به گزارش مشرق،سازمان فضایی کجاست؟ چه کارها و وظایفی دارد؟ و اصولا آیا برای کشورهای مثل ما که جهان سومی هستیم پرداختن به مسایلی مانند پرتاب ماهواره و هزینه کردن بابت آن کار درستی است در حالی که مردم کشورمان با مشکلات و مسایل معیشتی دست به گریبان هستند ؟ این سوالات در ذهنم صف کشیده اند و منتظرم تا وقتی به دفتر قائم مقام سازمان فضایی کشور رسیدم اینها را با جدیت تمام از او بپرسم.

دکتر حمید فاضلی که از دولت یازدهم سرپرست سازمان فضایی کشور است پذیرفته تا سوالاتی که بیشتر سوالات مردم از این سازمان است را بشنود و جواب دهد.

واقعیت این است که در میان برخی اقشار به خصوص محروم جامعه گاه این تصور پیش می آید که پرداختن به اموری امثال فضا و پرتاب ماهواره برای جامعه ای مثل ما بی فایده بوده و دردی از مشکلات مردم را برطرف نمی کند تصوری که وقتی بیشتر با ابعاد وظایف و توانایی های سازمان فضایی کشور آشنا می شویم به کلی محو می شود.

دکتر فاضلی می گوید امروزه سیستم های بانکداری، مخابرات، رادیو تلویزیون، هواشناسی حتی کشاورزی و از همه مهمتر بخش درمان کشور ناگزیر از بهره گیری از دستاوردهای سازمان فضایی کشور است.

این که ما بدانیم بسیاری از مشکلات و مسایل کشور را با سازمان فضایی زبده و پیشرفته می توان برطرف کرد تصور اولیه مارا به هم می ریزد. این که بدانیم در صورت استفاده از تصاویر ماهواره و رصد دقیق آنها میتوان کشاورزی، صنعت و حفاظت از محیط زیست را متحول کرد در نگاه ما به سازمان فضایی کشور تغییرات گسترده ایجاد خواهد کرد.

اهمیت پرداختن به فضا را ایرانیان قبل از انقلاب متوجه شدند در آن زمان تشکیلاتی به نام مرکز سنجش از راه دور تشکیل شد و اتفاقا به نظر دکتر فاضلی قبل از انقلاب کارهای خوبی هم در این زمینه انجام گرفت از جمله تهیه و نصب چندین مرکز دریافت سیگنال و ارتباطات ماهواره ایمثل آنتن های اسد آباد و ماهدشت بود که انجام شد که جزء اولین دریافت کنندگان تصاویر ماهواره لندست بود.

جنگ وقفه ای در مسیر فعالیت در این زمینه به صورت ناگزیر ایجاد کرد اما بعد از جنگ مجموعه فعالیت ها در این زمینه در مرکز سنجش از دور ادامه یافت تا این که در سال 1382 طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی سازمان فضایی کشور زیر نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل شد. از همان ابتدا فعالیت های فضایی ایران مورد علاقه کشورهای غربی نبود به طوری که کشور ایتالیا از پرتاب ماهواره  تحقیقاتی مصباح یک 9سال پیش در یک همکاری مشترک تحقیقاتی با ایران ساخته شده بود خودداری کرد و حتی از بازپس دادن آن ممانعت به عمل می اورد.

همین امر باعث شد که جمهوری اسلامی تصمیم بگیرد نه تنها خود ماهواره بسازد بلکه در زمینه طراحی و ساخت ماهواره بر نیز اقدام نماید. درنتیجه این توجهات در 14 بهمن سال 87 جمهوری اسلامی ایران توانست اولین ماهواره تحقیقاتی خود یعنی ماهواره امید را به وسیله ماهواره بر سفیر امید به فضا پرتابنماید. به میمنت این دستاورد ارزشمند روز چهارده بهمن به نام روز فناوری فضایی نام گذاری شده است و همه ساله این روز جشن گرفته می شود و مراسم با شکوهی برگزار می شود و نمایشگاه با شکوهی از دستاوردهای فضایی برگزار می گردد.

