به گزارش مشرق صادق زيباکلام عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در گفت‌وگو با فارس، به نقد و بررسي وضعيت فعلي آموزش عالي در ايران پرداخت و بر اساس ديدگاه خود افق‌هايي براي آينده علوم انساني در کشور ترسيم کرد.
* علم را بايد از سياست جدا کرد
وي در ابتداي اين گفت‌وگو در پاسخ به اين سوال که چه رويکردهايي بايد از سوي آموزش عالي دنبال شود؟ با بيان اينکه اولين گامي که بايد آموزش عالي بردارد اين است که علم از سياست جدا شود، اظهار داشت: متاسفانه در ايران علم تابع سياست بوده و خط و مشي‌هاي ايدئولوژيک، دولتي، حکومتي و سياسي جهتگيريهاي علمي، رويکرد دانشگاهها و برنامه‌هاي آموزشي را رقم مي‌زند.
وي اضافه کرد: اولين گام مثبتي که بايد در آموزش عالي برداشته شود اين است که آموزش عالي کشور ملعبه دست جريانات سياسي و خط و مشي‌هاي سياسي و جهتگيريهاي سياسي نباشد.
* آموزش عالي در دست اساتيد دانشگاهها باشد
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران با بيان اينکه در گام‌هاي بعدي بايد دخالت ارگان‌ها و نهادهاي بيرون دانشگاه مانند وزارت علوم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي تا جايي که امکان دارد کمتر شود، خاطرنشان کرد: همان‌طور که شاهدش بوديم، دخالت‌هاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي و وزارت علوم در امور دانشگاهها و آموزش عالي کشور چون از خاستگاه سياسي برخواسته و متاثر از جهتگيريهاي سياسي است، متاسفانه اجازه نمي‌دهد که امور آموزش عالي در دست اساتيد دانشگاهها باشد.
* در کشورهاي توسعه يافته چيزي به نام وزارت علوم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي، آموزش عالي را در دست ندارد
زيباکلام با اشاره به اينکه در کشورهاي توسعه يافته چيزي به نام وزارت علوم و نهادي به نام شوراي عالي انقلاب فرهنگي زمام آموزش عالي، تحقيقات و دانشگاهها را در دست ندارد، تصريح کرد: در کشورهاي توسعه يافته امور دانشگاهها و آموزش عالي و هر امر ديگر که به دانشگاه و آموزش عالي مرتبط مي‌شود، توسط خود دانشگاهها انجام مي‌شود و هيچ ارگان از بيرون دانشگاه يا نهادي يا مقامي مسئله‌اي را به دانشگاهها ديکته نمي‌کند.
* امور دانشگاهها به دست اساتيد معمم و محقق خود دانشگاهها بيفتد
وي با بيان اينکه تاکنون روشي برخلاف آنچه در بالا ذکر شد در کشورها اجرا شده است، تصريح کرد: البته بايد از اين پس به اين سمت برويم تا امور دانشگاهها به دست اساتيد معمم و محقق خود دانشگاهها بيفتد.
اين استاد دانشگاه تهران با يادآوري اينکه زماني که دولت اصلاح سر کار مي‌آيد، يک سري جهت‌گيري‌ها در مورد دانشگاهها از سوي اين دولت دنبال مي‌شود، گفت: در زمان هاشمي رفسنجاني هم جهتگيريهاي ديگري در مورد دانشگاهها دنبال شد.
زيباکلام اضافه کرد: در 5 و نيم سال گذشته که اصولگرايان سرکار آمدند هم جهتگيريهاي جديدي در آموزش عالي کشور پيگيري شد.
* امور دانشگاهها ملعبه دست سياستمداران بيرون دانشگاه است
وي با ابراز تاسف نسبت به اينکه امور دانشگاهها ملعبه دست سياستمداران بيرون دانشگاه است، اين مسئله را ايجاد کننده بزرگترين مشکلات براي دانشگاهها و آموزش عالي کشور توصيف کرد.
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران همچنين گفت: بحث‌هايي در مورد بومي سازي که توسط دولت دهم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي مطرح شده و بحث اسلامي کردن علوم انساني که باز هم توسط اين دولت و شوراي عالي انقلاب فرهنگي مطرح شده است، يا بحث برگزاري متمرکز آزمون دکترا از جمله مسائلي است که ما به آن مبتلا هستيم.
