به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، فرماندهان نیروهای دریایی از دیرباز می دانستند با تمام مزایایی که کشتی ها برای تغییر نتیجه یک جنگ داشتند عیب بزرگ آنها که رویت پذیری از فواصل دور است همواره باقی خواهد بود. دیده شدن کشتی ها با چشم مسلح با توجه به انحنای کره زمین از حدود 30 کیلومتری میسر است و در طی روز این مشکل تنها در هوای مه آلود بود که برطرف می شد.

با اختراع زیردریایی و اثبات کارایی آن در سال 1775 اولین زیردریایی نظامی به کار گرفته شد و فصل جدیدی در تاریخ نبردهای دریایی رقم خورد. زیردریایی، مهمترین عیب کشتی ها را نداشت و این هم به دلیل توانایی غوطه ور شدن در آب و مخفی ماندن از دید چشم ها و برد مؤثر سلاح های معمولی بود. از آن پس توسعه زیردریایی ها برای مقاصد نظامی ادامه یافته و با پیشرفت فناوری در زمینه فیزیک و بعدها مکانیک دریایی کارایی این وسیله جنگی افزایش چشمگیری یافت.

زیردریایی ها در طول جنگ های جهانی بسیار مورد استفاده قرار گرفتند و با شروع جنگ سرد کم کم گونه ای جدید از این نهنگ های مصنوعی به نام زیردریایی اتمی ساخته شد. نیروی محرکه این زیردریایی ها از یک راکتور هسته ای کوچک تأمین  می شود و تا مدت چند سال و بعضاً تا آخر دوره عمر کاری نیاز به سوخت گیری ندارند و در نتیجه می توانند به طور نامحدود از نظر زمانی به دریانوردی بپردازند.

در دوران جنگ سرد زیردریایی های اتمی حامل موشک های قاره پیمای بالستیک به عنوان ابزار مهمی برای موازنه قوا عمل کردند و حتی شوروی سابق با این موشک های شلیک شونده از زیردریایی اقدام به قرار دادن ماهواره در فضا نمود.

با وجود توانایی های چشمگیر زیردریایی های اتمی، زیردریایی های دیزلی که بعدها با موتورهای الکتریکی نیز همراه شدند (زیردریایی های دیزل-الکتریک)  همچنان مشتری خود را در نیروهای های دریایی حفظ کردند که به دلیل نیازهای عملیاتی چون حرکت در آبهای کم عمق، سر و صدای کمتر(با به کارگیری موتور الکتریکی در زیر آب) و قابلیت های تهاجمی برای درگیری با زیردریایی های دشمن بود.

امروزه عمده زیردریایی های مورد استفاده در جهان همچنان از نوع دیزل الکتریک هستند هر چند که طرح هایی نیز برای زیردریایی های تهاجمی اتمی با دوره عمر 30 سال و بدون نیاز به سوختگیری ارائه شده است.

در ایران به عنوان یکی از قدیمی ترین تمدن هایی که از قدرت نظامی بالای دریایی برخوردار بوده است نیز تمایل به در اختیار گرفتن زیردریایی وجود داشت که پیش از انقلاب محقق نشده و پس از انقلاب اسلامی نیز تا چند سال پس از پایان جنگ تحمیلی این وسیله ارزشمند در اختیار نیروی دریایی کشورمان قرار نگرفت.

در دهه 1990 ایران در حالی که به گفته دریابان شمخانی فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش امکان خرید ناوچه های موشک انداز با فناوری مناسب یا زیردریایی را از روسیه داشت با جمع بندی صاحبنظران، زیردریایی را انتخاب کرد که امروزه ارزش این انتخاب درست، بر کسی پوشیده نیست.

با ورود زیردریایی های روسی کیلو و لزوم  تسلط بر فناوری آنها توسط متخصصان کشور، همزمان با سعی در کشف و رفع عیوب این زیردریایی ها تلاش ها برای شروع مطالعه و ساخت زیردریایی در رده های مختلف متناسب با نیاز بومی آغاز شد. پس از حدود یک دهه جهاد علمی، زیردریایی غدیر یکی از نتایج مهم این جریان بود که به عنوان یک زیردریایی میدجت در اختیار رزمندگان دریادل نداجا قرار گرفت.

 

در کنار ساخت زیردریایی های کوچک مانند نهنگ و همچنین زیردریای های مرطوب مانند السابحات برای طراحی و ساخت زیردریایی های بزرگتر نیز اقدام شد که تا کنون از دو نمونه در رده های وزنی حدود 500 و حدود 1000 تن صحبت شده است. این زیردریایی ها که فاتح و بعثت نام دارند در واقع انقلابی علمی در عرصه صنایع دریایی کشور را نوید می دهند که در اینجا به معرفی زیردریایی فاتح می پردازیم.