در سال 1389 جهت ارتقاء فعالیت های فضایی این سازمان از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتزع و زیر نظر نهاد ریاست جمهور قرار گرفت و پژوهشگاه هوا و فضای وزارت علوم تحقیقات و فناوری و پژوهشکده مهندسی وزارت جهاد کشاورزی به ان اضافه گردید. در سال 1391 جهت مدیریت یکپارچه سیستمی سامانه های فضایی پژوهشگاه فضایی ایران زیر نظر سازمان فضایی تشکیل گردید که دارای سه پژوهشکده سیستمی و سه پژوهشکده تخصصی و یک مرکز تحقیقات می باشد.

بعد از استقرار سازمان فضایی زیر نظر نهاد ریاست جمهور دستاوردهای مهمی همچون پرتاب ماهواره های رصد و نوید و کاوشگرهای پیشگام و پژوهش حامل موجودات زنده حاصل گردید و بدین ترتیب ایران در زمره ی شش کشور پیشرفته ی دنیا قرار گرفت که موفق شدند موجود زنده به فضای ماورای جو پرتاب نموده و آن را سالم بازیابی نمایند.

اما مگر ارسال یک موجود زنده به فضا سخت است؟ دکتر فاضلی می گوید: همین که بتوانیم حاملی در اختیار داشته باشیم که بتواندیک کپسول زیستی را تا ارتفاع 120 کیلومتری به فضا بفرستد و این کپسول در هنگام بازگشت از فضای ماورای جو سالم بازیابی شود، خود نیازمند فناوری و دانشی است که بیشتر کشورها آن را ندارند و معدود کشورهایی که دارای این فناوری هستند هم در انتقال آن به سایر کشورها بخل می ورزند.

از قائم مقام سازمان فضایی می پرسیم کی می شود ایران انسان به مدار زمین بفرستد که او می گوید: فرآیند فرستادن انسان به مدار زمین بسیار دشوار است و تنها سه کشور در دنیا هستند که توانسته اند به این موفقیت دست یابند. تجهیزات و دانشی که برای این کار لازم است پیچیدگی های فراوانی دارد. اولین بار در جهان روس ها توانستند انسانی (یوری گاگارین) را در سال 1961 به مدارزمینارسال نموده و بعد از یک دور گردش بدور زمین در مدت 107 دقیقه ، او را سالم به زمین برگردانند.

آمریکایی ها که در رقابتی سخت با روس ها بودند برای این که اقدامی متقابل داشته باشند آنها یک انسان (آلن شفرد) را توانستند در یک اقدام زیر مداری با یک موشک بالا برنده در یک کپسول فضایی به ارتفاع 185 کیلومتری رسانده وسالم برگردانند اما این اقدام کجا و اقدام روس ها کجا که یک نفر را دور زمین یک دور چرخانده و برگردانده بودند. البته آنها سال بعد اقدام مشابه شوروی را با اعزام جان گلن به مدارزمین انجام دادند. تنها این دو کشور موفق به این اقدام شده بودند تا این که چین در سال 2003توانست با فرستادن یک فضانورد به مدار زمین به گروه آنها پیوست و اقدام مشابهی انجام دهد.

طبعا ما هنوز به این سطح از دانش نرسیده ایم. کشورهند نیز برنامه وسیعی تدارک دیده است تا در سال 2016 به این نقطه برسد. اما من به شما اطمینان می دهم که طی سه یا چهار سال آینده در صورت تداوم توجهات و حمایت های مسئولین ما هم می توانیم انسان را به فضا به صورت زیرمداری و نقطه ای ارسال کنیم یعنی همان کاری که آمریکایی ها انجام دادند. البته با این تفاوت که این کار بدون حمایت کشورهای دیگر انجام می شود.

فاضلی ادامه می دهد: ما سال آینده به امید خدا کپسول زیستی جدیدی که توانایی حمل انسان را داشته باشد آزمایش خواهیم کرد. الحمدلله حامل های فعلی ما می توانند چنین کپسولهایی را در یک ماموریت زیر مداری به فضا ارسال نمایند.

به دکتر فاضلی می گویم سوالی که مردم می پرسند این است که این پیشرفت ها چه سود و فایده ای برای مردم دارد ؟ فاضلی مکثی کرده و می گوید: دنیای امروز به دلیل کمبود منابع به دنبال یافتن منابع معدنی مورد نیاز در خارج از کره زمین و حتی زندگی در دیگر کرات است.به عبارت دیگر قد انسان آنقدر بلند شده که زمین برایش کوچک است.