* وزارت علوم منتخب دانشگاهها نيست
زيباکلام با تاکيد مجدد بر اين نکته که نهادهاي بيرون از دانشگاهها، صاحب صلاحيت براي تصميم‌گيري در مورد دانشگاهها نيستند، گفت: وزارت علوم منتخب دانشگاهها نيست بلکه منتخب رئيس جمهور است.
* شوراي عالي انقلاب فرهنگي ارتباطي با دانشگاهها ندارد
وي ادامه داد: شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم ارتباطي با دانشگاهها ندارد؛ اين شورا يک مجموعه‌اي است که منتخب رهبري بوده و با توجه به ملاحظات سياسي و عقيدتي انتخاب مي‌شوند، نه روي ملاحظات علمي و تجربيات پژوهشي.
اين استاد دانشگاه تهران همچنين تاکيد کرد که وزارت علوم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي زماني که بخواهند در خصوص آموزش عالي قضاوت کنند، حاصل مثبتي در پي نخواهد داشت.
زيباکلام ادامه گفت‌وگويش با فارس را به صحبت در خصوص علوم انساني و مباحث پيرامون آن اختصاص داد.
* در ايران دچار عقبماندگي علمي هستيم
وي با بيان اينکه ما مشکلي در علوم انساني نداريم، اظهار داشت: آنچه ما در ايران به آن مبتلاييم عقبماندگي علمي است که اين عقبماندگي علمي در کشور، بخشي از عقبماندگي تاريخي جامعه ايران است.
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران افزود: نمي‌شود جامعه‌اي صادرات زيادي داشته باشد و در صنعت پيشرفته باشد، در تکنولوژي، مخابرات و کشاورزي پيشرفته باشد اما علم در آن جامعه پيشرفتي نکرده باشد.
زيباکلام با بيان اينکه مسائل ذکر شده در بالا شانه به شانه يکديگر بوده و دست در دست يکديگر دارند، خاطرنشان کرد: صنعت ايران عقب است؛ يعني صادرات ايران و محصولات ايران به هيچ وجه نمي‌تواند در بازارهاي جهاني جايي داشته باشد.
وي با اشاره به اينکه مقايسه تعداد مقالات علمي که از اساتيد دانشگاه‌هاي ايران در ژورنال‌ها و فصل‌نامه‌هاي معتبر دنيا چاپ مي‌شود با کشورهايي مانند هند، ترکيه و برزيل نشان دهنده آمار پائين‌تر ايران است، اظهار داشت: تمامي اين مسائل حکايت از اين دارد که جامعه ايران از لحاظ علمي جامعه پيشرفته‌اي نيست؛ درست به همان صورت که صنعت ما پيشرفته نيست.
* ايران در حوزه علوم انساني علمي و پيشرفته نيست
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران با بيان اينکه جامعه ايران از لحاظ علمي جامعه توانمند و پيشرفته‌اي نيست، تصريح کرد: اين عدم پيشرفت شامل علوم انساني هم مي‌شود؛ يعني جامعه ما در حوزه علوم انساني هم جامعه علمي و پيشرفته‌اي نيست.
زيباکلام اضافه کرد: مشخصه اول اين است که ما در دنيا فصل‌نامه‌ها و ژورنال‌هاي معتبري در علوم سياسي، مديريت، روانشناسي و .. داريم و بايد پرسيد که در مدت 50 سال گذشته از اساتيد علوم انساني ايران در اين فصل‌نامه‌هاي معتبر بين‌المللي چه تعداد مقاله به چاپ رسيده است؟
وي مشخصه دوم را انجام تحقيقات ارزنده آکادميک و دانشگاهي در کشور در خصوص مسائل و تحولات ايران عنوان کرد و گفت: بنده کاري به مسائل بين‌المللي و منطقه‌اي ندارم و فقط در خصوص ايران صحبت مي‌کنم؛ به طور مثال در رويدادهاي مهم تاريخي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي، هنري و فرهنگي که در مدت يک صد سال گذشته در کشور رخ داد، اساتيد علوم انساني چقدر کار ارزنده، اورجينال و بکر انجام دادند؟ پاسخ اين پرسش‌ها يعني عقبماندگي در حوزه علوم انساني.