زیرسطحی 527 تنی فاتح به عنوان یک زیردریایی نیمه سنگین تلقی شده و تناژ آن در زیرسطح 593 تن است. این زیردریایی از نظر مشخصات عملیاتی بسیار برتر از غدیر بوده و توانایی حرکت در عمق 200 متر را به صورت عادی داشته و بیشینه عمق قابل دستیابی برای آن نیز 250 متر است.

به گزارش مشرق، در طراحی این زیردریایی متخصصان کشورمان سعی در حرکت به سمت بهینه ترین حالت ممکن برای دستیابی به توانمندی رزمی بیشتر داشته اند از این رو فاتح دارای 4 مقر پرتاب اژدرهای کالیبر 533 میلیمتری بوده (اژدر با قطر خارجی 533 میلیمتر) و توانایی حمل 8 مین دریایی را نیز دارد.

طبق اعلام، این زیردریایی دارای دو اژدر رزرو است که البته از این عبارت می توان دو گونه برداشت کرد بدین ترتیب که یا دو اژدر به همراه چهار اژدر موجود در پرتابگرها در این زیرسطحی وجود دارد و یا به ازای هر پرتابگر 2 اژدر ذخیره پیش بینی شده است که در حالت دوم باید اذعان کرد پایایی جنگ افزار فاتح واقعاً بالا است.

به گزارش مشرق، فاتح توان دریانوردی به مدت 35 روز را دارد که از این نظر نیز بهبود چشمگیری نسب به زیردریایی غدیر مشاهده می شود. سرعت سطحی فاتح 11 نات(20.35 کیلومتر بر ساعت) و در حالت غوطه ور 14 نات(25.9 کیلومتر بر ساعت) است. این زیردریایی توانایی حمل موشک های زیرسطحی، موشک های دوش پرتاب سطح به هوا و همچنین امکان حمل نیروهای تکاور و رساندن آنها به نقاط مورد نظر را نیز دارد.

با توجه به اینکه عمده قدرت زیرسطحی اعلام شده کشور تا امروز وابسته به زیردریایی های سنگین کیلو و سبک غدیر است مقایسه ای بین توانایی های آنها و فاتح که بین این دو قرار دارد می کنیم.

از نظر وزن روی آب، فاتح حدوداً 4.5 برابر سنگین تر از غدیر 115 تنی بوده و کیلوی 2350 تنی نیز حدوداً 4.5 برابر فاتح است. غدیر دارای 2 پرتابگر 533 میلیمتری برای شلیک اژدر است و از تعداد اژدرهای ذخیره آن اطلاعی در دست نیست اما برخی کارشناسان خارجی امکان حمل 2 اژدر ذخیره را برای آن تصور می کنند که احتمال آن با توجه به ابعاد این زیرسطحی پائین است؛ کیلو که به آن قاتل خاموش هم گفته می شود از 6 پرتابگر اژدر 533 میلیمتری برخوردار بوده و 18 اژدر نیز با خود حمل می کند که 12تای آن ذخیره است.


فاتح به عنوان برادر بزرگتر غدیر دارای 4 پرتابگر اژدر بوده و با توجه به اینکه اعلام شده 2 اژدر رزرو دارد می توان حدس زد کلاً دو و یا دو اژدر ذخیره به ازای هر پرتابگر(جمعاً 8 فروند) دارد.

بنابراین با افزایش تعداد محفظه شلیک اژدر در طراحی فاتح تمایل به امکان تعداد شلیک بیشتر در فواصل زمانی کوتاه و همچنین داشتن مهمات برای باقی ماندن در عرصه نبرد و تداوم درگیری مدنظر بوده است. نتیجه قابل استنتاج این است که توانایی تهاجمی فاتح در آغاز درگیری دو برابر غدیر و دوسوم کیلو است و هر سه فروند فاتح معادل دو فروند کیلو خواهند بود در حالی که هر 3 فروند غدیر می توانست کار یک زیرسطحی کیلو را آن هم در وهله اول انجام دهد.