جالب است که بدانید هم اکنون کشورهای بزرگ دنیا در یک پروژه‌ی بزرگ فضایی 150 میلیارد دلاری یک ایستگاه فضایی به مساحت یک زمین فوتبال در مدار زمین در ارتفاع 370 کیلومتری زمین قرار داده اند که با سرعت 7.71 هزار متر در ثانیه در حال گردش به مدار زمین است و انسان هایی را آنجا ساکن کرده اند تا پژوهش های لازم را روی زندگی انسانی در خارج از کره زمین انجام بدهند حتی در دهه آینده سفرهای تجاری انسان به خارج از کره زمین انجام خواهد شد و طبیعی است که ما هم باید در این زمینه فعالیت کنیم و از قافله علم عقب نمانیم.

هم اکنون شرکتی به نام مارس وان از افراد داوطلب ثبت نام می کند تا آنها را به مریخ بفرستد و جالب است بدانید که تعدادی از ایرانیان نیز برای این سفرها ثبت نام کرده‌اند و مطمئنا در سالهای آینده مسافرت های فضایی مرسوم می شود. حتی گروهی فضانوردداوطلبدر یک مسافرت شبیه سازی شده در یک سفینه روی زمین بمدت 500 روزسفربه مریخ را تمرین کردند.

اما گیرم که در دهه آینده چنین اتفاقاتی بیفتد و انسان جهان اولی بتواند تفریحی سفری به خارج از زمین داشته باشد اما این فناوری چه سودی برای ما ایرانیان دارد که تلاش می کنیم مشکلات یومیه خود را حل کنیم؟

دکتر فاضلی معتقد است برای حل مشکلات امروز جوامعی مثل ما هم خیلی ضروری است که به فناوری های مربوط به علوم فضایی دست پیدا کنیم و می گوید: امروزه تصویربرداری ماهواره ای از بلایای طبیعی جان بسیاری از مردم را نجات داده است ماهواره های تحقیقاتی می توانند با تصاویر دقیق و طی زمان های مختلف تغییرات جوی را به خوبی نشان دهند حتی پایش این تغییرات طی مدت طولانی می تواند وقوع طوفان و سیل ها را پیش بینی و یا مسیر حرکتی و قدرت و سرعت آنها را روشن کند حتی با این علوم می توان اراضی زیر کشت کشاورزی و تاثیر تغییرات جوی در محصولات آینده زمین های کشاورزی را محاسبه کرد و همه اینها مهم است.

او می گوید: دانش های پیشرو این احتمال را تقویت کرده است که شاید بتوان با بررسی و محاسبه تغییرات در انعکاس امواج زمین در جو و اتمسفر زلزله را پیش بینی کرد حال چرا ما نباید سراغ چنین علمی برویم. حتی جالب است که بدانید برخی کشورهای قدرتمند به این فناوری دست پیدا کرده اند که با ارسال امواجی به بخشی از زمین می توانند آن نقطه را بیش از حد گرم کرده و یا پوسته زمین را تحریک نموده و زلزله ایجاد کنند. اقدامی که امریکایی ها در پروژه سری «هارپ» مشغول انجام آن هستند. اگر به یاد داشته باشید چندی پیش تعدادی از دلفین های خلیج فارس را مرده یافتند در حالی که گویا دچار سوختگی شدید شده بودند این حادثه را به هارپ نسبت می دهند همه اینها نشان می دهد باید به این فناوری بیشتر پرداخت.

اگر خدای نکرده در جایی مثل تهران زلزله بیاید خیلی روشن است که تصاویر ماهواره چه کمک شایانی در کمک به مصدومان و نجات مردم خواهد داشت. حتی در زمینه پزشکی جالب است که بدانید ارتباطات ویدیوکنفرانسی بین نقاط دور دست می تواند در بهداشت و مداوای بیماران و جراحی افراد در مناطق محروم نقش تعیین کننده ای ایفا نماید. امروزه در برخی کشورها با ارتباطات ویدیوکنفرانسی جراحان روی بدن یک فرد در مناطق دوردست عمل جراحی انجام می‌دهند. یا حتی برخی دانشگاه‌ها می توانند با این ارتباطات در یک آزمایشگاه در آن سوی دنیا، آزمایشی را انجام دهند و نتایج آن را مشاهده کرده و بررسی های خود را انجام دهند.

