لذا در این بخش از بحث در مورد ابعاد و مسائل جهاد اقتصادی نگاهی آسیب¬شناسانه به سال جهاد اقتصادی خواهیم داشت و مواردی از آفت¬ها و اشکالهائی که در رابطه با این شعار سال ممکن است گریبانگیر ما شود را مرور کرده و با این هدف که تذکری نافع برای همه ما و مقدمه¬ای برای سربلندی در برابر این فرمان ولی امرمان باشد و حداقل همچون سال همت و کار مضاعف، به جلب رضایت خاطر معظم¬له بیانجامد، مواردی از آسیب¬های محتمل را گوشزد می¬نمائیم.
1ـ تحریف:
استنباط¬ها و برداشت¬ها از نامگذاریها و انتظارات و منویات مقام معظم رهبری متفاو ت است. بخشی از این تفاوت تفسیرها، طبیعی است ولی مواردی از مصادره به مطلوب کردن نیز در آنها مشاهده می¬شود. کج-فهمی و انحراف در برداشت و عدم درک صحیح از مقصود و مفهوم موردنظر رهبری نیز محتمل است. گاهی برخی از افراد ذهنیتهای پیشین خود را در بستر نامگذاریها جستجو می¬کنند واهداف ومقاصدی راکه براساس جریان فکری یاسیاسی خود داشته اند دنبال می نمایند.و خلاصه آنکه درهرصورت سوء برداشت¬هائی شکل می¬گیرد.
این تفسیرهای غلط آنگاه که در چارچوب دیدگاه¬های رهبری انقلاب قرار نگیرد، منشأ مشکلاتی در باب نامگذاریهای سالانه و تأثیرگذاری آنها شده و اگر هر کسی از ظن خود با این نام¬ها همراه شود موجب آشفتگی در امور می¬گردد. از این رو یکی از خطرات و آسیبهایی که متوجه نامگذاریهای سالانه عموماً و جهاد اقتصادی خصوصاً می¬شود، تحریف معنوی و به انحراف کشاندن یک راهبرد سالانه است. این انحراف گاه منشأ مشاجرات و گفتگوهای بی حاصل و تأخیر در ایفای مسئولیتهای ناشی از آن نیز می¬گردد.
تبیین به هنگام دیدگاه¬های مقام معظم رهبری و شفاف¬سازی موضوع از منظر ایشان توسط مجاری ذی¬صلاح راهکار پیشگیری از این آسیب می-باشد. بدیهی است سرعت در این زمینه مهم است و لازم است در همان آغاز سال و پیش از هرگونه فضاسازی ناروا در مورد نام سال، این تبیین ارائه گردد.
2ـ برخورد شعاری:
محصور نمودن تلاشها در نظام به ابعاد تبلیغی و رسانه¬ای صرف و غلبه جنبه¬های شعاری موضوع بر ابعاد محتوائی و حکمت آمیز آن که بایستی در عینیت برنامه¬ها و عمل مردم و مسئولین متجلی شود، آسیبی است که پیوسته مورد تذکّر مقام معظم رهبری نیز بوده است و امسال نیز در سخنان خود فرمودند:
البته من این نکته را حتماً تذکر بدهم؛ گاهى اوقات این شعارى که ما براى سال اعلام میکنیم، بعد ناگهان مىبینیم همهى در و دیوارهاى تهران و شهرهاى دیگر پر شده از تابلو، که این شعار رویش نوشته شده. این فایدهاى ندارد.
گاهى کارهاى پرهزینهاى انجام میگیرد؛ چه لزومى دارد؟
آنچه که من از مسئولین و از مردم عزیزمان توقع دارم، این است که
این شعار را بشنوند،
باور کنند و
دنبال کنند.
تابلو کردن و در و دیوار را پر کردن و عکس زدن و اینها هیچ لزومى ندارد. اگر هزینهاى نداشته باشد، لزومى ندارد؛ اگر هزینه داشته باشد، اشکال هم دارد. هیچ لزومى ندارد کارهاى پرهزینه را انجام بدهند.(سخنرانی آغازسال)
3- عدم تحقق الزامات:
در بحث بایدها و نبایدها و الزامات سال جهاد اقتصادی در بخش قبل ازاین نوشتار،هم الزامات عام و هم برخی از الزامات خاص سال جهاد اقتصادی از قبیل جدی گرفتن، وحدت، همکاری قوا، مشارکت ، دفع و رفع اختلافات، دیپلماسی فعال، اتاق فکر و رصد، روان سازی تسهیلات، اصلاح و تصویب قوانین، فرهنگ و روحیه جهادی و نظائر آن مورد اشاره قرار گرفت. بدیهی است کوتاهی در تحقق هر یک از الزامات پیش گفته آسیبی در شکل¬گیری جهاد اقتصادی است.
