گروه فرهنگی مشرق- برنامه هفتگی" هفت" که جمعه شب ها به بررسی تحولات سینمای ایران می پردازد این هفته نقد و بررسی فیلم پایان نامه به کارگردانی حامد کلاهداری را در دستور کار داشت.

در این برنامه در بخش نقد پایان نامه، کلاهداری کارگردان، روح الله شمقدری مدیرعامل  موسسه مرآت هنر،تهیه کننده فیلم و مسعود فراستی  منتقد به همراه فریدون جیرانی مجری برنامه حضور داشتند.



ژانر سیاسی هست یا نیست؟ مساله ارشاد است!

مقدمه حرف و حدیث ها در باره پایان نامه مربوط به ژانر سیاسی بود. با وجودی که به نظر می رسید اصل ماجرا به فیلم پایان نامه باز گردد اما این سوال که آیا اساسا"ژانری به نام ژانر سیاسی" در سینما داریم یا خیر مخاطبی دیگر داشت. به هر حال فریدون جیرانی این سوال را با این بهانه مطرح کرد که آیا پایان نامه در ژانری به نام ژانر سیاسی طبقه بندی می شود یا خیر. پاسخ کارگردان و تهیه کننده فیلم به این سوال متفاوت بود. به نظر کارگردان اساسا ژانری به نام ژانر سیاسی تعریف نشده است اما پایان نامه یک فیلم اکشن با مضمون و موضوع سیاسی است؛ هر چند که شمقدری تهیه کننده نظردیگری داشت که بر اساس آن می توان ژانر  سیاسی را تعریف کرد  و معتقد بود چنین ژانری وجود دارد و پایان نامه نیز به نوعی در این ژانر طبقه بندی می شود. جیرانی بلافاصله  یک گفت و گوی تلفنی با "حسینی"  که به گفته جیرانی به گونه شناسی در سینما مسلط است انجام داد و حسینی خیلی صریح گفت که ژانر شامل بسیاری عوامل  می شود که یکی از آنها مضمون است بسیاری دیگر این عوامل سینمایی هسستند که به طور مثال حسینی به این مساله اشاره کرد که ما در سینما "دکوپاژ" سیاسی نداریم و بعد با این وصف نتیجه گرفت؛ ما با چنین ویژگی هایی ژانر سیاسی نداریم. پس از سخنان حسینی، فراستی نیز از این نظر حمایت کرد و در مقابل شمقدری با انتقاد از این اظهار نظر به ترجمه ای بودن این تئوری اعتراض کرد  که قرار نیست که هر چه را ترجمه کردیم آن را بی چون و چرا بپذیریم. فراستی این اعتراض شمقدری را این گونه پاسخ داد که اگر قرار است مشخص- و نه پخش و بی نظم- درمورد سینما حرف بزنیم باید به تئوری های سینما وفادار باشیم و این در حالی است که اصلا و اساسا سینما وارداتی و تئوری های آن ترجمه است. در پایان این بگو مگو بالاخره جیرانی وارد بحث شد و به این بحث پایان داد.  جیرانی مخاطب اصلی را از طرح بحث ژانر آنهایی دانست  که در ارشاد حرف می زنند تا اطلاعاتی داشته باشند که بشود به آن اتکا کرد.

 فیلمنامه محور انتقاد از پایان نامه

فراستی در ابتدا پایان نامه را ملودرامی اکشن با نگاه به یک اتفاق سیاسی معرفی می کند  و بعد از همان ابتدا به سراغ فیلم نامه می رود. مسعود فراستی می گوید:"حالا ببینیم آیا این فیلم، یک فیلم نامه کلاسیک دارد؟

فراستی در ادامه به حرفش این نکته را اضافه می کند که در فیلم "پایان نامه" خود پایان نامه اصل نیست و قصه ظاهرا داستان این چهار نفر باید باشد که کلاهداری تایید می کند که اینکه پایان نامه اصل داستان نیست را قبول دارد و با این تایید است که فراستی حرفش را پی می گیرد و اولین انتقاداتش را درباره فیلم مطرح می کند. مسعود فراستی تاکید می کند که فیلم نامه بر یک بهانه استوار شده و آن قدر این بهانه شکل دست آویز به خود گرفته که بیشتر از اینکه با آدم ها [و روایت زندگی آنها] روبرو شویم به چیزهای دیگر بر می خوریم و حتی گرایشات[سیاسی] هم در این فیلم اصل نیست. فراستی می کوشد تا توضیح دهد که به دلیل ضعف در شخصیت پردازی ویژگی های شخصیت ها نچسب شده و باور پذیر نیست. فراستی صریح تر درباره چهار دانشجو در فیلم صحبت می کند و می گوید این ها چهار شخصیت نیستند،چهار تیپ هستند؛ تیپهایی که تنها بهانه ای در فیلم به حساب می آیند.



