به گزارش مشرق، در بلبشوی نظریه‌های ضدونقیض اجتماعی و راهکارهای من در آوردی روانشناسان پیدا کردن مرشدی که راه را از چاه نشانمان دهد کار سختی نیست؛ فقط کافی است طالب باشیم تا نوری قدسی راه را نشانمان دهد.
بررسي تاريخي زندگي بشر از ده ها سال پيش تاکنون، حاکي از نوعي برنامه ريزي در تهيه احتياجات خود بوده است؛ به طوري که مي توان ادعا کرد برنامه ريزي به منزله جزيي از فطرت بشر است. دين اسلام به عنوان دين جامع و همه جانبه نگر، برنامه زندگي مسلمانان را در جهت رسيدن به سعادت حقيقي و جاودانه در آخرت، تنظيم مي کند. در اين ميان، در تنظيم امور سازمان هاي جامعه، مديران اسلامي، نياز جدي تري به برنامه ريزي دارند.
ضرورت برنامه ريزي مناسب از منظر ديني امري موکد است. از آن جا که در مديريت اسلامي، هدف نهايي، هدايت انسان به سوي بندگي خداست، تمام برنامه ريزي ها به آن هدف ختم خواهد شد. از اهداف مهم ديگر در طول اين هدف در مديريت اسلامي، قيام به قسط و عدل است؛ که بدون برنامه ريزي جامع و دقيق در سطح فردي و اجتماعي و دين محور، ميسر نخواهدبود.
ظرافت و دقت، اولويت بندي، تفکر و انديشيدن، زمان بندي مناسب و آينده نگري از اصول برنامه ريزي در مديريت اسلامي و برخورداري از توفيق الهي، اعتقاد به امکان حل مشکل، استفاده از تجارب ديگران و مشورت را از لوازم برنامه ريزي آرماني در مديريت اسلامي مي توان برشمرد.
ضرورت برنامه ریزی در خانواده
با آغاز سال جدید دفتر سفیدی از زندگی نه چندان طولانی ما گشوده شده است که قرار است با اعمال، کردار و زبانمان نقشی بر آن بکشیم. درست است که انسان جایز الخطاست و هر کسی ممکن است دچار اشتباه شود ولی خط خطی کردن دفتر زندگی هم از زیبایی های آن می کاهد و هم فرصت محدودمان را ذایل می کند.
حضرت علی(ع) می فرمایند: الفرصة تمرّ مرّ السّحاب(1)؛ زمان و فرصت همچون ابر در حال گذر است و تا سری بجنبانیم سال جدید تمام شده و دفتری دیگر گشوده می شود. پس لازم است از همین ابتدا برنامه ای بریزیم تا از فرصت اندک خود نهایت استفاده را ببریم.
کسانی که بدون برنامه ریزی کاری را شروع می کنند، چون اشکالات احتمالی را از قبل پیش بینی نکرده اند و برای آن راه حل مناسبی نیاندیشیده اند، هر روز حادثه ای فرا رویشان رخ می نماید اینان همیشه در دنیایی از مشکلات غوطه ور و از گرفتاری و مشغله زیاد شکایت دارند.
بيشتر پشيماني ها وگرفتاري هاي زندگي مردم را مي توان ريشه در عدم تفکر و برنامه ريزي قبل از انجام هر کاري دانست. ازدواج هايي که به شکست مي انجامد ، ورشکست هاي مالي، دوستي هاي دنيوي و... ريشه در بي تدبيري وبي برنامگی خود فرد دارد.
حجت الاسلام قرائتی در برنامه درسهایی از قران در خصوص ضرورت برنامه ریزی در زندگی روزانه گفت: جهنم را خدا مي‌فرمايد: «لِكُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ»(حجر/44) خدا نگفته آقا اين چند كاميون آدم را در جهنم بريز. حساب مي‌كند كه او از اين در برود و او از آن در برود. براي جهنمي‌ها خدا مي‌گويد «لِكُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ» درهاي جهنم حساب دارد. «وَ كُلُّ شَيْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ»(رعد/8) كمي برنامه ريزي لازم است. خود خدا با اين كه در قرآن مي‌گويد: «كُنْ فَيَكُونُ»(بقره/117) در يك لحظه مي‌تواند همه چيز را بيافريند و در يک لحظه همه چيز را نابود کند، در عين حال مي‌گويد: اين قسمت را «في يَوْمَيْنِ»(فصلت/12) دو روزه درست كردم. آن قسمت را «في سِتَّةِ أَيَّامٍ»(اعراف/54) 6 روزه درست کردم. خدايي كه در يك لحظه مي‌تواند كارش را انجام دهد، مي‌گويد برنامه ريزي كردم. خداي قادر برنامه دارد. ما به خاطر اين بي برنامگي‌ها خيلي چوب خورديم. يك مرتبه مي‌خوريم. يك مرتبه رژيم مي‌گيريم. نه خوردن ما مثل آدم است و نه رژيم گرفتن ما اينطور است.
