مادرش در آن تعمید یافته بودند. طبق گزارش‌ها، هر ساله حدود 1000 کلیسای ارتدوکس در سراسر روسیه برپا می‌شوند. از سوی دیگر، محافل ارتدوکس محافظه‌کار، در حلقه داخلی اطراف پوتین یک نماینده قدرتمند دارند، یک مقام امنیتی سابق، و رییس راه آهن دولتی روسیه تا سال گذشته و البته یک مومن مذهبی متعصب: ولادیمیر یاکونین.


در سال 2012، پاتریارک کریل، در اظهارنظری که بازتاب زیادی پیدا کرد، گفت که رهایی روسیه از  دهه پرتلاطم و آشوب 1990، تنها به واسطه «معجزه خداوند محقق شد، با مشارکت فعال رهبری کشور.» اوخطاب به پوتین گفت: «شما شخصا نقش عظیمی در اصلاح این وضع پیچیده در تاریخ کشور ایفاء کردید.»


یک سال بعد، ولادیمیر پوتین پاسخ تعریف پاتریارک را این چنین داد: «کلیسای ارتدوکس در تمام تاریخ خود با مردم همراه بوده و بنیان‌های اخلاقی زندگی اجتماعی و کل موجودیت ملی ما به عنوان یک کشور را تقویت کرده است.»


این اغراق نیست که گفته شود، رییس جمهور روسیه به کلیسا به عنوان بازوی دولت و تمدن روسیه می‌نگرد. او رسالت کلیسا را اتحاد مردم و ملل مرتبط با نژاد، فرهنگ و زبان روسی در درون و بیرون مرزهای فدراسیون روسیه، و تقویت و ارتقاء توان معنوی ملت روسیه می‌داند.

 

https://www.rt.com/op-edge/332375-cuba-meeting-orthodox-catholic/

http://www.aljazeera.com/news/2016/02/pope-meets-russian-orthodox-head-962-year-split-160212202522134.html

http://edition.cnn.com/2016/02/12/europe/pope-francis-patriarch-kyril-meeting/

http://en.radiovaticana.va/news/2016/02/12/joint_declaration_of_pope_francis_and_patriarch_kirill/1208117

http://www.theguardian.com/world/2016/feb/12/pope-francis-russian-orthodox-patriarch-kirill-make-history-cuba-first-meeting-in-1000-years

http://tass.ru/en/society/856598