فرصت توبه
آدمي، موجودي است ممکن الخطا، و از همين رو در طول عمر خود به کرات مرتکب معاصي کوچک و بزرگ شده و از صراط مستقيم منحرف مي شود، دل و جان خود را به زنگار گناه مي آلايدو از ساحت قرب الهي دور مي شود و طوق بندگي شيطان را بر گردن مي نهد و در اين ميان آنانکه از وجداني بيدار و جاني هوشيار برخوردارند به محض ارتکاب گناه، بدنبال فرصتي مي گردند تا با آب توبه، زنگار معصيت را از روح و جان خود بزدايند و بار ديگر جان تيره را همچون آينه درخشان و روشن نمايند و چه فرصتي براي توبه بهتر از ماه مبارک رمضان، که درهاي بهشت باز است و درهاي جهنم بسته و شياطين در غل و زنجير، همچنانکه رسول مکرم اسلام صلي الله عليه و اله و سلم فرمود:
اي مردم همانا (در اين ماه) درهاي بهشت باز است پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را برشما نبندد و درهاي آتش بسته است پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را بر شما نگشايد و شياطين در غل و زنجيرند پس بخواهيد از پروردگارتان که آنها را بر شما مسلط نگرداند.»
آري، ماه رمضان بهترين فرصت براي توبه است، چرا که در کلام معصومين عليهم السلام از اين ماه به «ماه توبه» تعبير گرديده و سفارشات فراوان گرديده که در اين ماه از خداوند آمرزش بخواهيد و به سوي او بازگرديد و توبه نمائيد. مخصوصاً توجه به اين موضوع که توبه در سحرگاهان به اجابت نزديکتر بوده و بيشتر مورد رضاي پروردگار و مقبوليت آن ذات مقدس قرار مي گيرد و در قرآن کريم از «توبه کنندگان در سحرگاهان» تجليل شده است و در ماه مبارک رمضان بالاجبار توفيق سحرخيزي و بيداري نيمه شب و سحرگاه حاصل مي گردد، ما را به اهميت، فرصت اين ماه براي توبه بيشتر واقف مي گرداند. فلذا بر انسان گنهکار فرض است که قدر اين ماه شريف و بويژه سحرهاي آن را به نيکي دانسته و فرمان الهي را که مي فرمايد:«يا ايهاالذين امنوا توبو الي الله توبه نصوحاً...: اي گروهي که ايمان آورديد توبه کنيد بسوي خدا توبه کردني که نصوح باشد...» گردن نهادن و با عزمي مردانه به سوي خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نمايد وازگروه کساني نباشد که پيامبر اکرم (ص) در حقشان فرمود:«شقي و بدبخت کسي است که محروم گردد از آمرزش خداوند در اين ماه بزرگ».

فرصت دعا
خداوند عزيز در آيه 77 از سوره مبارکه فرقان مي فرمايد: «بگو پروردگار من براي شما ارجي قائل نيست اگر دعاي شما نباشد.»
مطابق مفاد اين آيه شريفه يکي از مهمترين عواملي که موجب مي شود آدمي مورد توجه و عنايت پروردگار رحيم قرار گيرد و از رحمت بيکران او بهره مند گردد و در نزد آن ذات مقدس ارج و ارزشي پيدا کند همانا «دعا» است. و از سوي ديگر انسان در طول حيات خود همواره با مصائب و مشکلاتي روبروست که فائق آمدن بر آنها ازعهده او برنمي آيد و نيازمند ياري و امداد خواستن از نيرويي ماورائي و عظيم القدر است و نيز هر انساني گاه در مواقع گوناگون، در دل و جان خويش احساس به رازگويي و نيايش با خداوند را درمي يابد و مي خواهد با آن وجود مبارک و رئوف درد دل کرده و خواست ها و تمنيات خود را با او در ميان نهد. اينها و افزون بر اينها، همه دلايلي است که آدمي را به «دعا کردن» راغب و متمايل مي گرداند. و البته اگرچه دعا نمودن، در همه حالت و اوقات ارزشمند بوده و امکان پذير مي باشد، ولي آنچه مسلم است اين عمل خداپسندانه در پاره اي از اوقات از فضيلت بيشتري برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است که يکي از اين اوقات، «ماه مبارک رمضان» است که في الواقع شريفترين اوقات و فرصت ها براي دعا کردن مي باشد. رسول گرامي اسلام(ص) در اين خصوص مي فرمايد: و ماه رمضان ماهي است که خوانده شده ايد! در آن به سوي مهماني خداوند... و دعاهاي شما در آن مورد اجابت است... و بلند کنيد دست هاي خود را به دعا در اوقات نمازهاي خود زيرا که وقت نمازها بهترين ساعت هاست نظر مي کند حق تعالي در اين اوقات به رحمت به سوي بندگان خود و جواب مي گويد ايشان را هرگاه او را مناجات کنند و لبيک مي گويد ايشان را هرگاه او را ندا کنند و مستجاب مي گرداند هرگاه او را بخوانند.»