4ـ غفلت از سایر اولویت¬ها:
در سال 90 گرچه عرصه اقتصاد از فوریت و اولویت برخوردار است ولیکن اولویتهای دیگری نیز در عرصه فرهنگ، اخلاق و علم وجود دارد. پرداختن به جهاد اقتصادی اولاً بدون پرداختن به سایر عرصه¬ها امکان پذیر نیست و ثانیاً نباید بهانه¬ای برای غفلت از سایر اولویت¬های نظام گردد. زیرا در آن صورت حتی عرصه اقتصاد کشور نیز آسیب خواهد دید. هرگونه کوتاهی و بی¬توجهی به عرصه¬های دیگر که در روند تحولات کشور مؤثر است، آفتی خطرناک برای نظام و حتی برای تحقق جهاد اقتصادی خواهد بود.مطلبی که موردتذکر رهبر معظم انقلاب هم قرارگرفته است.وفرموده اند:
البته محوریت اقتصاد که من عرض کردم، به معناى غفلت از عرصههاى دیگر تلقى نشود.(فروردین 90)
5- غفلت از تولید در اقتصاد
آنچه برای اقتصاد کشور اساسی است تولید و آن هم تولید متکی بر علم است. نقش تولید در شکل¬گیری یک اقتصاد سالم و کارآمد قابل انکار نیست. تولید دانش بنیان راه شکوفائی اقتصاد ایران اسلامی است. و ایجاد رونق اقتصادی متکی به واردات و یا عرصه¬های کاذب و ناپایدار، خود آسیب و آفت مهمی در این مسیر تلقی می¬گردد.رهبری دراین زمینه فرموده اند:
براى اقتصاد یک کشور، مهمترین بخشى که میتواند یک شکوفائى پایدار را به وجود بیاورد، تولید است؛ بخصوص آن بخش اقتصاد تولیدىاى که متکى است به دانش، متکى است به علم؛(فروردین90 عسلویه)
6- عدم تحقق شاخصها
برای سال جهاد اقتصادی معیارها و شاخصهائی مطرح گردیده است. شاخصها، نماگرهای تحقق یا عدم تحقق یک سیاست هستند. شاخصها بیانگر وقوع، عدم وقوع، میزان وقوع و دستیابی به اهداف هستند که همیشه نوعی قضاوت، ارزش¬گذاری و ارزیابی را برای افکار عمومی و بخصوص برای نخبگان جامعه فراهم می¬کنند. از این رو عدم تحقق آنها عامل دلسردی، ناامیدی و شکل¬گیری ذهنیت¬های منفی می¬گردد و باید مراقبت شود تا این شاخصها روند رو به تحقق جهاد اقتصادی را نشان دهند. اختلاف دیدگاه در مورد شاخصها و یا تکثر آنها بویژه آنگاه که بین آنها تعارض و مغایرتی وجود داشته باشد ،امکان یک جمع¬بندی مورد وفاق را منتفی کرده و این موضوع نیز یک آسیب قابل پیشگیری است.محدود ومشخص وقطعی کردن شاخص ها وتعیین مرجع ذی صلاح برای اعلان وضعیت آن ها راهکار مناسبی است.
7ـ تأثیرگذاری تحریمها:
مقابله و مبارزه با اهداف دشمن و توطئه تحریم اقتصادی کشور یکی از مسائل تعیین کننده در انتخاب نام سال و تعبیر به جهاد در عرصه اقتصاد کشور بوده و این مبارزه بایستی دشمنان را ناکام سازد و تأثیرگذاری تحریمها هم در آسیب رساندن به نظام و هم در ناکارآمد کردن تدبیر جهاد اقتصادی در کشور مشکل¬ساز خواهد بود و لذا به هر شکل ممکن و هوشمندانه بایستی تحریمها را از خاصیت انداخت. برنامه¬ریزی و تمرکز بر موضوع مقابله با تحریمها در این زمینه راهگشاست.تذکر به این خطر نیز دربیانات رهبرمعظم انقلاب وجوددارد آنجاکه فرموده اند:
از جملهی اساسیترین کارهای دشمنان ملت ما و کشور ما در مقابلهی با کشور ما، مسائل اقتصادی است.
