گروه تاریخ مشرق- روز جمعه هفده مرداد 1359، نخستین سالگرد روز قدس و دومین حضور ملکوتی-سیاسی ملت ایران برای حمایت از مظلومیت مسلمانان و مردم فلسطین بود. به مانند سراسر میهن اسلامی، روزه‌داران تهرانی هم در واپسین جمعه ماه رمضان، برای لبیک به فرمان امام و حمایت از آرمان فلسطین، از خانه بیرون زدند و مطابق با مسیرهای هشتگانه به سوی دانشگاه تهران به راه افتادند. از همان ساعات آغازین روز جمعیت تظاهرکنندگان سراسر خیابان انقلاب تا میدان فلسطین را چوشاند و از ساعت ده و سی دقیقه صبح، راهپیمایی به‌کندی ادامه داشت. تراکم جمعیت در مسیرهای کارگر و آزادی هم همین گونه بود. جمعیت حاضر در خیابان‌های تهران را تا سه میلیون نفر تخمین زده بودند.
دو روز پیش بود که به مناسبت روز قدس، امام خمینی در پیامی که از رادیو ـ تلویزیون خطاب به ملت ایران پخش شد، سخنان ماندگاری را ایراد کرد. در بخش‌هایی از پیام امام آمده بود: «روز قدس را باید مسلمان‌ها زنده نگه دارند. من کراراً راجع به طمع‌های اسرائیل تنبّه دادهام که اسرائیل اینطور نیست که اکتفا کند به آن زمین‌هایی که غصب کرده است.
حالا دیدید که پایتخت خودش را در قدس قرار داده است و تمام این چیزهایی که از آمریکا و از طرفدارهای حقوق بشر و از این محافل و مجالسی که در خارج هست، اینها تمام یک شعرهای غیرموزون است و لهذا، میبینید که انکار میکنند و اسرائیل هیچ اعتنا نمی‌کند. تنبّه میدهند، اسرائیل آن‌ها را محکوم میکند. این برای آن است که مساله، مساله جدی نیست. اینطور نیست که آمریکا جداً مخالف باشد با اینکه پایتخت اسرائیل در قدس باشد و معذلک اسرائیل بتواند یک همچو کاری بکند. اینها همه یک مانورهایی است که میدهند. یا مثلاً، مجالس حقوق بشر و مجالس دیگری که از همین ابواب هست در آنجا، در آن ممالک هست، اینها همه دستشان توی هم است و برای چاپیدن ما مسلمین و کسانی که در آسیا، در افریقا، در آنجاها هستند، و معالأسف، مسلمین متنبّه نمیشوند.»
امام در بخش دیگری از پیام خود آورده بود: «شما باید محکم بایستید در مقابل اینها و چنانچه مسلمین ـملت‌های مسلمـ بایستند در مقابل اینها، و اگر دولتهایشان بخواهند مخالفت کنند، مشت توی دهنشان بزنند چنانکه ایران مشت در دهن محمدرضا زد. محمدرضا از همه دولت‌های مسلمین، از همه آن‌ها قوی‌تر بود، و از همه آن‌ها پشتوانه‌اش بیشتر بود، معذلک، ملت ما قیام کرد و اسلام را وجهه نظر خودش قرار داد، و «اللّه اکبر» را فریاد کشید و این قدرت را از بین برد و قدرت‌های دیگر را هم، و تا آخر هم همه قدرت‌ها اگر روی هم باشند، نمیتوانند آسیب به یک همچو ملتی برسانند.»
مردم پوسترها و پلاکاردهای متنوعی در دست داشتند. نقشه فلسطین اشغالی، تصویر مسجد الاقصی و همچنین تصاویر امام خمینی و دست‌نوشته‌هایی از سخنان ایشان در دست مردم دیده می‌شد. همزمان نیروهای ارتش هم به جمع مردم پیوسته بودند که بسیار مورد استقبال و پسند ملت قرار گرفت. راهپیمایی روز قدس 1359، شاید از باشکوه‌ترین راهپیمایی‌ها از صدرانقلاب و دوران مبارزه بود.