به قائم مقام سازمان فضایی کشور می گویم به نظر می رسد ما راه درازی برای رسیدن به این مقطع ازدانش داریم که بتوانیم آن را کاربردی نماییم اما او می گوید متخصصان کشورمان با توجه به همکاری های تنگاتنگی که این سازمان با دانشگاه های بزرگ کشور دارد در صورت حمایت مسئولین در سال های آینده به دستاوردهای بزرگی در این زمینه دست خواهند یافت. ما برای بخش‌های ماهواره‌ای خود با سه دانشگاه بزرگ قرارداد داریم که برای ما کار می‌کنند.

 ماهواره شریف ست با دانشگاه شریف، این ماهواره مخابراتی و سنجشی است و عمرش بین دو تا سه ماه است و به ارتفاع 250 تا 370 کیلومتری پرتاب خواهد شد وزن این ماهواره 50 کیلوگرم می باشد. پرتاب این ماهوارهها گامهای اولیه به سوی ماهواره ای است که بتواند در مدار ژئو قرار گیرد. با دانشگاه صنعتی امیرکبیر ماهواره AUTSAT را داریم و با دانشگاه علم صنعت هم یک ماهواره (نوید) پرتاب کرده ایم و یک ماهواره ظفر را در دست اقدام داریم. این ماهواره سنگین است و حدود100 کیلو وزن دارد و قرار است با ماهواره بر سیمرغ به فضا پرتاب شود که نیروی پیشران آن تقریبا چهاربرابر ماهواره بر سفیر یک است و می تواند ماهواره های سنگین تر را به ارتفاع 400 کیلومتری پرتاب نماید.

فاضلی خاطرنشان می‌کند: ما همین الان یک پروژه سفینه مدارگرد داریم که یک پروژه‌ی کلان ملی است و با کمک دانشگاه امیرکبیر و با مسئولیت سازمان فضایی در حال مطالعه و اجرا است. این کپسول مدارگرد قرار است با سیمرغ پرتاب شود. این سفینه قرار است در ارتفاع حدود 250 کیلومتر دور زمین بگردد و حامل موجوداتی مانند موش خواهد بود. این پروژه دو ساله است و در حال مطالعه روی آن هستیم. البته سایر دانشگاه‌ها نیز در زمینه‌های مختلف در این پروژه فعالیت خواهند کرد.

به گفته ویپژوهشکده سامانه های ماهواره ای سازمان فضاییدر حال ساخت ماهواره مصباح دو است که دقیقا مشابه با مشخصات ماهواره مصباح یک است و با پرتاب آن به زودی نشان خواهیم داد که دیگر نیازی به کشورهایی مثل ایتالیا در این علم نداریم که از پرتاب مصباح یک خودداری کرد.

مذاکرات ایران و 1+5 در جریان است آیا می توان امید داشت که در خلال مذاکرات با غرب به جایی برسیم که دیگر نیاز به هزینه بومی کردن این فناوری نداشته باشیم و ازمنابع غربی صاحب این فناوری برای رفاه حال مردم استفاده کنیم؟ قائممقام سازمان فضایی کشور می گوید: البته ما طرحی با عنوان دیپلماسی فناوریفضایی داریم و پیشنهاد داده ایم که در دستور کار وزارت خارجه قرار گیرد.

غربی‌ها دوست دارند نشان دهند که فعالیت های ما اهداف غیرصلح آمیز دارد اما پیداست که اهداف ما صلح آمیز است، واقعیت این است که اطلاعات سرزمینی که با این فناوری به دست می آید در بخش هایی بسیار استراتژیک است و غربی ها حتی به دوستان خود نیز این اطلاعات را نمی دهند به عنوان مثال، مالزی که با غرب روابط خوبی دارد در زمان ماهاتیر محمد در آتش سوزی عظیمی که در جنگل های این کشور پیش آمده بود نیاز به اطلاعات دقیق ماهواره ای داشت که براحتی نمی توانست آن را از کشورهای غربی دریافت کند.

حال ببینید با ما چگونه رفتار می کنند البته که ما باید روی پای خود بایستیم و با دانشمندانی که در کشور داریم به شما اطمینان می دهم که موفق خواهیم بود. ما در این فناوری در مقایسه با سایر کشورها به خصوص کشورهای همسایه شاید مسیر رشدمان در مقایسه با آنها کندتر باشد اما عمیق تر و بومی تر است.

