به گزارش مشرق، روز یک‌شنبه 19 مرداد 1393 (برابر با 10 آگوست 2014م)، روزی تاریخی و سرنوشت‌ساز در کشور همسایه‌ی ما، ترکیه به شمار می‌رود؛ چراکه تاریخ سیاسی آن کشور، در حال تجربه‌ی آزمون جدیدی بوده و قرار است دوازدهمین رئیس‌جمهور ترکیه، که قبل از این با رأی نمایندگان پارلمان انتخاب می‌شد، برای نخستین‌بار از طریق صندوق‌های رأی و با آرای مستقیم حدود 53 میلیون نفر از واجدین شرایط ترک، انتخاب گردد. شرط انتخاب رئیس‌جمهور در مرحله‌ی اول، احراز بیش از 50 درصد آرای رأی‌دهندگان خواهد بود، وگرنه انتخابات به دور دوم کشیده می‌شود که در تاریخ 2 شهریور 1393 (برابر با 24 آگوست 2014م)، مجدداً برگزار خواهد شد.
این انتخابات که نقطه‌ی عطفی در حیات سیاسی ترکیه به شمار می‌رود، به‌منزله‌ی احتمال تغییر از یک نظام سیاسی پارلمانی به سوی نظام ریاستی است.براساس این رویکرد سیاسی جدید، رئیس‌جمهور آینده‌ی ترکیه مشروعیت خود را مستقیماً از آرای مردم می‌گیرد و بالطبع، اختیارات و قدرت بیشتری در مدیریت سیاسی کشور خواهد داشت.
برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در کشور همسایه‌ی ما، این سؤال را به ذهن متبادر می‌سازد که چه کسی و به چه دلیل شانس بیشتری برای پیروزی در این انتخابات خواهد داشت و نتیجه‌ی حاصل از این انتخابات چه تأثیری بر مسائل داخلی ترکیه و همچنین تحولات منطقه‌ای برجای خواهد گذاشت؟
نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری
رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر کنونی و رهبر حزب حاکم عدالت و توسعه، اکمل‌الدین احسان اوغلو «دبیرکل سابق سازمان همکاری اسلامی» و نامزد مشترک حزب جمهوری خلق، حزب حرکت ملی و برخی احزاب سیاسی مخالف و صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها و مورد حمایت کردها و اقلیت‌های ترکیه، سه نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه هستند که برای رسیدن به کاخ چانکایا به رقابت می‌پردازند.
در راستای پاسخ به سؤال فوق‌الذکر، این نکته لازم است که پس از سال‌ها تبعیض و طرد اکراد، حضور فردی به نمایندگی از جمعیت کرد در این انتخابات، خود یک دستاورد مهم برای دموکراسی ترکیه محسوب شده و به نظر می‌رسد که دمیرتاش و کردها در این انتخابات به دنبال نشان دادن وزن خود هستند. در واقع می‌توان گفت که سه نامزد حاضر در این انتخابات، به نحوی عمده‌ترین گرایش‌های سیاسی، مذهبی و قومی موجود در بستر اجتماعی ترکیه را نمایندگی می‌نمایند. از سوی دیگر، روی آوردن احزاب سکولار و ملی به فردی اسلام‌گرا چون احسان اوغلو، خود نشان‌دهنده‌ی ضعف این احزاب در رقابت با نامزد حزب حاکم عدالت و توسعه و تغییر تاکتیک به امید رفع ناکامی‌ها در انتخابات برگزارشده‌ی دوازده سال گذشته است تا به‌زعم خود، از این طریق بتوانند پیروز انتخابات شده یا با کاهش آرای حزب عدالت و توسعه در انتخابات ریاست‌جمهوری، تا حدی از اقتدار اردوغان و حزبش در صحنه‌ی سیاسی ترکیه بکاهند. البته ائتلاف احزاب مخالف و انتخاب احسان اوغلو به‌عنوان نامزد واحد این احزاب، به‌طور کلی حرکتی مثبت و در جهت رفع اختلافات درونی احزاب ملی‌گرا و سکولار تلقی می‌گردد.
در برابر دو نامزد رقیب، اردوغان نخست‌وزیر کنونی ترکیه قرار دارد که از اعضای مؤسس حزب حاکم عدالت و توسعه بوده و سه دوره نمایندگی مجلس ترکیه، یک دوره‌ی ناتمام شهرداری کلان‌شهر استانبول و سه دوره نخست‌وزیری ترکیه در کارنامه‌ی سیاسی‌اش مشاهده می‌شود.
پیروز انتخابات کیست؟
براساس آخرین نظرسنجی‌ها، اردوغان که چهره‌ای کاریزما و سخنوری ماهر است، از شانس پیروزی 55 درصد در این انتخابات برخوردار است و احسان اوغلو با 34 الی 35 درصد و دمیر تاش نیز با 9 الی 10 درصد، در رده‌های بعدی جای دارند. هرچند که اردوغان به آرای اتباع ترک مقیم خارج از کشور نگاه ویژه‌ای داشت، اما از 2722000 تبعه‌ی ترکیه مقیم خارج، که امکان رأی دادن در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور را داشتند، تنها 178959 نفر، یعنی کمتر از 7 درصد در این انتخابات آرای خود را به صندوق‌های رأی ریختند.