در مراسم روز قدس، شهردار الخلیل هم که میهمان ویژه و مدعو در میان جمعیت تظاهرکنندگان بود، به سخنرانی پرداخت. او با اشاره به اینکه نبرد برای ازادی قدس برهر مسلمانی واجب است گفت: «شما می‌دانید که ویژگی دانش‌آموز مکتب حسین بودن این است که انسان همیشه تلاش کند و می‌دانید که حسین به ما آموخته که کمی افراد اثری ندارد و به ما آموخت که در صورتی که برای خدا باشد شما پیروز خواهید شد. او اظهار داشت که «اسرائیل قدس را به خود ضمیمه کرده است اما اینها ما را متوقف نمی‌کند چون ما می‌کوشیم تا در آینده اسرائیلی وجود نداشته باشد.»
در ادامه مراسم نیز قطع‌نامه‌ای در حمایت از فلسطین، نفی ملی‌گرایی و نژادپرستی و اشاره به برخی حوادث روز مساله فلسطین قرائت و منتشر شد. در پایان این قطع‌نامه آمده بود: «از دولت جمهوری اسلامی ایران انتظار داریم که هرچه سریع‌تر و مجدانه‌تر در جهت آمادگی نیروهای نظامی اعم از سپاه پاسداران، ارتش و بسیج ملی اقدام نمایند تا بتوانیم از ارگان‌های نظامی جمهوری اسلامی جهت رهایی فلسطین عزیز از یوغ اسارت صهیونیسم استفاده نماییم.»
همزمان، مراسم و راهپیمایی روز قدس در اقصی نقاط کشور نیز با حضور شخصیت‌های سیاسی و انقلابی برگزار شد. راهپیمایی روز قدس در شهر شیراز همراه بود با نمار جمعه به امامت آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب. ایشان در خطبه‌های خود اظهار داشت: «بیت‌المقدس همیشه محل اسکان پیامبران بوده، حال به دست صهیونیست‌ها افتاده است. بر همه مسلمین واجب است قیام کنند و بی‌تفاوت نباشند و بیت‌المقدس را آزاد کنند.»
آیت‌الله موسوی اردبیلی هم سخنران مراسم روز قدس اصفهان بود. دادستان وقت کشور با اشاره به اینکه «روز قدس محرک مسلمین» و «قدس، آرمان تجسم‌یافته ملت انقلابی ما است» گفت: «ما اگر می‌خواهیم شاهد پیروزی اسلام و مسلمین باشیم باید قدس را از دست دشمنان خود بگیریم. گرچه ما انتظار داشتیم در اول انقلاب مساله قدس جدی‌تر مطرح می‌شد ولی متاسفانه نشد زیرا که مساله قدس مساله مستضعفین است و امروز که با رهبری قاطعانه امام خمینی به این مرحله رسیده‌ایم باید به دشمنان اسلام بگوییم تا ما قدس را از دست شما نگیریم از هرگونه فداکاری و شهید دادن هراسی نداریم و دشمنان بدانند هدف ما فقط آزادی ایران نبود بلکه هدف پیروزی اسلام بر تمام بلاد مسلمین بوده و هست.» در ادامه مراسم روز قدس در اصفهان، حجت‌الاسلام احمد سالک قطع‌نامه تظاهرکنندگان را قرائت کرد و مهندس غرضی استاندار خوزستان هم به جایگاه فراخوانده شد.
مردم تبریز هم که نماز جمعه را به امام آیت‌الله مدنی اقامه می‌کردند، با سخنرانی حجت‌الاسلام بنی‌فصل مراسم روز قدس را برپا کردند. او گفت: «یهودیان اسرائیل به کمک همدستان خود برای اشغال ممالک اسلامی بسیج شده و لذا ما نیز با اتکاء به خداوند متعال با هم وحدت ایجاد کرده و بیت‌المقدس را از دست یهودیان آزاد سازیم. پاسداران عزیز و ارتشیان باید بدانند که در این مقطع وظایفشان بس سنگین است.» در این مراسم، جمعیت یک میلیونی تظاهرکنندگان تبریزی بارها شعار می‌دادند: «هم مرجعی، هم رهبری خمینی؛ روح منی بت‌شکنی خمینی».