هر چند که با اتمام مهمات، غدیر ناچاراً باید زودتر از صحنه درگیری عقب نشسته یا تنها به کار شناسایی و نظارت بپردازد. البته باید توجه کرد که تعداد بیشتری زیردریایی به معنی توانایی درگیری همزمان با تعداد بیشتری هدف و در گستره وسیع تری است که به مدد تولید انبوه و به خدمت گیری بیش از 12 فروند زیرسطحی غدیر ممکن شده. همچنین دسترسی به تعداد بیشتری کیلو شاید ناممکن بوده ولی هر سال تعدادی فاتح و غدیر قابل ساخت است.

برای توضیح بیشتر باید گفت از نظر ذخیره اگر برای غدیر دو اژدر در نظر بگیریم، تعداد اژدرهای ذخیره فاتح برابر با آن یا چهار برابر آن خواهد بود اما همچنان با تعداد کلی 12 اژدر به پای کیلو با 18 اژدر نمی رسد. در واقع کیلو می تواند دو بار دیگر 6 پرتابگر اژدر خود را پر کرده و به سمت دشمن آتش کند که اگر تعداد اژدر ذخیره فاتح 8 فروند باشد می تواند مثل کیلو دو بار پرتابگرهای خود را پر کند اما در مجموع 6 اژدر کمتر از کیلو دارد.

در مورد تعداد مین، قابلیت فاتح برای حمل 8 عدد برابر با یک سوم زیرسطحی های کیلو است که می تواند با استفاده از مین های دریایی کمتر اما پیشرفته و هوشمند جبران شود.


از جمله نکات قابل مقایسه دیگر بین فاتح و کیلو، سرعت آنها است که سرعت روی آب هر دو تقریباً یکی بوده ولی کیلو در آب به سرعت 17 نات(31.45 کیلومتر بر ساعت) دست می یابد در حالی که فاتح با 14 نات یعنی 82 درصد سرعت کیلو حرکت می کند. همچنین بیشینه عمق قابل دستیابی کیلو 300 متر و عمق عملیاتی آن 240 متر است که برای فاتح این مقادیر به ترتیب 250 و 200 متر است از اینرو زیرسطحی کوچکتر و بسیار سبکتر فاتح در این زمینه به 83 درصد توانایی کیلو رسیده است.

از نظر طول مدت مأموریت نیز منابع خارجی برای کیلو 45 روز را ذکر نموده اند اما زیردریایی فاتح تا 35 روز می تواند به دریانوردی بپردازد بنابراین در این کمیت فاتح به حدود 78 درصد یعنی بیش از سه چهارم توان کیلو دست یافته است در حالیکه بسیار سبک تر و از نظر ابعاد نیز کوچک تر از آن است.

به گزارش مشرق، با در نظر گرفتن سرعت حرکت فاتح با استفاده از لوله هوا که 8 نات(14.8 کیلومتر بر ساعت) اعلام شده می توان برد فاتح را بیش از 6700 کیلومتر تخمین زد که عدد قابل توجهی بوده و این زیردریایی را برای اجرای مأموریت های فراتر از آبهای نزدیک و حضور در شمال اقیانوس هند و حتی در صورت لزوم در خلیج عدن توانمند نشان می دهد.

برای جمع بندی این مقایسه باید گفت زیردریایی فاتح هر چند تنها 23 درصد وزن روی آب کیلو را دارد اما در عمده مشخصات فنی به بیش از 75 درصد(سه چهارم) تا بیش از 80 درصد(چهار پنجم) توانایی زیردریایی مطرح کیلو دست یافته است.

بخشی از این موفقیت مدیون بکارگیری تجهیزات پیشرفته در فاتح است که بسیار کوچکتر و سبکتر از نمونه های موجود در زیردریایی خارجی کیلو است و طراحان ایرانی بهترین استفاده ممکن با مقدورات فعلی را از فضای داخلی فاتح کرده اند. سامانه های بکارگرفته شده در فاتح مانند غدیر از انواع جدید و با فناوری های نوین هستند که ضمن کاهش خدمه مورد نیاز، کاهش احتمال بروز عیب، افزایش فاصله زمانی بین تعمیرات و همچنین سادگی عیب یابی و تعمیر را به دنبال داشته اند.

ویژگی مهم فاتح در عرصه موتوری و سامانه های الکترونیکی

فاتح با برخورداری از حسگرهای پیشرفته در عین کاهش اثرات راداری و صوتی خود و سامانه های ارتباطی امن برای تبادل داده با واحدهای سطحی و هوایی دیگر به جزئی از شبکه دفاعی دریایی ایران تبدیل شده و با توجه به ساخت بومی آن در قیاس با نمونه های خارجی هم رده، ارزانتر نیز خواهد بود.