با توجه به واقعیت‌های موجود در صحنه‌ی اجتماعی-سیاسی ترکیه، رقابت اصلی در این انتخابات، بین اکمل‌الدین احسان اوغلو و رجب طیب اردوغان خواهد بود که احتمال پیروزی اردوغان در مرحله‌ی اول یا در مرحله‌ی دوم، دور از انتظار نخواهد بود.
علل پیروزی احتمالی
اینکه احسان اوغلو در خارج از ترکیه بزرگ شده و برای مردم ترکیه همانند اردوغان چهره‌ی چندان شناخته‌شده‌ای نیست از یک‌سو و از سویی دیگر، عملکردهای گذشته‌ی احزاب مخالف که بروز بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی در ترکیه را به دنبال داشت، از دلایل اصلی گرایش بیشتر رأی‌دهندگان ترک به اردوغان محسوب می‌شود.
جنبش وابسته به عبدالله گولن نیز که با استفاده از نفوذ هواداران وابسته به خود در سیستم اداری و پلیس ترکیه توانست در افشای فساد اقتصادی اعضای دولت اردوغان ایفای نقش کرده و تا حدی مشروعیت دولت او را زیر سؤال ببرد، در این انتخابات به دلیل اینکه دارای نفوذ کمّی نیست و از نفوذی کیفی و مذهبی در جامعه‌ی ترکیه برخوردار است، نمی‌تواند در نتیجه‌ی انتخابات و ریزش آرای اردوغان تأثیر چشمگیری داشته باشد.
از دلایل دیگر اقبال مردم ترکیه به رجب طیب اردوغان این است که طی دوازده سال حکومت حزب عدالت و توسعه، رشد اقتصادی آن کشور افزایش بی‌سابقه‌ای یافته و تورم لجام‌گسیخته، کنترل‌شده و درآمد سرانه و شاخص‌های رفاه و توسعه در جامعه‌ی ترکیه سیر صعودی داشته است. اردوغان طی سه دوره‌ی نخست‌وزیری در ترکیه توانسته ثبات اقتصادی و سیاسی را برای آن کشور به ارمغان آورد؛ کشوری که تا یک دهه‌ی پیش از بحرانی به درون بحرانی دیگر می‌غلتید. همه‌ی این موارد باعث شده است که مردم ترکیه به کارآمدی، ثبات و آرامش ایجادشده توسط حزب حاکم عدالت و توسعه، اعتماد و اعتقاد پیدا کرده و خواهان حفظ وضع موجود باشند و از این رو رأی خود را به نفع نامزد آن حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به صندوق‌های رأی بیندازند. در تأیید این مدعا، اکثریت شهروندان ترکیه، با طرز رفتار خود در انتخابات اخیر شهرداری‌ها، اثبات کردند که خواهان داشتن رهبری اقتدارگرا و قوی هستند که بتواند از پس سامان‌دهی سیاسی و اقتصادی ترکیه برآید و چنین رهبری را حتی اگر شائبه‌ی فساد مالی داشته باشد، به رهبران ناتوان ترجیح می‌دهند.
وجود نامزدی از میان کردها چون صلاح‌الدین دمیرتاش، موجب می‌شود بخش زیادی از کردهای ترکیه که در انتخابات قبلی به حزب عدالت و توسعه رأی می‌دادند، این‌بار رأی خود را به کاندیدای کرد بدهند. با این حال، اردوغان به دلیل اینکه توانست برای اولین‌بار مسئله‌ی کردی در ترکیه را از موضوعی امنیتی به موضوعی سیاسی تغییر داده و در جهت حل این معضل دیرینه، باب گفت‌وگو با کردها و سران حزب پ.ک.ک را باز کند، در بین کردها به محبوبیت خاصی دست یافته است. این در حالی است که اردوغان در مبارزات انتخاباتی وعده داده که مذاکرات با پ.ک.ک با تمام قدرت و جدیت ادامه یافته و متوقف نخواهد شد. این موضوع در صورتی که انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به دور دوم کشیده شود، باعث می‌شود کردها که 15 الی 20 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند، با حمایت از اردوغان، نتیجه را به نفع او رقم بزنند. دلیل این مدعا این است که کردها معتقدند رأی دادن به اردوغان، فرجام مثبت مذاکرات صلح بین دولت ترکیه و پ.ک.ک را تضمین می‌کند.
از دلایل دیگر شانس بیشتر اردوغان برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری این است که او ستاد انتخاباتی منظم‌تر و پول بیشتری برای تبلیغات دارد و از امکانات رسانه‌ای بهتری بهره می‌برد.
اگر احزاب جمهوری خلق، حرکت ملی و سایر احزاب مخالف اردوغان بتوانند اکثریت هواداران خود را اقناع کرده و آنان را پای صندوق‌های رأی بکشانند، احسان اوغلو با کسب 40 درصد از آرای مردم، راه رئیس‌جمهور شدن اردوغان را دشوار خواهد کرد و کشیده شدن رقابت‌ها به دور دوم، غیرمحتمل نیست. اما اگر مشارکت پایین بوده و هواداران اردوغان فعالانه در این انتخابات مشارکت کنند، در همان دور نخست، پیروز نهایی مشخص خواهد شد و نخست‌وزیر کنونی، نخستین رئیس‌جمهور منتخب مردم ترکیه خواهد بود.