در مشهد مقدس هم مردم با آتش کشیدن پرچم اسرائیل و برافراشتن پرچم فلسطین در صحن امام خمینی و مسجدگوهرشاد گرد هم آمدند م راسم پرشوری با حضور فهد القواسمه، شهردار تبعیدی الخلیل و هانی‌الفحص، نویسنده فلسطینی برگزار شد. حجت‌الاسلام واعظ طبسی و نیز دکتر محمد جواد باهنر نماینده مجلس شورای اسلامی هم از سخنرانان این جمع بودند.
عصر روز قدس نیز، با حضور جمعی از مسئولین کشور، اسقف کاپوچی، هانی الحسن و غازی الحسینی نمایندگان فلسطینی و گروه‌هایی از مردم، سفارت فلسطین به طور رسمی افتتاح شد. در این مراسم شیخ محمد منتظری که نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس شورای اسلامی بود گفت: «آری برحسب فرموده الهی بر ما مسلمین واجب است که در راه نابودی طاغوت‌ها و ستم بجنگیم و مبارزه کنیم و آنانکه را که پیوسته به دنبال یار و یاور و حاکمیت حق و الله می‌گردند نجات بخشیم. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امام امت این مکان را به فلسطین تقدیم داشت تا پرچم فلسطین در این مکان در سرتاسر جهان و سرتاسر جهان مستضعفین به اهتزاز درآید.»
پس از سخنرانی شهید محمد منتظری، بنی‌صدر رئیس جمهور وقت پس از دریافت چند شاخه گل از دختری فلسطینی به سخنرانی پرداخت و ضمن آرزوی استقرار مردم فلسطین در سرزمین خودشان و برطرف شدن مشکل اسرائیل گفت: ما با مشکلی مواجه هستیم که دیگر مشکل یک سرزمین و یک مردم نیست. روز اول هم چنین مشکلی بدین صورت نبود اما اینجور گمان می‌رفت که خیال می‌کردند این مساله به یک خاک معینی مربوط است و دیگر با بقیه کاری نیست و امروز ما می‌بینیم که طی ربع قرن، غالب و بلکه همه تحولات منطقه تحت تاثیر حضور عامل اسرائیلی است. الان ما در این وضعیت هستیم که وقتی در ایران هم صحبت از توطئه می‌شود می‌بینیم که طراحان و نقشه‌کشان و آتش‌بیارها اسرائیلی‌اند. پس مساله به همه ما مربوط است. او در ادامه گفت: این به نظر من فریب دومی بوده که دشمن داده و مساله فلسطین را نخست یک مساله ملی کرده برای مردم فلسطین و سپس یک مساله عربی کرده؛ حال آنکه این مساله یک مساله مکتبی است و یک مساله انسانی است و یک مساله جهانی است.
هانی‌الحسن سفیر فلسطین هم در سخنانی گفت: روزی تاریخی است... در کشورهایی که ما بعد از جنگ و نبردهایی سفارتی را افتتاح می‌کردیم اما این خود ایران است که ما را دعوت کردند که به ایران بیاییم و سفارتی برپا کنیم... دشمنان به خوبی می‌دانند که اگر پیوندی بین ایرانیان و فلسطینیان به وجود آید معادلات سیاسی آن‌ها را بهم می‌ریزد. همچنین پیش از برگزاری خطبه‌های نماز جمعه در برخی از شهرهای کشور، پیمان برادری با چهار شهر فلسطین به امضاء رسید. این پیمان میان شهرهای بیت‌المقدس و قم، الخلیل و مشهد، غزه و تبریز و نابلس و اصفهان منعقد شد.