البته در عرصهی فرهنگی هم فعالند، در عرصهی سیاسی هم فعالند، در عرصهی انحصارات علمی هم فعالند، اما در عرصهی اقتصادی فعالیت بسیار زیادی دارند.
همین تحریمهائی که دشمنان ملت ایران زمینهسازی کردند یا آن را بر علیه ملت ایران اعمال کردند، به قصد این بود که یک ضربهای بر پیشرفت کشور ما وارد کنند و آن را از این حرکت شتابنده باز بدارند.
البته خواستهی آنها برآورده نشد و نتوانستند از تحریمها آن نتیجهای را که انتظار داشتند، بگیرند و تدابیر مسئولان و همراهی ملت بر ترفند دشمنان فائق آمد؛ اما دنبال میکنند.
لذا این سال جاری را که از این لحظه آغاز میشود، ما بایستی متوجه کنیم به اساسیترین مسائل کشور، و محور همهی اینها به نظر من مسائل اقتصادی است.(پیام نوروزی)
8ـ غفلت از اسناد و سیاستها و برنامه¬های پیش¬بینی شده قبلی
اسناد بالادستی در نظام همچون سند چشم¬انداز، سیاستهای کلی نظام در حوزه¬های مختلف، برنامه پنجم و بسته¬های سیاستی دولت محصول تلاشهای علمی و تجربی فراوانی بوده و مسیر حرکت نظام را روشن نموده است. گرچه جهاد اقتصادی به همه آنها روح و مفهوم تازه¬ای می-بخشد ولیکن نباید به بهانه آن از جهت¬گیریهای قبلی غفلت گردد زیرا این خود، آسیب بسیار مهمی در مسیر پیشرفت کشور خواهد بود.
9ـ فقدان زیرساخت¬های حقوقی و قانونی
در بحث الزامات به ضرورت بازنگری و اصلاح قوانین دست و پا گیر و همچنین تصویب قوانین لازم و رفع خلاءهای قانونی و حقوقی اشاره شد.
یکی از آسیب¬های محتمل غفلت از زیرساخت¬های قانونی و حقوقی جهاد اقتصادی است که به بی¬انضباطی، سوءاستفاده، فساد و آشفتگی در روند اجرای امور خواهد انجامید. از این رو به این مهم باید با نگاه آسیب¬شناسانه توجه شود. مجلس شورای اسلامی می¬تواند با حرکتی جهادگونه از این آسیب جلوگیری نماید.
10- ناامیدی و یأس
روحیه امید و اتکاء به خدا و اطمینان به نصرت او و توکل به ذات بی همتای او مبدأ همه توفیقات، برکات و سعادت¬هاست. در مقابل آن یأس از جنود شیطان و رهزن هرراهرو و دشمن هر حرکت و مانع هر تحول و پیشرفتی است.
در صورتیکه روحیه ناامیدی در جامعه و بخصوص نخبگان و تأثیرگذاران غلبه کنند هیچ کاری انجام نمی¬شود و مسیر تحول و تعالی و پیشرفت کشور دچار چالش و آسیب جدی می¬گردد.
ایجاد امید، دلگرم کردن و تقویت روحی مردم و مسئولین و گسترش فرهنگ اعتماد، خوش¬بینی، مسئولیت¬پذیری، مشارکت، همکاری، آرمانگرائی، امید به آینده، روشن بینی، مثبت اندیشی و توکل به خدا عامل غلبه بر یأس و راه کار مقابله با آسیب ناامیدی در جامعه است. دستگاه¬های تبلیغی و رسانه¬ها در این زمینه نقش مهمی دارند همانگونه که مسئولیت رهبران فکری و سیاسی در جامعه نیز بسیار زیاد می¬باشد.