کلاهداری  در ادامه در دفاع از فیلمش به شخصیتها و نوع حضورشان در فیلم اشاره می کند و خطاب به فراستی می گوید با این وصف شما چطور می گویید که اینها شخصیت پردازی نشده اند؟

 

فیلم شلخته مخملباف

مسعود فراستی منتقد برای حرفهایش مثالی می زند. او می گوید،یک وقت شما با یک فیلم مستند گزارشی روبرو هستید، بطور مثال فیلمی که مخملباف درباره همین حوادث بعد از انتخابات ساخت که فارغ از موضع سیاسی اش، فیلم شلخته و ضعیفی بود؛ آن قدر که در برخی مقاطعش نقض غرض داشت، اما یک موقع است که شما به سراغ سینمای قصه گویی می روی؛ چنان چه ادعای پایان نامه هم همین قصه گویی است. فراستی در پاسخ به این توجیه کلاهداری، کارگردان که گفته بود، دانشجوهای فیلمش از این جهت که آدم های ساده [و سطحی] هستند شخصیت سیاسی شان عمق پیدا نکرده، اضافه کرد:در فیلمی که ادعای قصه گویی دارد اگر آدمی درباره سیاست حرف می زند نباید آدم معمولی باشد[نباید سطحی باشد،باید بتواند موضوع را تبیین کند].

 

 از 24 تا آرنولد در پایان نامه

به گزارش مشرق، در بخشی دیگر از نقد طولانی پایان نامه، فریدون جیرانی به این نکته در باره پایان نامه اشاره کرد که در این فیلم آدم های بد و خوب به خوبی معرفی نمی شوند. جیرانی در ادامه این کار را با کارهای پروپاگاندای آمریکایی مقایسه کرد و گفت که آمریکایی ها بر اساس باورهایی که به جامعه خود و جهان باورانده اند کار می کنند. او سریال 24 را به عنوان مثال مطرح کرد و ادامه داد در این سریال پیش از این به مخاطب باورانده شده است که در کشورهایی مانند ما افراد و مقاماتی وجود دارند که به دنبال کنار آمدن با غرب و امریکا هستند و در مقابل عده ای افراطی نیز وجود دارند که مانع می شوند. جیرانی گفت این دو آدم را در 24 می بینید و این آدم ها بر اساس آن باور قبلی به طور کامل به مردم معرفی می شوند و شخصیت شان ریز شناسانده می شود و بعد داستان بر همین اساس پیش می رود. این اتفاقی است که پایان نامه از آن خالی است.

فراستی نیز به ضعیف بودن شخصیت منفی پایان نامه اشاره کرد و او را به آرنولد تشبیه کرد که بارها تیر می خورد و نمی میرد.

شمقدری: برخورد برخی با پایان نامه فاشیستی بود

در ادامه برنامه روح الله شمقدری به برخی حواشی فیلم و برخی فشار های وارد آمده بر تیم سازنده نیز اشاره کرد. شمقدری تصریح کرد صرف اینکه خواستیم درباره حوادث پس از انتخابات در راستای حمایت از نظام فیلم بسازیم جهت گیری های فاشیستی آغاز شد. فشارهای زیادی بر کارگردان وارد شد. کار به جایی رسید که یک بازیگر جلوی دوربین می آید و فشارها باعث می شود که کنار بکشد؛ شمقدری تاکید کرد که این یک بیماری است که باید درمان شود و درخواست کرد تا بسیاری از نقد ها با سنجش شرایط ساخت فیلم مطرح شود.


مسعود فراستی در جمع بندی خود بر این نکته که فیلم نامه پایان نامه دچار ضعف جدی است تاکید کرد. او همچنین با اشاره به طرح برخی از مطالب درباره دلایل ساخت فیلم گفت این که ما برخی نیت های سیاسی مان را از ساخت فیلم مطرح کنیم این چیزی به فیلم اضافه نمی کند و با اینکه این فیلم، فیلمی با ویژگی نماد پردازی بوده است، تاکید کرد که نماد پردازی با شعار سیاسی متفاوت است. فراستی گفت که نمادها باید در میزانسن، شخصیت پردازی شکل بگیرند و با پشتوانه عمیق فرهنگ مردم مطرح شوند که کار بسیار سختی است.

فراستی در پایان این نقد خطاب به کلاهداری که از او خواسته بود یک پلان از فیلم را که پسندیده است معرفی کند تنها به این جمله اکتفا کرد که کار قبلی کلاهداری از جهت کارگردانی بهتر از کار اخیر او بوده است.