و البته ناگفته پيداست که براي برخورداري هرچه بيشتر از برکات دعا و نيايش در اين ماه شريف، توجه به شرايط دعا از ملزومات آن خواهدبود. زيرا دعا اگرچه داروي همه دردهاست و «سلاح مومن است» و «عصاره و مغز عبوديت»، ولکن اگر بدون توجه به شرايط و آداب آن صورت گيرد تأثير چنداني در نيل به هدف نخواهد داشت.

فرصت احسان
تمايل به احسان و نيکوکاري از جمله ويژگي هايي است که در فطرت و نهاد آدمي به وديعه نهاده شده و هر انساني فطرتاً از نيکي نمودن به ديگران خشنود مي شود و متقابلا از اينکه مورد احسان ديگران قرار گيرد شاد مي شود.
از همين رو همه انسانها همواره به دنبال فرصتي مي گردند تا براي ارضاي وجدان خويش و يا جلب رضوان الهي، خدمتي در حق ديگران انجام دهند و اين مسئله با عنايت به اين موضوع که حيات انسان هر لحظه در معرض وزش تندباد فنا و نيستي است، اهميتي به سزا مي يابد و بايد که از اوقات بدست آمده براي نيکي به خويش و بيگانه بهره جست.
و براستي براي احسان و نيکوکاري چه فرصتي بهتر و ارزنده تر از ماه مبارک رمضان مي توان يافت. ماهي که پاداش هر عمل نيک در آن چندين برابر ماه هاي ديگر است. اگر صدقه اي داده شود و يا گرهي از مسلماني بدست ما گشوده گردد و يا پدر و مادر از احسان ما برخوردار شوند و مغموم و محزوني بدست ما شاد شود، هر يک از اين اعمال و امثال اينها در اين ماه عظيم الشأن از چنان اجر و ثوابي برخوردارند که کسي را جز خداوند ياراي احصاي آن نمي باشد. جايي که بنا بفرموده پيامبر گرامي اسلام(ص) پاداش افطاري دادن به يک مومن روزه دار هرچند به مقدار يک خرما و يا يک جرعه آب باشد برابر است با پاداش آزاد کردن يک برده و موجب آمرزش گناهان است، تکليف نيکي هاي برتر و بالاتر بسيار روشن است. و اينگونه است که اين ماه شريف براي آنانکه اهل احسان و نيکوکاري هستند بواقع «بهار احسان» است و پرارزش ترين فرصت براي انجام نيکي ها.
و براي اينکه هرچه بيشتر به ارزش احسان در اين ماه عزيز پي ببريم توجه به فرازي ديگر از خطبه شعبانيه رسول خدا(ص) خالي از لطف نمي باشد:
«و هر که در اين ماه يتيم بي پدري را گرامي دارد خدا او را در قيامت گرامي دارد و هرکه در اين ماه صلح و احسان کند با خويشان خود خدا وصل کند او را به رحمت خود در قيامت...»

فرصت عبادت
در آيه 56 سوره مبارکه ذاريات مي خوانيم: «و ما خلقت الجن والانس الا ليعبدون: و جن و آدميان را نيافريديم مگر اينکه مرا عبادت کنند.»
اين آيه شريفه هدف نهايي از خلقت آدمي را همانا اشتغال به عبادت پروردگار و گردن نهادن به فرامين آن ذات يکتا معرفي مي کند و اين يعني اينکه انسان حقيقي و برخوردار از روح الهي در تمامي طول زندگي خود بايد يک امر را وجهه همت خود قرار دهد و آن «بندگي کردن» و «عبوديت محض» به پيشگاه پروردگار عالم است. و در اين مسير از فرصت هايي که دست مي دهد بهترين بهره برداري را کند و هرچه بيشتر در مسير عبوديت گام بردارد، زيرا کس نمي داند چه زماني اين فرصت گرانبها از او گرفته مي شود، همچنانکه در حديث شريف نبوي مي خوانيم: «همانا از جانب پروردگارتان در روزهاي زندگي تان نسيم هايي (فرصت هايي) است آگاه باشيد که از اين فرصت ها بهره برداري نمائيد.»
