گروه گزارش ویژه مشرق - تحولات اخير کشور مصر به‌ويژه حوادث خونبار روزهاي گذشته در اين کشور، توجه جهانيان را به خود جلب کرده است اما آنچه از ديد افکار عمومي مغفول مانده، نقش و جايگاه زنان سياستمداران برجسته اين کشور در اين تحولات و چگونگي رشد جنبش ضدبشري فمينيسم در اين کشور است.

در اين ميان، اين نکته قابل توجه است که تعداد قابل توجهی از زنان مصري دارای تحصیلات عالی هستند و می توان گفت به طور کلی سطح آگاهی های سیاسی زنان این کشور نسبت به کشورهای منطقه خاورمیانه در جایگاه قابل قبولی قرار دارد.

در این میان محمد مرسی با وارد ساختن همسر و دختر خود در جریان رقابت انتخاباتی از آگاهی سیاسی زنان جامعه مصر و حساسیت‌های آنان بهره فراوان برد.

فمينيسم در مصر
موقعیت ویژه سیاسی و فکری مصر باعث شد اولین نشانه های فمینیستی در جهان عرب در این کشور ظهور کند. فمینیست‌های مصر در اوایل دهه 1930 میلادی با ایجاد اولین سازمان فمینیستی و برداشتن حجاب خود اعلام موجودیت کردند. حزب فمینیست ملی مصر نیز در سال 1944 میلادی به منظور گسترش سوادآموزی، ارتقاء بهداشت، قانوني‌شدن سقط جنین و کاهش نرخ زاد و ولد آغاز به کار کرد. چند سال بعد، عبدالناصر به زنان امتیازات حقوقی برابر با مردان را داد.

سال 1956 میلادی نقطه عطفی برای جنبش زنان مصر بود، در این سال قانونی تصویب شد که برای زنان تمام طبقات جامعه و حتی روستاها حق تحصیل و آموزش در نظر می گرفت. پس از آن نیز با رایگان شدن تحصیلات دانشگاهی، زنان با فرصت جدیدی روبرو شدند.
در زمان انورسادات قانون خانواده با استقبال فعالان حقوق زنان به تصویب رسید.

 این قانون امتیازات بیشتری برای طلاق در اختیار زنان می گذاشت. پس از آن همواره کسب حقوق برابر در طلاق، حضانت، ارث و ... جزء مطالبات فمینیست‌های مصر بوده است. در دوره مبارک، قوانین حوزه زنان با نام بانوی اول مصر، سوزان مبارک تصویب می شد. برخی از مواد "قوانین سوزان" به این ترتیب است:

• 1985: حق دریافت نفقه از سوی زن مصوب

• 2000: حق طلاق برای زنان مصوب سال

• 2005: حق حضانت فرزندان تا سن 15 سالگی مصوب

• حق ملاقات فرزندان پس از طلاق والدین

    