در هر صورت، اردوغان چه در دور اول پیروز شود و چه در دور دوم، یک نکته وجود دارد که او درصدد است با تغییر قانون اساسی، ساختار نظام حکومتی را به سیستم ریاستی تبدیل کند تا در دوران ریاست‌جمهوری خود، از قدرت بیشتری برخوردار شود. امری که احزاب مخالف، با آن موافق نبوده و اردوغان را متهم می‌سازند که به تمرکز قدرت در دستان خود علاقه‌مند است و به طرف دیکتاتوری و انحصارگرایی پیش می‌رود. گفتنی است که در نظام فعلی ترکیه، گرچه رئیس‌جمهور دارای اختیارات وسیعی است، ولی عملاً قدرت اجرایی در دست نخست‌وزیر است و رؤسای جمهور ترکیه تاکنون بیشتر مقاماتی تشریفاتی بوده‌اند که در جهت حل‌وفصل اختلافات، همانند ریش‌سفیدان عمل کرده‌اند.
موضوعی که احتمال دارد در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به وقوع بپیوندد، اعتراض و تظاهرات هواداران رقیب اصلی بازنده در این انتخابات خواهد بود. براساس تجربه‌ی سایر کشورها، زمینه‌های آن نیز کم‌وبیش در فضای انتخاباتی کنونی ترکیه به چشم می‌خورد، از جمله چاپ کتاب توسط وزارت آموزش ملی ترکیه که در این کتاب‌ها رسماً اردوغان به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ترکیه در سال 2014 معرفی شده است. این در حالی است که دور نخست از انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه امروز در حال برگزاری است. اعتراض احسان اوغلو به اینکه چرا مقام‌های انتخاباتی ترکیه حدود 18 میلیون برگ رأی اضافی برای رأی‌دهندگان چاپ کرده‌اند و همچنین ایجاد یک سامانه‌ی نظارتی برای نظارت بر شمارش آرای صندوق‌های رأی توسط احزاب حامی او، می‌تواند نشانه‌هایی خاموش از شبهه در نتایج انتخابات و احتمال درگیری و اعتراضات به نتایج آن باشد؛ امری که در صورت وقوع، پیروزی اردوغان و تاحدی مشروعیت او در این انتخابات را کم‌رنگ خواهد ساخت.
تأثیر نتایج انتخابات ترکیه بر تحولات منطقه
درخصوص تأثیر نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه بر تحولات منطقه‌ای، باید گفت که پیگیری سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان در سیاست خارجی ترکیه، که در تئوری عمق استراتژیک داود اوغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه وجود دارد، نتوانسته برای ترکیه دستاوردهای مطلوب و موفقی به همراه داشته باشد. علت آن نیز در تناقض و دوگانگی عملکردهای دولت ترکیه پیرامون مسائل منطقه‌ای نهفته است. به‌طور مثال، روابط عمیق آنکارا و تل‌آویو، مغایر با ادعای ترکیه مبنی بر حمایت از مردم فلسطین و غزه است یا مقامات دولت ترکیه دم از وحدت میان ملت‌های مسلمان می‌زنند، اما در عمل با پیروی از سیاست‌های تفرقه‌افکنانه‌ی غرب و همراهی و حمایت از گرایش‌های افراطی و خشونت‌طلب برخی حکام مرتجع عرب، در جهت خلاف وحدت ملل مسلمان گام برداشته‌اند.
موضوعی که نباید از آن غافل بود این است که اخیراً بشیر آتالای، معاون نخست‌وزیر ترکیه، داعش را یک گروه تروریستی دانسته است. چند دلیل علت این موضع‌گیری است. یکی اینکه سیاست خارجی ترکیه دارای ماهیتی مصلحت‌گرا، فرصت‌طلب و منعطف است. ترکیه نشان داده در مسائل و موضوعاتی که نیازمند موضع‌گیری است، ابتدا سیاست صبر و انتظار را در پیش می‌گیرد و وقتی نتیجه تا حدی مشخص شد، آن وقت موضع‌گیری می‌نماید. اعلام موضع درخصوص گروه داعش نیز از این خصوصیت سیاست خارجی ترکیه نشئت گرفته است. دولت اردوغان در کنار فشار و انتقادات داخلی احزاب مخالف و متهم شدن به حمایت از تروریست‌های داعش، وقتی دید که با گذشت حدود دو ماه، گروه داعش در عرصه‌ی میدانی موفقیت سریع و محسوسی همچون اشغال موصل را به دست نیاورد، برای کاستن از فشار منتقدان و به دست آوردن اعتماد بیشتر از سوی افکار عمومی، در آستانه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، چنین موضع‌گیری‌هایی را از خود نشان داد. هرچند که نمی‌توان دنباله‌روی ترک‌ها از سیاست‌ها و برنامه‌های قدرت‌های غربی و به‌ویژه آمریکا را نادیده گرفت. هواپیماهای آمریکایی با مجوز باراک اوباما در 17 مرداد، مواضع تروریست‌های داعش در شمال عراق را بمباران نمودند که این امر در موضع‌گیری ترک‌ها در کنار سایر موارد ذکرشده بی‌تأثیر نبوده است.