دو روز پیش بود که به مناسبت روز قدس، امام خمینی در پیامی که از رادیو ـ تلویزیون خطاب به ملت ایران پخش شد، سخنان ماندگاری را ایراد کرد. در بخش‌هایی از پیام امام آمده بود: «روز قدس را باید مسلمان‌ها زنده نگه دارند. من کراراً راجع به طمع‌های اسرائیل تنبّه دادهام که اسرائیل اینطور نیست که اکتفا کند به آن زمین‌هایی که غصب کرده است.
حالا دیدید که پایتخت خودش را در قدس قرار داده است و تمام این چیزهایی که از آمریکا و از طرفدارهای حقوق بشر و از این محافل و مجالسی که در خارج هست، اینها تمام یک شعرهای غیرموزون است و لهذا، میبینید که انکار میکنند و اسرائیل هیچ اعتنا نمی‌کند. تنبّه میدهند، اسرائیل آن‌ها را محکوم میکند. این برای آن است که مساله، مساله جدی نیست. اینطور نیست که آمریکا جداً مخالف باشد با اینکه پایتخت اسرائیل در قدس باشد و معذلک اسرائیل بتواند یک همچو کاری بکند. اینها همه یک مانورهایی است که میدهند. یا مثلاً، مجالس حقوق بشر و مجالس دیگری که از همین ابواب هست در آنجا، در آن ممالک هست، اینها همه دستشان توی هم است و برای چاپیدن ما مسلمین و کسانی که در آسیا، در افریقا، در آنجاها هستند، و معالأسف، مسلمین متنبّه نمیشوند.»
امام در بخش دیگری از پیام خود آورده بود: «شما باید محکم بایستید در مقابل اینها و چنانچه مسلمین ـملت‌های مسلمـ بایستند در مقابل اینها، و اگر دولتهایشان بخواهند مخالفت کنند، مشت توی دهنشان بزنند چنانکه ایران مشت در دهن محمدرضا زد. محمدرضا از همه دولت‌های مسلمین، از همه آن‌ها قوی‌تر بود، و از همه آن‌ها پشتوانه‌اش بیشتر بود، معذلک، ملت ما قیام کرد و اسلام را وجهه نظر خودش قرار داد، و «اللّه اکبر» را فریاد کشید و این قدرت را از بین برد و قدرت‌های دیگر را هم، و تا آخر هم همه قدرت‌ها اگر روی هم باشند، نمیتوانند آسیب به یک همچو ملتی برسانند.»
مردم پوسترها و پلاکاردهای متنوعی در دست داشتند. نقشه فلسطین اشغالی، تصویر مسجد الاقصی و همچنین تصاویر امام خمینی و دست‌نوشته‌هایی از سخنان ایشان در دست مردم دیده می‌شد. همزمان نیروهای ارتش هم به جمع مردم پیوسته بودند که بسیار مورد استقبال و پسند ملت قرار گرفت. راهپیمایی روز قدس 1359، شاید از باشکوه‌ترین راهپیمایی‌ها از صدرانقلاب و دوران مبارزه بود.
شعارهای گوناگونی هم از میان جمع به گوش میرسید. «ما مسلمین ایران، فرمانبر امامیم؛ بهر رهایی قدس، آماده قیامیم»، «فلسطین پیروز است، اسرائل نابود است»، «قیام کن مسلمان، جهاد کن مسلمان؛ بیت‌المقدست را آزاد کن مسلمان»، «مرگ بر آمریکا و اسرائیل و شوروی»، «مسلمان به پا خیز، قدس در انتظار است؛ مسلمان به پا خیز موقع کارزار است»، از جمله این شعارها بود. همزمان به دلیل تحولاتی که در انگلیس و آمریکا رخ داده بود و عده‌ای از دانشجویان ایرانی مورد ضرب و شتم واقع شده و بعضی هم دستگیر شدند، شعارهای ضد امپریالیستی هم قوت داشت و به‌ویژه تظاهرکنندگان در کنار لانه جاسوسی از آن‌ها استفاده می‌کردند؛ شعارهایی مانند «مرگ بر پلیس فاشیست آمریکا» یا «مرگ بر پلیس فاشیست انگلیس».