مشخصات بانوی اول پیشین مصر
			سوزان صالح ثابت (سوزان مبارک)
			Suzanne Saleh Sabet or Thabet (Suzanne Mubarak)
			سوزان مبارک در رسانه­های بین المللی به عنوان دانشمند علوم اجتماعی شناخته می‌شود. شخصی که بهبود وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه مصر دغدغه اصلی وی به شمار می­رود. این درحالی است که افکار عمومی داخل مصر به آمار و ارقام و اطلاعات ارائه شده توسط حکومت و نهاد­های بین‌المللی چندان خوش‌بین نیستند و تمام اقدامات سوزان مبارک را ناشی از سیطره مستبدانه همسرش می‌­دانند.
اقوام سببی و نسبی
پدر	صالح ثابت				پزشک مصری (متخصص اطفال).
مادر	لی لی می­پالمر				پرستار انگلیسی تبار اهل ولز.
برادر	منیر ثابت				تولد: 29 اکتبر 1936 میلادی. سمت: عضو تیم ملی تیراندازی در سال 1965 میلادی. عضو کمیته بین‌المللی المپیک مصر از سال 1990 تا 2009 میلادی
همسر	محمد حسنی السید مبارك				تولد: در سال 1928 میلادی در کفر المصیلح در استان مونوفیای مصر. تحصیلات: دیپلم علوم نظامی و اخذ درجه ستوان دومی در سال 1949 میلادی. دیپلم علوم هوایی از دانشکده هوایی در سال 1950 میلادی. سمت­ها: فرماندهی پایگاه هوایی بنی سویف در سال 1967 میلادی. درجه سرهنگی و ریاست ستاد جنگ نیروهای هوایی در سال 1969 میلادی. فرمانده نیروهای هوایی مصر و معاون وزیر جنگ در سال 1979 میلادی. معاون رئیس حزب ملی دموکراتیک در سال 1978 میلادی تصاحب پست ریاست جمهوری مصر در پی ترور رئیس جمهور پیشین در سال 1981 میلادی. کناره گیری از ریاست جمهوری در 11 فوریه 2011 میلادی. محکومیت به حبس ابد در اوائل ژوئن 2012 میلادی.
فرزند	علاء الدين محمد حسنى السيد مبارك (علاء مبارک)				تولد:1961 میلادی. ازدواج: 1991 میلادی. پسر بزرگتر خانواده، فارغ التحصیل دانشگاه آمریکایی قاهره، تاجر. دارای دو فرزند به نام­های عمر و محمد علاقه­ای به انتشار جزئیات زندگی اش ندارد. به شخصیت در سایه معروف است.
فرزند	هایدی مجدی راسخ
فرزند	جمال الدين محمد حسني سيد مبارک (جمال مبارک)				تولد: 27 دسامبر در 1963 میلادی- قاهره تحصیلات: فوق لیسانس مدیریت از دانشگاه آمریکایی قاهره سمت: دبیر عمومی و دستیار وزیر امور خارجه. عضو حزب دموکراتیک ملی در سال 2000 میلادی. سفیر و معاون عمومی حزب در کنفرانس سال 2007 میلادی. ازدواج: 4 می­2009 میلادی. در جریان انقلاب فوریه 2011 میلادی به جرم تصرف اموال عمومی و تحریک به کشتار تظاهر کنندگان به حبس محکوم شد.
عروس	خديجة الجمال				تولد: 1984 میلادی- قاهره همسر جمال مبارک و دارای یک فرزند به نام فریده تحصیلات: لیسانس مدیریت از دانشگاه آمریکایی قاهره سال 2005 میلادی
همسر دوم همسر	ایمان الطوخی				به نقل از سایت فلسطین الیوم‌، شایعاتی منتشر شده مبنی بر اینکه حسنی مبارک، رئیس جمهور سابق مصر با ایمان الطوخی، بازیگر مصری ازدواج کرده و از وی یک پسر ۱۶ ساله دارد
اهم وقایع زندگی
28 فوریه 1941		تولد: مصر- استان منیای
		بنابر اسناد موجود وی در دوران نوجوانی (15سالگی) رقاصه بوده است.
		اخذ دیپلم از مدرسه سانت کلیر قاهره.
1959		ازدواج با حسنی مبارک.
1977		اخذ مدرک لیسانس علوم سیاسی از یک دانشگاه آمریکایی در قاهره
1982		اخذ مدرک کارشناسی ارشد علوم اجتماعی از یک دانشگاه آمریکایی در قاهره علاوه بر تحصیلات اکادمیک دوره مطالعاتی گسترده و طولانی راجع به جوامع ناموفق و همین طور گروه­ها و احزاب مختلف در درون جامعه داشته­است.
2003		رئیس کمیته بین المللی زنان(national council for women)
2003		موسس جنبش بین المللی صلح زنان(women’s international peace movement)
2003		رئیس هیئت مشورتی بین المللی رسیدگی به امور مادران وکودکان(Chairperson of the Advisory Board of the National Council for Childhood and Motherhood)
2005		ساخت و توسعه بیمارستان سرطان کودکان.
2005		بازگشایی یک شعبه جدید از کتابخانه عمومی در شهر الغردقه مصر.
2006		مدال ابن سینا (Avicenna Medal) بالاترین جایزه یونسکو،  به خاطر بازشناسی نقش سوزان مبارک در ارتقائ فعالیت­های فرهنگی در مصر.
2006		جایزه تولرنس (Prize of Tolerance) از آکادمی اروپایی علم و هنر.
2006		جایزه (The American World Book Association for Publication Award) به خاطر فعالیت و نقش وی در انتشار کتاب.
2006		دکترای افتخاری از دانشگاه Iowa.
2006		جایزه شیخ رشید به خاطر فعالیت­های بشر دوستانه
2006		دریافت دکتری افتخاری علوم انسانی از دانشگاه امریکایی(acu)
2006		سوزان و حسنی مبارک بابت خوش‌خدمتی به صهیونیست­ها دو مدرک دکترای افتخاری در رشته‌های انرژی و جامعه‌شناسی از تل آویو دریافت کردند.