به نظر می‌رسد اگر رئیس‌جمهور جدید ترکیه، که به احتمال زیاد اردوغان خواهد بود، برای تغییر راهبرد سیاست خارجی ترکیه تلاشی عملی صورت ندهد و کماکان رویه‌ی کنونی را ادامه دهد، گشایشی در برخی بن‌بست‌هایی که سیاست خارجی ترکیه با آن مواجه گشته است، حاصل نخواهد شد. از جمله‌ی این بن‌بست‌ها اشتباهات استراتژیک و تاریخی ترکیه در خصوص مسئله‌ی سوریه است. ترکیه نمی‌تواند بدون همکاری با ایران، تأثیر زیادی بر مسائل جاری در عراق و سوریه داشته باشد.
گفتنی است روابط ایران و ترکیه در برهه‌های تاریخی گوناگون، از الگوی تضاد و همکاری پیروی کرده است که شواهد تاریخی و معاصر در روابط فی‌مابین، نشان‌دهنده‌ی سنگینی کفه‌ی همکاری‌های دو کشور است. از این رو، مادامی که راهبرد منطقه‌ای ترکیه اصلاح نشود، با انتخاب رئیس‌جمهور جدید، روابط تجاری، اقتصادی و فرهنگی دو کشور افزایش خواهد یافت، ولی روابط سیاسی در برخی موضوعات، نظیر سوریه و عراق، همچنان دچار تضاد و تقابل خواهد بود.
پذیرش این موضوع از سوی مقامات ترک، که راهبرد به صفر رساندن تنش با همسایگان دستاوردهای مطلوبی برای ترکیه نداشته، می‌تواند زمینه‌ساز تغییر و تعدیل در نگاه ترکیه به منطقه‌ی حساس خاورمیانه شود. در این راستا، صرفاً اراده‌ی رئیس‌جمهور و دولت ترکیه به تنهایی نمی‌تواند زمینه‌های این اقدام را فراهم کند؛ چراکه الزامات و مؤلفه‌های تأثیرگذار پیرامونی و ساختار نظام بین‌الملل نیز برای این تغییر نگاه ترکیه ضرورت می‌یابد. از جمله مؤلفه‌های پیرامونی، نقشی است که جمهوری اسلامی ایران در صورت خواست واقعی دولتمردان ترک برای تغییر دیدگاه می‌تواند ایفا نماید که در آن صورت، دولتمردان دو کشور برای همکاری در راستای وحدت جهان اسلام و حل مسائل منطقه‌ای، می‌توانند به‌عنوان قدرت‌های مهم منطقه، تأثیرگذاری خود را به منصه‌ی ظهور رسانده و مانع از خودسری برخی کشورهای منطقه در حمایت از گروه‌های افراطی و ریخته شدن خون مسلمانان شوند.
در این صورت، از میزان تضاد در روابط دو کشور نیز کاسته می‌شود و در مسائل سیاسی نیز می‌توان به همکاری‌های سازنده در راستای ثبات و امنیت منطقه‌ای دست یافت. لازمه‌ی رسیدن به این همکاری و دستاوردها، عزم جدی و عملی مقامات دو کشور جهت مذاکره برای رسیدن به دیدگاهی مشترک برای رهبری جهان اسلام است. این مهم دور از دسترس نیست؛ چراکه شباهت‌ها و ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور به همراه موقعیت منحصر به فرد ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه، نشان‌دهنده‌ی جایگاه ممتاز دو کشور در منطقه و جهان اسلام است.
فرجام سخن
از ویژگی‌های این دوره از انتخابات آن است که رئیس‌جمهوری منتخب برای یک دوره‌ی پنج‌ساله انتخاب می‌شود که برای یک دوره‌ی پنج‌ساله‌ی دیگر نیز قابل تمدید خواهد بود. به این ترتیب، رئیس‌جمهور منتخب می‌تواند دست کم تا سال 2023، که مصادف با یکصدمین سالگرد تأسیس جمهوری نوین ترکیه است، قدرت را در دست داشته باشد. چیزی که در آرزوهای اردوغان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چراکه او تمایل دارد همانند خلفای نامی عثمانی و همانند آتاتورک، در تاریخ سیاسی ترکیه ماندگار شود.
با توجه به مواردی که شرح داده شد، در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه یک چیز کاملاً واضح است و آن اینکه اردوغان هرگز به‌سادگی و آرامی از زندگی سیاسی کنار نمی‌کشد. اردوغان از محبوبیت بیشتری نسب به رقبایش برخوردار است که در مرحله‌ی نخست یا در مرحله‌ی دوم، زمینه‌ساز پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه خواهد شد.
از نتایج قابل پیش‌بینی پیروزی اردوغان در این انتخابات، زمینه‌سازی پیروزی مجدد حزب وی در انتخابات پارلمانی سال 2015 است که از سال 2002 تاکنون بی‌وقفه قدرت را در دست گرفته و بدون شکست به پیش می‌تازد و در عرصه‌ی سیاسی کنونی ترکیه، شخصی وجود ندارد که در حال حاضر توان رقابت با او را داشته باشد.
همان‌طور که گفته شد، در عرصه‌ی منطقه‌ای، عزم جدی مقامات دو کشور ایران و ترکیه (به‌خصوص طرف ترک) در جهت حل ریشه‌ای اختلافات و نزدیک ساختن دیدگاه‌های دو کشور به یکدیگر در منافع متعارض، می‌تواند به بازی برد-بردی منجر شود که منافع گسترده‌ای برای دو کشور، منطقه و جهان اسلام داشته و بسیاری از تلاش‌های تفرقه‌افکنانه‌ی سایر کشورها در منطقه را خنثی خواهد ساخت.