در مراسم روز قدس، شهردار الخلیل هم که میهمان ویژه و مدعو در میان جمعیت تظاهرکنندگان بود، به سخنرانی پرداخت. او با اشاره به اینکه نبرد برای ازادی قدس برهر مسلمانی واجب است گفت: «شما می‌دانید که ویژگی دانش‌آموز مکتب حسین بودن این است که انسان همیشه تلاش کند و می‌دانید که حسین به ما آموخته که کمی افراد اثری ندارد و به ما آموخت که در صورتی که برای خدا باشد شما پیروز خواهید شد. او اظهار داشت که «اسرائیل قدس را به خود ضمیمه کرده است اما اینها ما را متوقف نمی‌کند چون ما می‌کوشیم تا در آینده اسرائیلی وجود نداشته باشد.»
در ادامه مراسم نیز قطع‌نامه‌ای در حمایت از فلسطین، نفی ملی‌گرایی و نژادپرستی و اشاره به برخی حوادث روز مساله فلسطین قرائت و منتشر شد. در پایان این قطع‌نامه آمده بود: «از دولت جمهوری اسلامی ایران انتظار داریم که هرچه سریع‌تر و مجدانه‌تر در جهت آمادگی نیروهای نظامی اعم از سپاه پاسداران، ارتش و بسیج ملی اقدام نمایند تا بتوانیم از ارگان‌های نظامی جمهوری اسلامی جهت رهایی فلسطین عزیز از یوغ اسارت صهیونیسم استفاده نماییم.»
همزمان، مراسم و راهپیمایی روز قدس در اقصی نقاط کشور نیز با حضور شخصیت‌های سیاسی و انقلابی برگزار شد. راهپیمایی روز قدس در شهر شیراز همراه بود با نمار جمعه به امامت آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب. ایشان در خطبه‌های خود اظهار داشت: «بیت‌المقدس همیشه محل اسکان پیامبران بوده، حال به دست صهیونیست‌ها افتاده است. بر همه مسلمین واجب است قیام کنند و بی‌تفاوت نباشند و بیت‌المقدس را آزاد کنند.»
آیت‌الله موسوی اردبیلی هم سخنران مراسم روز قدس اصفهان بود. دادستان وقت کشور با اشاره به اینکه «روز قدس محرک مسلمین» و «قدس، آرمان تجسم‌یافته ملت انقلابی ما است» گفت: «ما اگر می‌خواهیم شاهد پیروزی اسلام و مسلمین باشیم باید قدس را از دست دشمنان خود بگیریم. گرچه ما انتظار داشتیم در اول انقلاب مساله قدس جدی‌تر مطرح می‌شد ولی متاسفانه نشد زیرا که مساله قدس مساله مستضعفین است و امروز که با رهبری قاطعانه امام خمینی به این مرحله رسیده‌ایم باید به دشمنان اسلام بگوییم تا ما قدس را از دست شما نگیریم از هرگونه فداکاری و شهید دادن هراسی نداریم و دشمنان بدانند هدف ما فقط آزادی ایران نبود بلکه هدف پیروزی اسلام بر تمام بلاد مسلمین بوده و هست.» در ادامه مراسم روز قدس در اصفهان، حجت‌الاسلام احمد سالک قطع‌نامه تظاهرکنندگان را قرائت کرد و مهندس غرضی استاندار خوزستان هم به جایگاه فراخوانده شد.
مردم تبریز هم که نماز جمعه را به امام آیت‌الله مدنی اقامه می‌کردند، با سخنرانی حجت‌الاسلام بنی‌فصل مراسم روز قدس را برپا کردند. او گفت: «یهودیان اسرائیل به کمک همدستان خود برای اشغال ممالک اسلامی بسیج شده و لذا ما نیز با اتکاء به خداوند متعال با هم وحدت ایجاد کرده و بیت‌المقدس را از دست یهودیان آزاد سازیم. پاسداران عزیز و ارتشیان باید بدانند که در این مقطع وظایفشان بس سنگین است.» در این مراسم، جمعیت یک میلیونی تظاهرکنندگان تبریزی بارها شعار می‌دادند: «هم مرجعی، هم رهبری خمینی؛ روح منی بت‌شکنی خمینی».