زیرسطحی فاتح با برخورداری از 12 نوع سونار مختلف شامل انواع فعال(اکتیو) و غیرفعال(پسیو) امکان پویش محیط اطراف خود را داشته و می تواند عمق، سرعت و صوت را تشخیص داده و حتی علیه نیروهای غواص دشمن نیز به طور مؤثری عمل کند.

 

از سوی دیگر بنا بر اطلاعات رسمی منتشر شده از این زیردریایی، فاتح از ESM بهره می برد که این سیستم در زیردریایی ها، کار تشخیص، شناسایی و جهت‎یابی انواع امواج رادار و سیگنال‎های مخابراتی منتشر شده از کشتی‎ها، هواگردها، زیردریایی‎ها و سایر منابع را بر عهده دارد. به کمک این سامانه آگاهی زیردریایی از موقعیت اطراف به منظور دفاع از خود یا تدارک یک درگیری ویا پشتیبانی اطلاعاتی از شناورهای خودی در صحنه نبرد افزایش می‎یابد.

سامانه پشتیبانی اقدامات الکترونیکی یا ESM شامل گیرنده‎های امواج و سیگنال‎ها، نمایشگرها و تجهیزات تحلیل و پردازشگر است. ارتباط داده ای این سامانه با سامانه مدیتریت صحنه نبرد و سامانه کنترل آتش، حلقه تکمیل کننده کاربرد آن است.

همچنین موتور این زیردریایی نیز از نوع توربوژنراتور می باشد. ژنراتور در یک زیردریایی وظیفه تبدیل انرژی مکانیکی به الکتریکی را دارد. این انرژی الکتریکی می‎تواند از طرق مختلفی مانند موتور دیزل یا توربین بخار تأمین شود. توربوژنراتورها انرژی بخار را به انرژی الکتریکی تبدیل می‎کنند که برای تأمین انرژی الکتریکی لازم برای عملکرد زیردریایی مورد استفاده قرار می‎گیرد.

استفاده از این سامانه می‎تواند مزیت‎های عملکردی نسبت به استفاده از موتور دیزلی برای زیردریایی به همراه داشته باشد از جمله ایجاد نویز و ارتعاشات کمتر، مقاومت بالاتر در برابر شوک‎های وارده و هزینه کمتر در چرخه عمر.

این زیردریایی علاوه بر افزایش نفوذناپذیری دشمن در سواحل خودی دست نداجا را برای حضور در دو منطقه راهبردی تنگه مالاگا و تنگه باب المندب بازتر کرده و با حضور خود در آبهای سرزمینی و دریاهای آزاد نزدیک، امکان حضور زیردریایی های کلاس کیلو و همچنین زیردریایی 1000 تا 1200 تنی بعثت را در آبهای دوردست و برای حمل موشک هایی با مأموریت های متنوع تر مثلاً عملیات ضد اهداف سطحی باز می گذارد.

زیردریایی بعثت در واقع پرکننده فاصله زیرسطحی های غدیر و فاتح با زیردریایی بزرگ کیلو است و بنا بر اطلاعات منتشر شده مأموریتی متفاوت خواهد داشت و ناوگان زیرسطحی های کشور با ورود آن بیش از پیش تکمیل خواهد شد.
 
 

موفقیت طراحی و ساخت این دو زیردریایی جدید بر پایه تلاش های شبانه روزی در دو دهه گذشته در راستای اکتساب فناوری و علوم دریایی بوده است که تعمیر زیردریایی پیچیده طارق (از رده کیلو) بدون حضور کارشناسان کشور سازنده، ارتقاء برخی قابلیت های آن در سال های گذشته و ساخت بومی بسیاری از اجزاء مهم و پرهزینه آن مانند باتری ها، پوشش های جاذب امواج نصب شده روی بدنه، قطعات و زیرسامانه ها نمونه هایی از نتایج این تلاش ها است.

ساخت شبیه ساز زیرسطحی های کیلو و غدیر نیز گام مهم دیگری است که به آموزش مؤثر و با هزینه کمتر برای تربیت نیروی متخصص منجر می شود.

امروزه کشورمان ایران چرخه فناوری زیرسطحی های نظامی را با طراحی، ساخت، آزمایش، تولید، آموزش خدمه، به کارگیری، تعمیرات و ارتقاء نمونه های داخلی و خارجی موجود در ناوگان تکمیل کرده است و با توجه به سخنان اخیر مسئولان نیروهای مسلح کشورمان از جمله وزیر دفاع، باید منتظر ماند و دید در چه روزی نیروی دریایی ارتش، فاتح دریاها را در یگان عملیاتی خود پذیرا خواهند بود.