پس باید تا اعلام رسمی نتایج انتخابات در چند روز آینده منتظر ماند تا ببینیم اردوغان در همان مرحله‌ی اول به آرزوی خود خواهد رسید یا اینکه باید تا مرحله‌ی دوم انتخابات ریاست‌جمهوری صبر پیشه سازد.
منبع: برهان
این انتخابات که نقطه‌ی عطفی در حیات سیاسی ترکیه به شمار می‌رود، به‌منزله‌ی احتمال تغییر از یک نظام سیاسی پارلمانی به سوی نظام ریاستی است.براساس این رویکرد سیاسی جدید، رئیس‌جمهور آینده‌ی ترکیه مشروعیت خود را مستقیماً از آرای مردم می‌گیرد و بالطبع، اختیارات و قدرت بیشتری در مدیریت سیاسی کشور خواهد داشت.
برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در کشور همسایه‌ی ما، این سؤال را به ذهن متبادر می‌سازد که چه کسی و به چه دلیل شانس بیشتری برای پیروزی در این انتخابات خواهد داشت و نتیجه‌ی حاصل از این انتخابات چه تأثیری بر مسائل داخلی ترکیه و همچنین تحولات منطقه‌ای برجای خواهد گذاشت؟
نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری
رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر کنونی و رهبر حزب حاکم عدالت و توسعه، اکمل‌الدین احسان اوغلو «دبیرکل سابق سازمان همکاری اسلامی» و نامزد مشترک حزب جمهوری خلق، حزب حرکت ملی و برخی احزاب سیاسی مخالف و صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها و مورد حمایت کردها و اقلیت‌های ترکیه، سه نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه هستند که برای رسیدن به کاخ چانکایا به رقابت می‌پردازند.
در راستای پاسخ به سؤال فوق‌الذکر، این نکته لازم است که پس از سال‌ها تبعیض و طرد اکراد، حضور فردی به نمایندگی از جمعیت کرد در این انتخابات، خود یک دستاورد مهم برای دموکراسی ترکیه محسوب شده و به نظر می‌رسد که دمیرتاش و کردها در این انتخابات به دنبال نشان دادن وزن خود هستند. در واقع می‌توان گفت که سه نامزد حاضر در این انتخابات، به نحوی عمده‌ترین گرایش‌های سیاسی، مذهبی و قومی موجود در بستر اجتماعی ترکیه را نمایندگی می‌نمایند. از سوی دیگر، روی آوردن احزاب سکولار و ملی به فردی اسلام‌گرا چون احسان اوغلو، خود نشان‌دهنده‌ی ضعف این احزاب در رقابت با نامزد حزب حاکم عدالت و توسعه و تغییر تاکتیک به امید رفع ناکامی‌ها در انتخابات برگزارشده‌ی دوازده سال گذشته است تا به‌زعم خود، از این طریق بتوانند پیروز انتخابات شده یا با کاهش آرای حزب عدالت و توسعه در انتخابات ریاست‌جمهوری، تا حدی از اقتدار اردوغان و حزبش در صحنه‌ی سیاسی ترکیه بکاهند. البته ائتلاف احزاب مخالف و انتخاب احسان اوغلو به‌عنوان نامزد واحد این احزاب، به‌طور کلی حرکتی مثبت و در جهت رفع اختلافات درونی احزاب ملی‌گرا و سکولار تلقی می‌گردد.
در برابر دو نامزد رقیب، اردوغان نخست‌وزیر کنونی ترکیه قرار دارد که از اعضای مؤسس حزب حاکم عدالت و توسعه بوده و سه دوره نمایندگی مجلس ترکیه، یک دوره‌ی ناتمام شهرداری کلان‌شهر استانبول و سه دوره نخست‌وزیری ترکیه در کارنامه‌ی سیاسی‌اش مشاهده می‌شود.
پیروز انتخابات کیست؟
براساس آخرین نظرسنجی‌ها، اردوغان که چهره‌ای کاریزما و سخنوری ماهر است، از شانس پیروزی 55 درصد در این انتخابات برخوردار است و احسان اوغلو با 34 الی 35 درصد و دمیر تاش نیز با 9 الی 10 درصد، در رده‌های بعدی جای دارند. هرچند که اردوغان به آرای اتباع ترک مقیم خارج از کشور نگاه ویژه‌ای داشت، اما از 2722000 تبعه‌ی ترکیه مقیم خارج، که امکان رأی دادن در انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور را داشتند، تنها 178959 نفر، یعنی کمتر از 7 درصد در این انتخابات آرای خود را به صندوق‌های رأی ریختند.
با توجه به واقعیت‌های موجود در صحنه‌ی اجتماعی-سیاسی ترکیه، رقابت اصلی در این انتخابات، بین اکمل‌الدین احسان اوغلو و رجب طیب اردوغان خواهد بود که احتمال پیروزی اردوغان در مرحله‌ی اول یا در مرحله‌ی دوم، دور از انتظار نخواهد بود.
