اجازه بدهيد موضوع را با توجه به اين که زمينه گفت‌و‌گوي ما هم است از پاوه شروع کنيم فکر مي‌کنيد در مورد حصر پاوه و رفع حصر آن به چه مسائلي پرداخته نشده است؟

موضوع پاوه موضوعي در دل يک موضوع بزرگ‎تر به نام کردستان است. اگر موضوع محاصره پاوه و دو عنصر حضور شهيد چمران در آنجا و پيام امام(ره) و شکسته شدن پاوه را از آن برداريم، تبديل به يکي از وقايع کردستان، مثل محاصره سردشت و دوباره به‌دست آوردن سردشت مي شود، مثل بقيه چيزها، مثل از دست دادن پادگان سنندج که خيلي مهم بود و دوباره به‌دست آوردن آن، چون اهميت نظامي و سياسي سقوط پادگان سنندج از محاصره پاوه کمتر نبود. کردستان در ابتداي انقلاب دچار فعاليت گروهک‎‎هاي ضد‎انقلاب با تحريک قوميتي و با هدف جداسازي شد. اول بحث خودمختاري را مطرح کردند و در نهايت پس از خودمختاري موضوع همبستگي با کرد‎هاي منطقه را پيگيري مي‎کردند و هنوز هم همين رويه را دنبال مي‌کنند. اين موضوع باعث غائله کردستان شد. ما در آن زمان همين مطلب را به شکل ديگري در خوزستان داشتيم، به نام خلق عرب.

شکل ضعيف ديگري در ترکمن صحرا داشتيم که آنجا هم تحريک شوروي سابق بود که مي‎خواستند کاري بکنند. در موضوع خوزستان، تحريک عراق و عربستان سعودي زماني بود که خلق عرب را راه انداختند. ولي در کردستان شکل قوي‎تري به خود گرفت. يکي از مواردي که خيلي مويد اين موضوع بود، دو خطاي بزرگ در دولت موقت بود. يکي توسط آقاي بازرگان انجام شد که شخصي به نام ابراهيم يونسي را که فردي کمونيست بود، استاندار کردستان کرد. اين فرد اصلا کمونيست بود و بسياري از زمينه‎سازي‌هاي اصلي تقويت جناح‎‎هايي که در آنجا خواستار جدا‎سازي کردستان و خودمختاري بودند، توسط او انجام شد. اين خيلي مشکل‎ساز بود. بحث ديگر را مدني که در آن زمان وزير دفاع بود، انجام داد. خطاي بزرگ مدني،‌ اين بود که فرار کرد و رفت. مدني ژنرال نيروي دريايي بود، بعد نامزد رياست‎جمهوري شد. نامزد‎هاي رياست‎جمهوري آقايان رجبي، بني‎صدر، مرحوم دکتر حبيبي و مدني بودند. مدني در بين ملي‎گرا‎ها خيلي طرفدار داشت. از اين چهارنفر، ملي‎گرا‎ها طرفدار مدني بودند. مدني در دولت موقت دو شغل داشت، اول وزير دفاع بود و بعد استاندار خوزستان، که در هر دو آن‎ها خطاهاي بزرگي انجام داد و بعدا هم استاندار خوزستان شد، باز هم بحث خلق عرب در آنجا خيلي اوج گرفت.

اين دو نفر که گفتيد يعني يونسي و مدني چه اقداماتي انجام دادند که شما آن‌ها را در ايجاد ناآرامي‌هاي ابتداي انقلاب موثر مي دانيد؟