از فاضلی می پرسم تصور مردم از ماهواره ، شبکه های تلویزیونی ماهواره ای است آیا ایران می تواند روزی ماهواره ای به فضا بفرستد که شبکه های تلویزیونی پخش کند؟ و او پاسخ می دهد از وقتی شبکه های ما را قطع کردند با نظر مسئولان عالی کشور راهبرد قرار دادن ماهواره در مدار ژئو را در دستور کار قرار دادیم البته ایران هم اکنون به صورت مشارکتی یک ماهواره مخابراتیدر مدار «ژئو» که ماهواره های تلویزیونی در آن قرار دارند خریداری کرده است و در یکی از سه نقطه‌ای که پیش‌تر در این مدار داشتیم قرار داده است. متاسفانه یک نقطه مداری را از دست داده‌ایم و در حال احیای یک نقطه دیگر هستیم . البته تعداد زیادی موقعیت جدید را نیز در دست ثبت داریم. این نقاط مداری بسیار محدود هستند و لازم است برای حفظ آنها ماهواره‌ در آنها قرار داد.

اما اگر بخواهیم یک ماهواره به این مدار بفرستیم باید پایگاهی هر چه نزدیکتر به خط استوا داشته باشیم که برای این کار در محدوده چابهار منطقه ای را برای این کار در نظر گرفته ایم. در ثانی باید ماهواره بری داشته باشیم که بتواند این ماهواره را که قطعا وزنی بالای هزار کیلو گرم دارد بتواند در چنین مداری که 36 هزار کیلومتر با زمین فاصله دارد قرار دهد. اینماهوارهبرباید چندین مرحله سوخت داشته باشد و بتوان آن را در فضا هدایت کرد چرا که با توجه به قرار گرفتن کشور ما در منطقه ای که با استوا فاصله داردماهوارهبر باید چند بار مسیر خود را تغییر دهد.

 ضمن این که باید اذعان کنم ما هنوز به ماهواره بری با این مشخصات دست نیافته ایم و ماهواره مورد نظر را نیز نساخته ایم در عین حال باید ایستگاه‌های زمینی دریافت هم داشته باشیم. امیدوارم بتوانیم در سال های آینده به این مهم دست پیدا کنیم.البته این خبر را بدهم که طی یک برنامه راهبردی که با سازمان هوا و فضای وزارت دفاع برنامه ریزی شده است قرار است یک ماهواره 250 کیلوگرمی دارای 2 ترنس پوندر در مدار ژئو قرار دهیم.

ما برای این کار، باید پایگاه داشته باشیم و از حاملی استفاده می‌کنیم که بتواند 2 تن بار را تا ارتفاع 400 کیلومتری بالا برد. بعد از آننیاز به یک موتور پیشرفته پیشران داریم که دارای قدرت مانور مداری استتابتواند بقیه مسیر را طی کند.

به گفته وی ، تحقیقاتی درباره ایجاد یک پایگاه پرتاب مجهز انجام شده و نقاطی مناسب برای این کار در نظر گرفته شده است و جالب است که بدانید بسیاری از کشورها به دلیل موقعیت جغرافیایی از داشتن چنین مکانی به کل محرومند اما ما نقاطی را در اطراف چابهار برای این کار در نظر گرفته ایم.

این سوال ایجاد می شود که این پایگاه مگر چه مشخصاتی باید داشته باشد که فاضلی می گوید: طبق مقررات جهانی باید محل پرتاب در جایی باشد که ماهواره بر وقتی به هوا پرتاب می شود در صورت سقوط و یا جدا شدن بخش هایی از آن ، این قطعات در مناطق مسکونی سقوط نکند ضمن این که محل پرتاب در صورت ارسال ماهواره به مدار ژئو باید در نقطه ای باشد که بتواند با کمترین هزینه ماهواره را به این مدار که روی صفحه توسعه یافته استوایی است برساند.

به عنوان مثال کشوری مانند اوکراین چنین پایگاهی ندارد و یا فرانسه پایگاهش را در جزایر گویان بنا کرده است که دقیق روی خط استواست و همین مزیت است که فرانسه را مجاب کرده هیچ وقت گویان را از دست ندهد. البته برخی کشورها پرتاب‌های خود را از روی کشتی انجام می‌دهند.