علل پیروزی احتمالی
اینکه احسان اوغلو در خارج از ترکیه بزرگ شده و برای مردم ترکیه همانند اردوغان چهره‌ی چندان شناخته‌شده‌ای نیست از یک‌سو و از سویی دیگر، عملکردهای گذشته‌ی احزاب مخالف که بروز بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی در ترکیه را به دنبال داشت، از دلایل اصلی گرایش بیشتر رأی‌دهندگان ترک به اردوغان محسوب می‌شود.
جنبش وابسته به عبدالله گولن نیز که با استفاده از نفوذ هواداران وابسته به خود در سیستم اداری و پلیس ترکیه توانست در افشای فساد اقتصادی اعضای دولت اردوغان ایفای نقش کرده و تا حدی مشروعیت دولت او را زیر سؤال ببرد، در این انتخابات به دلیل اینکه دارای نفوذ کمّی نیست و از نفوذی کیفی و مذهبی در جامعه‌ی ترکیه برخوردار است، نمی‌تواند در نتیجه‌ی انتخابات و ریزش آرای اردوغان تأثیر چشمگیری داشته باشد.
از دلایل دیگر اقبال مردم ترکیه به رجب طیب اردوغان این است که طی دوازده سال حکومت حزب عدالت و توسعه، رشد اقتصادی آن کشور افزایش بی‌سابقه‌ای یافته و تورم لجام‌گسیخته، کنترل‌شده و درآمد سرانه و شاخص‌های رفاه و توسعه در جامعه‌ی ترکیه سیر صعودی داشته است. اردوغان طی سه دوره‌ی نخست‌وزیری در ترکیه توانسته ثبات اقتصادی و سیاسی را برای آن کشور به ارمغان آورد؛ کشوری که تا یک دهه‌ی پیش از بحرانی به درون بحرانی دیگر می‌غلتید. همه‌ی این موارد باعث شده است که مردم ترکیه به کارآمدی، ثبات و آرامش ایجادشده توسط حزب حاکم عدالت و توسعه، اعتماد و اعتقاد پیدا کرده و خواهان حفظ وضع موجود باشند و از این رو رأی خود را به نفع نامزد آن حزب در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به صندوق‌های رأی بیندازند. در تأیید این مدعا، اکثریت شهروندان ترکیه، با طرز رفتار خود در انتخابات اخیر شهرداری‌ها، اثبات کردند که خواهان داشتن رهبری اقتدارگرا و قوی هستند که بتواند از پس سامان‌دهی سیاسی و اقتصادی ترکیه برآید و چنین رهبری را حتی اگر شائبه‌ی فساد مالی داشته باشد، به رهبران ناتوان ترجیح می‌دهند.
وجود نامزدی از میان کردها چون صلاح‌الدین دمیرتاش، موجب می‌شود بخش زیادی از کردهای ترکیه که در انتخابات قبلی به حزب عدالت و توسعه رأی می‌دادند، این‌بار رأی خود را به کاندیدای کرد بدهند. با این حال، اردوغان به دلیل اینکه توانست برای اولین‌بار مسئله‌ی کردی در ترکیه را از موضوعی امنیتی به موضوعی سیاسی تغییر داده و در جهت حل این معضل دیرینه، باب گفت‌وگو با کردها و سران حزب پ.ک.ک را باز کند، در بین کردها به محبوبیت خاصی دست یافته است. این در حالی است که اردوغان در مبارزات انتخاباتی وعده داده که مذاکرات با پ.ک.ک با تمام قدرت و جدیت ادامه یافته و متوقف نخواهد شد. این موضوع در صورتی که انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به دور دوم کشیده شود، باعث می‌شود کردها که 15 الی 20 درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند، با حمایت از اردوغان، نتیجه را به نفع او رقم بزنند. دلیل این مدعا این است که کردها معتقدند رأی دادن به اردوغان، فرجام مثبت مذاکرات صلح بین دولت ترکیه و پ.ک.ک را تضمین می‌کند.
از دلایل دیگر شانس بیشتر اردوغان برای پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری این است که او ستاد انتخاباتی منظم‌تر و پول بیشتری برای تبلیغات دارد و از امکانات رسانه‌ای بهتری بهره می‌برد.
اگر احزاب جمهوری خلق، حرکت ملی و سایر احزاب مخالف اردوغان بتوانند اکثریت هواداران خود را اقناع کرده و آنان را پای صندوق‌های رأی بکشانند، احسان اوغلو با کسب 40 درصد از آرای مردم، راه رئیس‌جمهور شدن اردوغان را دشوار خواهد کرد و کشیده شدن رقابت‌ها به دور دوم، غیرمحتمل نیست. اما اگر مشارکت پایین بوده و هواداران اردوغان فعالانه در این انتخابات مشارکت کنند، در همان دور نخست، پیروز نهایی مشخص خواهد شد و نخست‌وزیر کنونی، نخستین رئیس‌جمهور منتخب مردم ترکیه خواهد بود.
در هر صورت، اردوغان چه در دور اول پیروز شود و چه در دور دوم، یک نکته وجود دارد که او درصدد است با تغییر قانون اساسی، ساختار نظام حکومتی را به سیستم ریاستی تبدیل کند تا در دوران ریاست‌جمهوری خود، از قدرت بیشتری برخوردار شود. امری که احزاب مخالف، با آن موافق نبوده و اردوغان را متهم می‌سازند که به تمرکز قدرت در دستان خود علاقه‌مند است و به طرف دیکتاتوری و انحصارگرایی پیش می‌رود. گفتنی است که در نظام فعلی ترکیه، گرچه رئیس‌جمهور دارای اختیارات وسیعی است، ولی عملاً قدرت اجرایی در دست نخست‌وزیر است و رؤسای جمهور ترکیه تاکنون بیشتر مقاماتی تشریفاتی بوده‌اند که در جهت حل‌وفصل اختلافات، همانند ریش‌سفیدان عمل کرده‌اند.