لازمه های برنامه ریزی
الف. اعتقاد به امکان حل مشکل:
قال رسول الله (ص) : «لکل شی ء حیلة » (2) (برای هر چیزی چاره ای وجود دارد.) در برنامه ریزی باید ناامیدی و یاس را از فکر دور داشت و معتقد بود که هر مشکلی راه حلی دارد.
در قدیم گاهی برخی علما برای مطالعه در شب ها چراغ نداشتند با این حال برای مطالعه خویش برنامه داشتند، محدّث بزرگ سید نعمت الله جزایری می گوید: ما در روشنایی ماه کتاب می خواندیم و من کتابهای "کافیه" و "شافیه" و الفیه ابن مالک را حفظ می کردم و شبهایی که روشنایی ماه نبود کتابهایی را که حفظ کرده بودم از حفظ تکرار می کردم، در تابستان گاهی تا اذان صبح مطالعه می کردم و بعد اذان می خوابیدم آنگاه به تدریس می پرداختم.(3)
ب. استفاده از روند گذشته:
قال علی (ع) : «من قلت تجربته خدع، من کثرت تجربته قلت غرته » (4) کسی که تجربه اش کم باشد، فریب خواهد خورد و کسی که تجربه اش زیاد باشد لغزشهایش کم است.
مشورت و کمک گرفتن از نظرات و تجربیات دیگران اصل مهمی است در اسلام، خصوصاً در برنامه ریزی های گروهی، مشورت امر ضروری تر است چون هم باعث غنای برنامه ریزی می شود و هم عامل جذب و همکاری دیگران. علی(ع) زیبا فرموده، آنجا که می گوید:«من جهل وجوه الآراء اعیته الحیل؛(5) کسی که از آرای گوناگون آگاه نباشد (چاره اندیشی نتواند و) برنامه ریزی او را خسته خواهد کرد.»
ج. تفکر و اندیشیدن:
قال علی (ع) : «الحیلة فایده الفکر» (6) (چاره اندیشی فایده فکر است.) تلاش انسان وقتی مثمر ثمر خواهد بود که مبتنی بر مبانی نظری و فکری باشد. فعالیت ها و برنامه های بدون تفکر، نتیجه ای جز شکست و حرمان در انتظارش نیست.
شخصی به خدمت امام صادق(ع) آمد و خود را همچون فردی دلسوز دیده و ایشان را نصیحت کردند به اینکه چرا شما اموال خود را در مکان های مختلف سرمایه گذاری کرده اید!؟ در صورتی که اگر اموال شما در یک جا جمع بود، از نظر اقتصادی به نفع شما بود؛ چرا که نگهداری آن آسان تر و با هزینۀ کمتر انجام می شد، ولی امام صادق(ع) در مقابل، نظر او را رد کرده و فرمودند: من اموالم را پراکنده و در مکان های مختلف قرار دادم تا اگر آسیبی به یکی رسید، دیگری از آسیب در امان بماند. (7)
ریزه کاری های برنامه‌ریزی در خانواده
در هنگام تدوین یک برنامه‌ریزی اهداف و رویاهای تک تک اشخاص خانواده را در نظر بگیرید و اگر از آنها اطلاعی ندارید، صادقانه از اعضای خانواده خود سوال کنید، قبل از طرح نقشه و برنامه خود مطمئن شوید که مسوولیت‌ها و ظرفیت‌هایی که به افراد نسبت داده‌اید، حقیقی و در عین حال قابل تحقق هستند. زمانی که ممطئن شدید که منافع، اهداف و ظرفیت‌های تمامی اعضا را در نظر گرفته‌اید می‌توانید برنامه خود را در جمع خانواده مطرح کنید.