11- استمرار جریان تدافعی اقتصاد در جمهوری اسلامی ایران
درعرصه سیاست، دفاع و امنیت وتاحدودی فرهنگ در فضای پس از پیروزی انقلاب اسلامی نوعی نشاط وحالت تهاجمی وجود داشته است.ولی در عرصه اقتصاد علیرغم حضور نیروهای ارزشی وتحولات جهادی وبسیار گسترده ،در یک نگاه کلان همسنگ وهمپای انتظارات انقلاب نبوده ونوعی انفعال واقدام درحد حلّ مسئله مشاهده می گردد.اقتصاد جمهوری اسلامی تدافعی عمل کرده وضرورت تغییر رویکرد از حالت دفاعی به تهاجمی دراین عرصه پیوسته احساس شده است.
درصورت عدم شکل گیری آرایش تهاجمی در فعالیت های اقتصادی وادامه رویکرد دفاعی کشور دراقتصاد ، خنثی کردن توطئه ها ودستیابی به اهداف وآرمانهای این عرصه ، آسیب پذیر خواهد بود .ازاین رو این مسئله را نیز بایستی یکی ازآفت های پیش رو دانست ودر نگاه کلان به حرکت کشور مورد توجه قرار داد.
علاوه برآنچه در پنج بخش این نوشتار بطور مختصر درمورد ابعاد ومسائل مرتبط با جهاد اقتصادی ذکر شد، در یک جمع بندی کلی و با یک نگاه علمی همه جانبه به جهاد اقتصادی باید گفت:
ابعاد جهاد اقتصادی شامل
الف: ابعاد اقتصادی
ب: ابعاد فرهنگی ،اجتماعی
ج: و ابعاد سیاسی آن می باشد.
در بعد اقتصادی ضرورت دارد به رفتار اقتصادی داخلی نظام و همچنین رفتار اقتصادی خارجی نظام توجه کنیم. در بخش داخلی لازم است رفتار اقتصادی دولت و بخش خصوصی را جداگانه مطالعه و بررسی نمائیم. در مورد رفتار اقتصادی دولت نیز حداقل از دو زاویه یعنی سیاستهای حمایتی و سیاستهای هدایتی دولت ،باید الزامات جهاد اقتصادی تعیین و تبیین گردد به عنوان مثال در سیاستهای حمایتی دولت موضوعاتی همچون اشتغال ،فضای کسب و کاروبهبود آن،ایجاد آرایش جهادی ،تولید محوری و دانش پایه نمودن عرصه تولید باید تبیین گردد. همچنین در بخش سیاستهای هدایتی دولت ،تعیین اهداف ،اولویتها و نیازهای واقعی کشور به عنوان مهمترین رفتار اقتصادی مورد انتظار از دولت است که لازم است مشخص گردد.
در رفتار اقتصادی بخش خصوصی موضوعاتی همچون افزایش بهره وری،افزایش کیفیت تولیدات و کالاها ،تعدیل قیمتها ،بهبود خدمات باید تعیین تکلیف شود.
با توجه به مفهوم مبارزه در جهاد اقتصادی و ضرورت مقابله با تحریمها در رفتار اقتصادی خارجی نیز هم دولت مشمول تکالیفی از قبیل بهینه سازی واردات و صادرات، هدایت بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت آن در مقابله با تحریمها می شود و هم رفتار اقتصادی بخش خصوصی در عرصه تعامل با کشورهای منطقه وجهان باید متعهد به رعایت استانداردهای جهانی و افزایش حضور در بازار جهانی شود.
در مورد ابعاد فرهنگی ،اجتماعی جهاداقتصادی نیز حداقل باید مسائلی همچون مشارکت اقتصادی مردم و اصلاح الگوی رفتار اقتصادی به ویژه اصلاح الگوی مصرف موردتوجه قرارگیرد.ایجاد وتقویت فرهنگ وروحیه کار وتلاش،تولید ،قناعت،کارجمعی،وقف،امور عام المنفعه،مراکزخیریه، اخلاق کاروخلاصه فرهنگ مناسب وهمسو با اقتضائات جهاد اقتصادی مورد تاکید همه نظام باشد.
وسرانجام به لحاظ سیاسی چه دربعد سیاست داخلی وچه دربعد سیاست خارجی اتخاذ مواضع همراستا وبسترسار تحقق جهاد اقتصادی یک ضزورت بسیا تعیین کننده است .
مدل مفهومی مذکور می تواند در ایجاد یک نگاه جامع به موضوع مورد بحث کمک نماید.
ومن الله التوفیق وعلیه التکلان