موضوعی که احتمال دارد در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به وقوع بپیوندد، اعتراض و تظاهرات هواداران رقیب اصلی بازنده در این انتخابات خواهد بود. براساس تجربه‌ی سایر کشورها، زمینه‌های آن نیز کم‌وبیش در فضای انتخاباتی کنونی ترکیه به چشم می‌خورد، از جمله چاپ کتاب توسط وزارت آموزش ملی ترکیه که در این کتاب‌ها رسماً اردوغان به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ترکیه در سال 2014 معرفی شده است. این در حالی است که دور نخست از انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه امروز در حال برگزاری است. اعتراض احسان اوغلو به اینکه چرا مقام‌های انتخاباتی ترکیه حدود 18 میلیون برگ رأی اضافی برای رأی‌دهندگان چاپ کرده‌اند و همچنین ایجاد یک سامانه‌ی نظارتی برای نظارت بر شمارش آرای صندوق‌های رأی توسط احزاب حامی او، می‌تواند نشانه‌هایی خاموش از شبهه در نتایج انتخابات و احتمال درگیری و اعتراضات به نتایج آن باشد؛ امری که در صورت وقوع، پیروزی اردوغان و تاحدی مشروعیت او در این انتخابات را کم‌رنگ خواهد ساخت.
تأثیر نتایج انتخابات ترکیه بر تحولات منطقه
درخصوص تأثیر نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه بر تحولات منطقه‌ای، باید گفت که پیگیری سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان در سیاست خارجی ترکیه، که در تئوری عمق استراتژیک داود اوغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه وجود دارد، نتوانسته برای ترکیه دستاوردهای مطلوب و موفقی به همراه داشته باشد. علت آن نیز در تناقض و دوگانگی عملکردهای دولت ترکیه پیرامون مسائل منطقه‌ای نهفته است. به‌طور مثال، روابط عمیق آنکارا و تل‌آویو، مغایر با ادعای ترکیه مبنی بر حمایت از مردم فلسطین و غزه است یا مقامات دولت ترکیه دم از وحدت میان ملت‌های مسلمان می‌زنند، اما در عمل با پیروی از سیاست‌های تفرقه‌افکنانه‌ی غرب و همراهی و حمایت از گرایش‌های افراطی و خشونت‌طلب برخی حکام مرتجع عرب، در جهت خلاف وحدت ملل مسلمان گام برداشته‌اند.
موضوعی که نباید از آن غافل بود این است که اخیراً بشیر آتالای، معاون نخست‌وزیر ترکیه، داعش را یک گروه تروریستی دانسته است. چند دلیل علت این موضع‌گیری است. یکی اینکه سیاست خارجی ترکیه دارای ماهیتی مصلحت‌گرا، فرصت‌طلب و منعطف است. ترکیه نشان داده در مسائل و موضوعاتی که نیازمند موضع‌گیری است، ابتدا سیاست صبر و انتظار را در پیش می‌گیرد و وقتی نتیجه تا حدی مشخص شد، آن وقت موضع‌گیری می‌نماید. اعلام موضع درخصوص گروه داعش نیز از این خصوصیت سیاست خارجی ترکیه نشئت گرفته است. دولت اردوغان در کنار فشار و انتقادات داخلی احزاب مخالف و متهم شدن به حمایت از تروریست‌های داعش، وقتی دید که با گذشت حدود دو ماه، گروه داعش در عرصه‌ی میدانی موفقیت سریع و محسوسی همچون اشغال موصل را به دست نیاورد، برای کاستن از فشار منتقدان و به دست آوردن اعتماد بیشتر از سوی افکار عمومی، در آستانه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، چنین موضع‌گیری‌هایی را از خود نشان داد. هرچند که نمی‌توان دنباله‌روی ترک‌ها از سیاست‌ها و برنامه‌های قدرت‌های غربی و به‌ویژه آمریکا را نادیده گرفت. هواپیماهای آمریکایی با مجوز باراک اوباما در 17 مرداد، مواضع تروریست‌های داعش در شمال عراق را بمباران نمودند که این امر در موضع‌گیری ترک‌ها در کنار سایر موارد ذکرشده بی‌تأثیر نبوده است.
به نظر می‌رسد اگر رئیس‌جمهور جدید ترکیه، که به احتمال زیاد اردوغان خواهد بود، برای تغییر راهبرد سیاست خارجی ترکیه تلاشی عملی صورت ندهد و کماکان رویه‌ی کنونی را ادامه دهد، گشایشی در برخی بن‌بست‌هایی که سیاست خارجی ترکیه با آن مواجه گشته است، حاصل نخواهد شد. از جمله‌ی این بن‌بست‌ها اشتباهات استراتژیک و تاریخی ترکیه در خصوص مسئله‌ی سوریه است. ترکیه نمی‌تواند بدون همکاری با ایران، تأثیر زیادی بر مسائل جاری در عراق و سوریه داشته باشد.