و ماه مبارک رمضان يکي از اين فرصت هاي الهي است که هر ساله در زندگي و عمر ما تکرار مي شود و البته معلوم نيست که آيا سال ديگر و رمضان ديگري براي ما باشد يا نه، فلذا بر ماست که از اين فرصت نيکو براي نزديک شدن به هدف حيات خويش که «عبادت» ميباشد، بهره برداري کنيم.
آري، رمضان بهترين فرصت براي عبادت است. از آنرو که اولا اشتغال کمتر به خورد و خوراک فرصتي بيشتر براي عبادت فراهم مي کند و ثانياً پاداش هر عبادت چندين برابر از ماه هاي ديگر است و ثالثاً سحرخيزي و بيدار شدن در دل شب فرصتي را فراهم مي کند تا آدمي که در طول سال اين اوقات گرانبهاي عبادت را از کف داده بار ديگر در جهت بهره برداري از اين اوقات شريف تلاش نمايد.
در روايات مأثور از ائمه معصومين عليهم السلام و پيامبر گرامي(ص) سفارشات موکدي بر عبادت در اين ماه عزيز شده است و تشويقات فراواني براي اين امر گرديده. در بخش هايي از خطبه شعبانيه مي خوانيم:
«... و هر که نماز مستحبي در اين ماه بجا آورد خدا براي او برات بيزاري از آتش جهنم بنويسد و هرکه در اين ماه نماز واجبي ادا کند خدا عطا کند باو ثواب هفتاد نماز واجب که در ماه هاي ديگر کرده شود و هرکه در اين ماه بسيار بر من صلوات فرستد خدا سنگين گرداند ترازوي عمل او را در روزي که ترازوهاي اعمال سبک باشد.»
علاوه بر آنچه گفتيم در ماه مبارک رمضان اوقات و ليالي و ايامي وجود دارد که هر يک به تنهايي برترين اوقات عمر آدمي را براي عبادت تشکيل مي دهند و فرصت هايي هستند که هرگز نبايد از کف داد. در شب و روز جمعه هايش ارزش عبادت بيشتر است و در هنگامه ليله القدر پاداش هر عمل عبادي برابر با هزار ماه است.

فرصت تهذيب
تهذيب نفس و آراستن باطن به صفات پسنديده الهي و دور داشتن آن از معاصي صغيره و کبيره که همگي در قرب به پروردگار و تحصيل رضاي او تأثيري بسزا دارند، از جمله وظايف لازم و ضروري يک انسان بيدار وهوشيار است که يک لحظه و آن در جهت کسب آنها غفلت نمي ورزد و در اهميت اين تهذيب نفس همين بس که عارف سالک الي الله حضرت امام خميني(ره) درباره اش فرمود: «بدون تهذيب علم توحيد هم بدرد نمي خورد.» زيرا اگر علم و دانش همراه با عمل به دانسته ها و تهذيب نفس نباشد، نتيجه اي جز ضلالت و گمراهي و ملامت خاطردر پي نخواهد داشت.
بايد دانست که اين امر همچنان که بسيار پرارزش مي باشد کاري بسيار مشکل و طاقت فرسا هم مي باشد و انسان طالب تهذيب بايد با موانع بسياري در اين راه مقابله کرده و مبارزه نمايد، که فائق آمدن بر سه ميل حيواني نفس يعني «پرخوري»، «پرخوابي» و «پرگويي» از آن جمله است. علماء علم اخلاق و آنان که عمري را در مسير تهذيب نفس گذرانده اند، بالاتفاق معتقدند که اين سه ميل و بهره مند کردن نفس از آنها، يکي از مهمترين موانع تهذيب نفس بوده و ضروري است که با آنها مقابله گردد. در رساله سير و سلوک منسوب به بحرالعلوم، در پاورقي صفحه 150 چنين مي خوانيم:
«مرحوم آيه الحق آخوند ملا حسينقلي همداني رضوان الله عليه در مکتوبي که به آقاي آقاسيدعلي ايرواني رحمه الله عليه در جواب نامه ايشان نوشته اند چنين مرقوم داشته اند: (بر تو باد به کم کردن سخن و کم کردن غذا و کم کردن خواب و تبديل کردن اين ها به ياد خداوندي که مالک و داننده است.)و همچنين در حديث شريفي که در همين مأخذ ذکر گرديده چنين مي خوانيم:
«هيچ چيز براي قلب مومن زيانبارتر از پرخوري نمي باشد و اين پرخوري دو چيز را به دنبال دارد: سنگدلي و طغيان شهوت،و گرسنگي نان خورش مومن و غذاي روح و غذاي قلب و مايه سلامتي بدن است.»