در مورد يونسي گفتم. مدني در ارتش دو کار انجام داد. يکي اين بود که اوايل انقلاب و قبل از غائله کردستان که وزير دفاع بود سربازي را يک سال کرد. وقتي سربازي يک سال شود، ارتش بي‎خاصيت مي‎شود، چون تا سرباز را بگيرند، آموزش ببيند ديگر به درد نمي‎خورد. خصوصا در رسته‎‎هاي رزمي تخصصي. دومين کاري که مدني کرد، اين بود که نقل و انتقال را آزاد کرد و هرکس رفت شهر خودش. اين در آن زمان که مسائل قوميتي به ارث مانده از زمان شاه خيلي قوي بود خيلي ضرر زد و باعث شد که تعدادي از ارتشي‎‎هاي شاه‌دوست که به هر ترتيب مخالف انقلاب بودند، همه در کردستان جمع شدند. يعني اين‎ها که مخالف انقلاب بودند،‎ بيشتر جذب آن‎هايي شدند که گرايش خلق کردي و خودمختاري داشتند و زمينه سقوط پادگان سنندج و ايجاد دسته‎‎هاي مسلح مقابله‎ با حکومت جمهوري اسلامي را فراهم کردند. پس ببينيد دو مقامي که منصوب شده بودند چه پايه‎‎هاي خرابي گذاشتند و چقدر آنجا را تضعيف کردند. گروهک‎‎ها فقط متکي به رشد طبيعي خودشان بالا نيامدند، بلکه اين‎‎ها هم عوامل کمک‌کننده‎اي بود. همه اين‎ها باعث به‎وجود آمدن غائله کردستان شد. قوميت‎گرايي و ‎حالت فرهنگي گريز از مرکز که آن زمان به جهت مشکلات زمان شاه در قوم کرد وجود داشت و آن‌ها را تا مرز اعلام استقلال کشانده بود توسط عناصري مثل يونسي و زمينه‎ دادن به کساني مثل قاسملو که کمونيست و توده‎اي بود و حزب دموکرات را رهبري مي‎کرد تشديد شد. آن زمان او وابسته به شوروي بود و شوروي هم خيلي شديد کار مي‎کرد. حزب کومله و بعضي از روحانيوني که آن زمان از ساواک پول مي‎گرفتند مثل عزالدين حسيني ـ که با ساواک ارتباط داشت‌ـ زمينه‎‎هاي مذهبي درست کردند.

اين زمينه‌ها منجر شد تا غائله کردستان به‎وجود بيايد. رهبري غائله کردستان، عمدتا دست حزب دموکرات، قاسملو و گروهک‎‎هايي بود که تمايلشان جدايي‌طلبي بود نه خودمختاري. در کنار اين موضوع در داخل هم نگاه کساني که ليبرال‎تر بودند، مثل اعضاي جبهه ملي‌ و بدنه نهضت آزادي به کردستان به‌علت بي‎تجربگي و اشتباه کمتر نگاه وحدت ملي بود و بيشتر ذيل شعار‎هاي آزادي بود که هر قوميتي مي‎تواند هرکاري بکند و آزادي داشته باشد. با آزادي دادن به قوميت‎‎ها و با در نظر نگرفتن مرز‎هاي اين آزادي که اگر اين مرز‎هاي آزادي به وحدت ملي و به پايداري حکومت مرکزي لطمه بزند چه مي‎شود؟ جوي در کشور ايجاد شد که هيئت حسن نيت را درست کرد. هيئت حسن نيت يا هيئت مذاکره، براي مذاکره با سران غائله کردستان درست شد. دکتر چمران با اين هيئت مخالف بود. ايشان مي‎گفت موضوعي که در کردستان مطرح است اصلا بحث يک مطالبه تعريف‌شده در داخل مرز‎هاي ملي نيست مطالبه رفع نواقص و مظالم گذشته از يک قوميت ايراني نيست براي مردم‌فريبي اين را گفته‎اند بلکه هدف جدا کردن کردستان و جدايي‌طلبي است آن‎ها دو هدف دارند، يکي جدايي‌طلبي و ديگري تضعيف حکومت مرکزي. دکتر مي‎گفت يک مهره‎ از عناصري که الان در داخل و خارج از ايران با اصل انقلاب مي‎جنگند، همين حزب دموکرات کردستان، کومله و کساني هستند که موضوع جدايي کردستان را دست گرفته‎اند.