جلب رضایت اعضای خانواده
میزان موفقیت هر برنامه‌ریزی به میزان حمایت افرادی بستگی دارد که این برنامه‌ریزی برای آنان صورت گرفته است، اگر شما بتوانید مشارکت و حمایت اعضا را تامین کنید، نیمی از راه موفقیت در برنامه خود را پیموده‌اید، از طرفی میزان مشارکت، حمایت و رضایت اعضا از برنامه، نسبت مستقیمی با نحوه عملکرد آنها در مواقع سختی دارد.
برنامه ای که از مقبولیت مطلوبی در نزد اعضای خانواده‌تان برخوردار نباشد یا اساسا یک برنامه تحمیلی باشد که منافع، خواست‌ها و ظرفیت‌های اعضا در آن در نظر گرفته نشده باشد، برنامه‌ای است که به محض بروز یک بحران یا مشکل مالی کنار گذاشته خواهد شد، در واقع در شرایط بحرانی و غیر‌عادی اعضا حاضر نخواهند بود برای چنین برنامه‌ای هزینه بدهند.
اهداف بلندپروازنه
یکی از مسائلی که می‌تواند سبب شود نظرخواهی شما از اعضای خانواده‌تان منجر به شکست شود، تن دادن به ایده‌های غلط و بلندپروازنه اعضاست، اگر به خوبی دقت کنیم متوجه می‌شویم که هر برنامه‌ریزی‌ای اعم از آن که یک برنامه‌ریزی مالی یا غیر‌مالی باشد، دارای هدف یا اهدافی است، در واقع هدف نقطه‌ای است که تمامی برنامه به سوی آن حرکت می‌کند، در نظر داشته باشید که هدف نقطه‌ای صوری در پایان برنامه شما نیست، بلکه امری است که به تمامی برنامه شما شکل می‌دهد.
هدف گذاری کوتاه مدت و بلند مدت
اهداف در یک برنامه‌ریزی دو دسته هستند: اهداف کوتاه‌مدت و اهداف بلند مدت، به عنوان مثال تصور کنید هدف کوتاه‌مدت یک ساله برنامه‌ریزی مالی شما دستیابی به افزایش 10 درصدی بهره‌وری در کسب‌و‌کارتان باشد، در یک موقعیت دیگر تصور کنید هدف کوتاه‌مدت شما دستیابی به یک ذخیره مالی برای راه‌اندازی یک کسب‌و‌کار جدید باشد، در دو موقعیت یاد شده اعمال شما با توجه به اهداف متفاوت، متفاوت خواهد بود.
وظایف افراد نیز به مقتضیات هدف تغییر خواهد کرد. بنابراین در تعیین اهداف(اعم از کوتاه‌مدت یا بلند مدت) صبر و حوصله به خرج دهید. شتابزده عمل نکنید و به خصوص از مشخص نمودن اهداف بلندپروازنه کوتاه‌مدت اجتناب کنید.
پویائی در برنامه‌ریزی
هر خانواده باید با توجه به اهداف، منابع، نیازهای خود، برنامه خاص خود را داشته باشد. الگوبرداری نادرست از برنامه خانواده یا همان ”چشم و هم چشمی" نادرست باعث کندی و گاهی ناکامی در رسیدن به اهداف خانواده می‌شود.
در داخل یک خانواده، موقعیت افراد در طول زمان از جنبه‌های مختلف نظیر تعداد افراد، درآمد و گروه سنی در حال تغییر است و از این رو، یک برنامه واحد برای کل دوران زندگی نمی‌توان ارایه کرد. برنامه‌ریزی پویا، برنامه‌ریزی است که در طول زمان با توجه به تغییرات، تغییر کند.
منابع:
1. نهج البلاغه، حکمت2، منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، قم دارالحدیث، ص403 ح4984 .
2. میزان الحکمه - جلد2- صفحه 25 و 551
3. گوهروقت، سیدابوالحسن مطلّبی، تهران سازمان تبلیغات اسلامی1372، ص155 .
4. میزان الحکمه - جلد2- صفحه 25 و 551
5. میزان الحکمه، ج3، ح4502 .
6. میزان الحکمه - جلد 2- صفحه 25 و 551
7. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة، ج 17، ص 69، مؤسسة ال البیت علیهم السلام،قم، چاپ اول، 1409 ق.
مخاطبان محترم گروه اجتماعی مشرق می توانند اخبار، مقالات و تصاویر اجتماعی خود را به آدرس shoma@mashreghnews.irارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود. در ضمن گروه اجتماعی مشرق در صدد است با پیگیری مشکلات ارسالی شما از طریق کارشناسان و مشاوران مجرب پاسخی برای ابهامات مخاطبان عزیز بیابد.