در مشهد مقدس هم مردم با آتش کشیدن پرچم اسرائیل و برافراشتن پرچم فلسطین در صحن امام خمینی و مسجدگوهرشاد گرد هم آمدند م راسم پرشوری با حضور فهد القواسمه، شهردار تبعیدی الخلیل و هانی‌الفحص، نویسنده فلسطینی برگزار شد. حجت‌الاسلام واعظ طبسی و نیز دکتر محمد جواد باهنر نماینده مجلس شورای اسلامی هم از سخنرانان این جمع بودند.
عصر روز قدس نیز، با حضور جمعی از مسئولین کشور، اسقف کاپوچی، هانی الحسن و غازی الحسینی نمایندگان فلسطینی و گروه‌هایی از مردم، سفارت فلسطین به طور رسمی افتتاح شد. در این مراسم شیخ محمد منتظری که نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس شورای اسلامی بود گفت: «آری برحسب فرموده الهی بر ما مسلمین واجب است که در راه نابودی طاغوت‌ها و ستم بجنگیم و مبارزه کنیم و آنانکه را که پیوسته به دنبال یار و یاور و حاکمیت حق و الله می‌گردند نجات بخشیم. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، امام امت این مکان را به فلسطین تقدیم داشت تا پرچم فلسطین در این مکان در سرتاسر جهان و سرتاسر جهان مستضعفین به اهتزاز درآید.»
پس از سخنرانی شهید محمد منتظری، بنی‌صدر رئیس جمهور وقت پس از دریافت چند شاخه گل از دختری فلسطینی به سخنرانی پرداخت و ضمن آرزوی استقرار مردم فلسطین در سرزمین خودشان و برطرف شدن مشکل اسرائیل گفت: ما با مشکلی مواجه هستیم که دیگر مشکل یک سرزمین و یک مردم نیست. روز اول هم چنین مشکلی بدین صورت نبود اما اینجور گمان می‌رفت که خیال می‌کردند این مساله به یک خاک معینی مربوط است و دیگر با بقیه کاری نیست و امروز ما می‌بینیم که طی ربع قرن، غالب و بلکه همه تحولات منطقه تحت تاثیر حضور عامل اسرائیلی است. الان ما در این وضعیت هستیم که وقتی در ایران هم صحبت از توطئه می‌شود می‌بینیم که طراحان و نقشه‌کشان و آتش‌بیارها اسرائیلی‌اند. پس مساله به همه ما مربوط است. او در ادامه گفت: این به نظر من فریب دومی بوده که دشمن داده و مساله فلسطین را نخست یک مساله ملی کرده برای مردم فلسطین و سپس یک مساله عربی کرده؛ حال آنکه این مساله یک مساله مکتبی است و یک مساله انسانی است و یک مساله جهانی است.
هانی‌الحسن سفیر فلسطین هم در سخنانی گفت: روزی تاریخی است... در کشورهایی که ما بعد از جنگ و نبردهایی سفارتی را افتتاح می‌کردیم اما این خود ایران است که ما را دعوت کردند که به ایران بیاییم و سفارتی برپا کنیم... دشمنان به خوبی می‌دانند که اگر پیوندی بین ایرانیان و فلسطینیان به وجود آید معادلات سیاسی آن‌ها را بهم می‌ریزد. همچنین پیش از برگزاری خطبه‌های نماز جمعه در برخی از شهرهای کشور، پیمان برادری با چهار شهر فلسطین به امضاء رسید. این پیمان میان شهرهای بیت‌المقدس و قم، الخلیل و مشهد، غزه و تبریز و نابلس و اصفهان منعقد شد.