بنابراين اين حرکت در آنجا حرکتي است تعريف‌شده براي اينکه قالب اين انقلاب تازه را شکست دهند. دکتر اين‎‎ حرف‌ها را زماني مي‎گفت که با آن‌ها صحبت و تست کرده بود. خاطرم هست يکبار قاسملو به تهران آمد و در ساختمان نخست‎وزيري با دکتر چمران صحبت کرد. بعد از آن مذاکره با دکتر چمران صحبت کردم و پرسيدم قاسملو چه مي‎گفت؟ گفت همان حرف‎‎هاي جدايي‌طلبي خودش را مي‎گويد اما اينجا رنگ و بوي ديگري به آن مي‌دهد. دکتر مي‌گفت هدف اين‎ها جدا کردن است و دنبال سياست‎‎هاي شوروي در ايران هستند. آن‌ها طرفدار مجموعه‎اي از سياست‌هاي حزب توده و حزب دموکرات بودند که قصد از بين بردن انقلاب و جداکردن کردستان از ايران را داشت.

پس مي‎توان به اين نتيجه رسيد که اصل مواجهه شهيد چمران با ضد‎انقلاب قبل از محاصره پاوه بود؟

بله، قبل از نظامي شدن پاوه و در داخل تهران که قاسملو آمد و در نخست‎وزيري با مقامات ايران از جمله دکتر چمران صحبت کرد.

نتيجه اين گفت‌وگوها چه شد؟

شورش‎‎ها را ادامه دادند و کار به جايي رسيد که بعضي از شهر‎‎ها را گرفتند. مقابله نظامي خيلي شديد شد، جنايت‎‎ها و خيانت‎‎هاي زيادي کردند. در نتيجه، کردستان در حال از بين رفتن بود که دکتر چمران به آنجا رفت تا مقابله نظامي کند.

شهيد چمران براي مذاکره به پاوه رفته بودند؟

خير، اصلا براي مذاکره نرفته بود. از جانب دکتر چمران حرف تمام شده بود و مي‎گفت اين‎ها جدايي‌طلب هستند و ضد‎انقلاب. مشخص بود که مي‎خواهند انقلاب تازه به‎وجود آمده را سرنگون کنند. اصلا دکتر چمران با چريک‎‎هايي که براي جنگ تربيت کرده بود رفت کردستان تا بجنگد. مي‎گفت بايد کردستان را از دست اين‎ها نجات داد اين‎ها عوامل خارجي هستند و مي‌خواهند براندازي کنند چون با حکومت مرکزي درگيري مسلحانه پيدا کرده‌اند بايد سر جايشان نشانده شوند بايد جلوي اهدافشان که ضديت با انقلاب و جدايي کردستان است گرفته شود. اختلاف دکتر چمران با مهندس بازرگان و حرکتي که در قالب هيئت حسن نيت داشت، اين بود که مي‎گفت ما وقتي مي‎توانيم حسن نيت داشته باشيم و مذاکره کنيم که اين مذاکره در قالب ايران و جمهوري اسلامي تعريف شود. وقتي طرف‎‎هاي ما موضوعشان مقابله با اصل انقلاب است و حرف‎هايمان را هم زده‎ايم و فايده نداشته و بعد جدايي کردستان را مطرح مي‌کنند ما چه بحثي با اين‎ها داريم؟ بايد موضعشان داخلي شود تا مذاکره کنيم. وقتي موضعشان خارجي است، دشمن ما هستند و مذاکره، نشانه ضعف است. ما بايد با موضع قدرت شهر‎هايي را که از ما گرفته‎اند پس بگيريم. بايد اسلحه را زمين بگذارند، کنار بروند و مثل يک شهروند ايراني مذاکره کنند. مثلا مطالبات کرد چه فرقي با آذربايجاني يا اصفهاني دارد؟ اين‎ها بايد با هم يکي شوند و در قالب جمهوري اسلامي قرار بگيرند و هر مطالبه‎اي دارند مطرح کنند.