فرصت انس با قرآن
قرآن کريم، قانون اساسي آئين آسماني اسلام و داروي آلام مادي و معنوي، فردي و اجتماعي انسانهاست و از همين رو بر هر مسلماني فرض و واجب است که هر روز و ساعت بر انس خود با اين شفاخانه معنوي افزوده و از آن بهره مند گردد. ولي با کمال تأسف بايد به اين حقيقت تلخ اعتراف کنيم که بنا به دلايل و بهانه هاي گوناگون، اين کتاب آسماني بسيار کمتر از آنچه حق اوست در ميان ما ظهور و بروز داشته و في الواقع قرآن کريم در ميان پيروان خود «مهجور» است و درست به همين خاطر است که يکي از گلايه ها و شکايت هاي نبي مکرم اسلام(ص) در زمان حيات پربرکتش و روز رستاخيز، مهجور ماندن اين وديعه الهي در ميان مسلمانان است، همانطور که درسوره مبارکه فرقان آيه 30 مي خوانيم که: «و قال الرسول يا رب ان قومي اتخذوا هذا القران مهجورا: و پيامبر عرضه داشت: پروردگارا! اين قوم من از قرآن دوري جستند.»
و اما ماه مبارک رمضان که به تصريح آيه 185 سوره مبارکه بقره و نيز آيه نخست سوره مبارکه قدر، ماه نزول قرآن کريم مي باشد و بنا به فرمايش رسول گرامي(ص) که فرمود:
«لکل شي ربيع و ربيع القران شهر رمضان: براي هر چيز بهاري است و بهار قرآن ماه رمضان است.»
«بهار قرآن» است، براي مرد و زن مسلمان، فرصتي فراهم مي آورد تا بار ديگر به قرآن رجوع کنند و با قرائت آيات آن و تفکر و تدبر در عباراتش، روح خود را در معرض بارش باران علم و حکمت اين صحيفه آسماني قرار دهند.

فرصت تهجد
تهجد و شب زنده داري و اقدام براي اقامه نماز شب، به راستي کيميايي است که مس وجود آدمي در اثر مداومت و مجالست با آن به طلا تبديل مي شود. در سرلوحه سفارشات تمامي عرفا و واصلان قرب الهي به شاگردان و مريدانشان مواظبت بر اين امر قرار دارد و نيز در آيات و روايات بسياري از سحرخيزان و عابدان نيمه شب تجليل به عمل آمده و سفارشات موکد بر اقامه نوافل شب گرديده است. در آيه 16 از سوره مبارکه سجده چنين آمده است:
«تتجافي جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا...: (بندگان خاص خداوند) پهلوهاي آنان از بسترها، تهي مي شود و از خوابگاه خودشان برمي خيزند و پروردگارشان را از روي بيم و اميد مي خوانند...»
و نيز در آيه 79 از سوره مبارکه اسراء خداوند عزيز شرط وصول به مقام محمود را که مقامي بس عظيم القدر مي باشد، تهجد و شب زنده داري و اقدام بر نافله شب قرار مي دهد و در سخني گرانسنگ از امام ششم حضرت صادق عليه السلام مي خوانيم: «کسي که نماز شب نمي خواند، از شيعيان ما نيست.»
و همچنين عارف واصل مرحوم ميرزا جواد آقاملکي تبريزي در خصوص اهميت تهجد و شب زنده داري اين چنين فرموده اند که: «استادم ملاحسينقلي همداني به من فرمود: فقط متهجدين هستند که به مقاماتي نائل مي گردند و غير آنان به هيچ جايي نخواهند رسيد.» و نيز علامه طباطبايي صاحب تفسير گرانسنگ الميزان در ذکر خاطرات خود در ايام تحصيل چنين آورده است که: «چون به نجف اشرف براي تحصيل مشرف شدم، از نقطه نظر قرابت و خويشاوندي و رحميت گاهگاهي به محضر مرحوم قاضي شرفياب مي شدم، تا يک روز در مدرسه اي ايستاده بودم که مرحوم قاضي از آن جا عبور مي کردند، چون به من رسيدند دست خود را روي شانه من گذاردند و گفتند: اي فرزند! دنيا مي خواهي نماز شب بخوان و آخرت مي خواهي نماز شب بخوان.» و درست به خاطر همين سفارشات و آثار عظيم تهجد و شب زنده داري است که بزرگمردي همچون امام خميني(ره) پنجاه سال به طور علي الدوام اقامه نماز شب مي کند و در طول اين مدت حتي يک شب هم از اين سنت نبوي غفلت نمي ورزيد.