* علوم انساني در ايران عقب‌مانده و درمانده است
اين استاد دانشگاه تهران ادامه داد: صورت مسئله اين نيست که علوم انساني ما شرقي، غربي، اسلامي يا مسيحي باشد؛ بلکه علوم انساني به اين معنا يعني ايدئولوژيک معنا ندارد و اشکال اساسي اين است که علوم انساني در ايران عقب‌مانده و درمانده است.
* اگر به دنبال مقصر باشيم به جايي نمي‌رسيم
زيباکلام در پاسخ به اين سوال که سهم اساتيد دانشگاهها در اين عقبماندگي چقدر است؟ اظهار داشت: اگر دولت اساتيد را مقصر دانسته و اساتيد هم دولت را مقصر معرفي کنند و هر 2 آنها شوراي عالي انقلاب فرهنگي را مقصر بدانند و شورا نيز جهاد دانشگاهي را مقصر معرفي کند به جايي نمي‌رسيم.
وي اضافه کرد: در گام اول بايد صورت مسئله را بپذيريم و با زدن حرف‌هاي بزرگ و حرف‌هاي درشت و قشنگ تصور نکنيم که از نظر علمي پيشرفته هستيم؛ در نتيجه در مرحله اول بايد مشکل و درد را بپذيريم، دقيقا مانند انساني که بايد بپذيرد بيمار است و بعد از آن نزد دکتر برود.
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران با بيان اينکه انسان تا نپذيرد که بيمار است نزد دکتر نمي‌رود، خاطرنشان کرد: در ابتدا بايد وضعيت علوم انساني در بهمن 1389 را بررسي کرده و در نهايت شهامت پذيرش حقيقت را داشته باشيم.
زيباکلام وضعيت علوم انساني در ايران را فوق‌العاده عقب و درمانده توصيف کرد و با بيان اينکه علوم انساني در ايران چيزي از خود ندارد، گفت: اگر وجود اين ضعف‌ها را بپذيريم، مسئله بعدي يافتن پاسخ اين سوالات مي‌شود که چرا اين شرايط به وجود آمده است؟ آيا مقصر دانشگاهها بودند؟ آيا مقصر اساتيد بودند؟ شوراي عالي انقلاب فرهنگي مقصر است يا دولت؟ و يا رژيم شاهنشاهي؟
* دولت و شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تنهايي توانايي حل مشکلات فعلي را ندارند
وي يافتن پاسخ پرسش‌‌هاي ذکر شده را باعث مشخص شدن دلايل عقيم ماندن علوم انساني در جمهوري اسلامي ايران عنوان کرد و گفت که به هيچ وجه دولت و شوراي عالي انقلاب فرهنگي نمي‌توانند اين مسائل را به تنهايي حل کنند.
اين استاد دانشگاه افزود: اکنون نزديک 32 سال از انقلاب گذشته و 30 سال هم از تشکيل شوراي عالي انقلاب فرهنگي مي‌گذرد و بايد پرسيد که ظرف اين 32 و 30 سال نهادهايي مثل وزارت علوم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي چقدر تاثير داشته‌اند؟
زيباکلام علت عدم موفقيت وزارت علوم و شوراي عالي انقلاب فرهنگي را همکاري نکردن اين 2 نهاد با اساتيد توصيف کرد و ادامه داد: تاکنون شوراي عالي انقلاب فرهنگي جزيره‌اي براي خود بوده و وزارت علوم هم تشکيلاتي براي خود داشته و زير نظر دولت وقت اداره مي‌شده است؛ اساتيد نيز مجموعه‌اي براي خودشان بودند.
وي در پايان با بيان اينکه همواره شوراي عالي انقلاب فرهنگي و وزارت علوم خود را عقل کل مي‌دانستند و سياست‌هايي را تصويب و ابلاغ کردند، خاطرنشان کرد: چون اين سياست‌ها بدون بررسي و مطالعه و همراهي و همياري، دانشگاه بوده و سياست‌هايي بوده که در خلاء و با اهداف سياسي گرفته شده است، هيچ حاصلي در پي نداشت.