گفتنی است روابط ایران و ترکیه در برهه‌های تاریخی گوناگون، از الگوی تضاد و همکاری پیروی کرده است که شواهد تاریخی و معاصر در روابط فی‌مابین، نشان‌دهنده‌ی سنگینی کفه‌ی همکاری‌های دو کشور است. از این رو، مادامی که راهبرد منطقه‌ای ترکیه اصلاح نشود، با انتخاب رئیس‌جمهور جدید، روابط تجاری، اقتصادی و فرهنگی دو کشور افزایش خواهد یافت، ولی روابط سیاسی در برخی موضوعات، نظیر سوریه و عراق، همچنان دچار تضاد و تقابل خواهد بود.
پذیرش این موضوع از سوی مقامات ترک، که راهبرد به صفر رساندن تنش با همسایگان دستاوردهای مطلوبی برای ترکیه نداشته، می‌تواند زمینه‌ساز تغییر و تعدیل در نگاه ترکیه به منطقه‌ی حساس خاورمیانه شود. در این راستا، صرفاً اراده‌ی رئیس‌جمهور و دولت ترکیه به تنهایی نمی‌تواند زمینه‌های این اقدام را فراهم کند؛ چراکه الزامات و مؤلفه‌های تأثیرگذار پیرامونی و ساختار نظام بین‌الملل نیز برای این تغییر نگاه ترکیه ضرورت می‌یابد. از جمله مؤلفه‌های پیرامونی، نقشی است که جمهوری اسلامی ایران در صورت خواست واقعی دولتمردان ترک برای تغییر دیدگاه می‌تواند ایفا نماید که در آن صورت، دولتمردان دو کشور برای همکاری در راستای وحدت جهان اسلام و حل مسائل منطقه‌ای، می‌توانند به‌عنوان قدرت‌های مهم منطقه، تأثیرگذاری خود را به منصه‌ی ظهور رسانده و مانع از خودسری برخی کشورهای منطقه در حمایت از گروه‌های افراطی و ریخته شدن خون مسلمانان شوند.
در این صورت، از میزان تضاد در روابط دو کشور نیز کاسته می‌شود و در مسائل سیاسی نیز می‌توان به همکاری‌های سازنده در راستای ثبات و امنیت منطقه‌ای دست یافت. لازمه‌ی رسیدن به این همکاری و دستاوردها، عزم جدی و عملی مقامات دو کشور جهت مذاکره برای رسیدن به دیدگاهی مشترک برای رهبری جهان اسلام است. این مهم دور از دسترس نیست؛ چراکه شباهت‌ها و ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور به همراه موقعیت منحصر به فرد ژئوپلیتیکی ایران و ترکیه، نشان‌دهنده‌ی جایگاه ممتاز دو کشور در منطقه و جهان اسلام است.
فرجام سخن
از ویژگی‌های این دوره از انتخابات آن است که رئیس‌جمهوری منتخب برای یک دوره‌ی پنج‌ساله انتخاب می‌شود که برای یک دوره‌ی پنج‌ساله‌ی دیگر نیز قابل تمدید خواهد بود. به این ترتیب، رئیس‌جمهور منتخب می‌تواند دست کم تا سال 2023، که مصادف با یکصدمین سالگرد تأسیس جمهوری نوین ترکیه است، قدرت را در دست داشته باشد. چیزی که در آرزوهای اردوغان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ چراکه او تمایل دارد همانند خلفای نامی عثمانی و همانند آتاتورک، در تاریخ سیاسی ترکیه ماندگار شود.
با توجه به مواردی که شرح داده شد، در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه یک چیز کاملاً واضح است و آن اینکه اردوغان هرگز به‌سادگی و آرامی از زندگی سیاسی کنار نمی‌کشد. اردوغان از محبوبیت بیشتری نسب به رقبایش برخوردار است که در مرحله‌ی نخست یا در مرحله‌ی دوم، زمینه‌ساز پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه خواهد شد.
از نتایج قابل پیش‌بینی پیروزی اردوغان در این انتخابات، زمینه‌سازی پیروزی مجدد حزب وی در انتخابات پارلمانی سال 2015 است که از سال 2002 تاکنون بی‌وقفه قدرت را در دست گرفته و بدون شکست به پیش می‌تازد و در عرصه‌ی سیاسی کنونی ترکیه، شخصی وجود ندارد که در حال حاضر توان رقابت با او را داشته باشد.
همان‌طور که گفته شد، در عرصه‌ی منطقه‌ای، عزم جدی مقامات دو کشور ایران و ترکیه (به‌خصوص طرف ترک) در جهت حل ریشه‌ای اختلافات و نزدیک ساختن دیدگاه‌های دو کشور به یکدیگر در منافع متعارض، می‌تواند به بازی برد-بردی منجر شود که منافع گسترده‌ای برای دو کشور، منطقه و جهان اسلام داشته و بسیاری از تلاش‌های تفرقه‌افکنانه‌ی سایر کشورها در منطقه را خنثی خواهد ساخت.
پس باید تا اعلام رسمی نتایج انتخابات در چند روز آینده منتظر ماند تا ببینیم اردوغان در همان مرحله‌ی اول به آرزوی خود خواهد رسید یا اینکه باید تا مرحله‌ی دوم انتخابات ریاست‌جمهوری صبر پیشه سازد.
منبع: برهان