   
در سه دهه حکومت مبارک، تعداد کرسی های پارلمانی زنان به 30 کرسی افزایش یافت. قوانین مرتبط با کودکان با اصلاحاتی مواجه شد و سن قانونی ازدواج نیز به 18 سال افزایش پیدا کرد. جمعیت زنان تحصیل کرده و فعالیت های اجتماعی آن ها، در این بازه زمانی رشد قابل توجهی داشت و زنان حتی می توانستند در وزارت دادگستری مشغول به کار شوند، چرا که قانون اساسی مصر پس از تغییرات صورت گرفته در زمان عبدالناصر و انورسادات برای زنان حقوقی برابر با مردان در نظر می گرفت.

با وجود بهبود نسبی در آمارهای مربوط به حوزه زنان، برخی منتقدان این اقدامات مبارک و همسرش را تنها دستاویزی برای جلب افکار عمومی و راضی نگه داشتن دول غربی می دانستند. زیرا اقدامات صورت گرفته و قوانین وضع شده در وضعیت کل جامعه ی زنان مصر و شرایط زندگی آن ها تأثیر مشهودی بر جای نگذاشت. در واقع زنان طبقات بالادستی جامعه بیشترین بهره را از "قوانین سوزان" بردند.
همچنین در این دوره ان.جی.او های زنان با مجوز سوزان مبارک بدون محدودیت فعالیت می کردند.

علاوه بر حکومت، احزاب سیاسی نیز برای بدست آوردن وجه و جذب رأی زنان، به این قشر توجه نشان داده می دهند. برای مثال می¬توان به سازمان "جمعیت خواهران" اخوان المسلمین اشاره کرد، در حالیکه اعضای نه، اعضای خانواده و اقوام رهبران و فعالان اخوان المسلمین هستند. این جمعیت در انتخابات محلی سال های 2000، 2005 و 2007 میلادی نمایندگانی نیز معرفی کرده بود.

 اخوان المسلمین هنگام حضور در انتخابات سال 2007 میلادی برنامه ای را اعلام کرد که در آن ذکر شده بود زنان و مسیحیان حق تصاحب مناصب بالای دولتی را ندارند. این اظهارنظر مخالفت های بسیاری را بر انگیخت و اخوان پس از اعمال فشار از سوی منتقدان و دولت اعلام کرد با کسب مناصب بالا توسط زنان مخالف نیست، و زنان می توانند به جز منصب امامت کبری (خلیف)، هر منصب سیاسی، نظامی و ... را در اختیار بگیرند.

در سال های اخیر اظهارنظرهای مختلف و متفاوتی با آنچه که در عرف جامعه مصر جا افتاده بود، شنیده می شود. سلفی ها که در قالب حزب النور در کنار حزب آزادی و عدالت اکثریت صندلی های پارلمان را در اختیار گرفته بودند، اعلام کردند حضور نمایندگان زن در پارلمان حضور شیطان است. زنان که پیش از انقلاب سال 2011 میلادی می توانستند 64 کرسی مجلس را تصاحب کنند، اکنون تنها می توانند در فهرست های انتخاباتی احزاب حضور داشته باشند. همچنین بسیاری از زنان از مناصب اداری و سیاسی کنار گذاشته شده اند.

به هر حال زنان مصر به لحاظ سطح سواد و اطلاعات وضعیت بهتری به نسبت زنان دیگر کشورهای عربی دارند، شاهد آن حضوری پر رنگ زنان مسلمان مصر در انقلاب سال 2011 می باشد. شاید بتوان چنین گفت که با وجود فعالیت های فمینیست ها و احزاب سکولار در مصر، زنان مسلمان این کشور به قصد برپایی حکومتی مبتنی بر شریعت اسلام و احقاق حقوق زنان در چهارچوب قوانین اسلامی وارد خیابان¬ها شده اند.
     

پس از سوزان مبارک که به مدت سه دهه بانوی اول مصر بود، نجلا علی محمود، همسر محمد مرسی از سال 2011 میلادی با این عنوان شناخته شد. حضور نجلا علی محمود در جایگاه همسر اولین رئیس جهمور انقلاب مصر سر و صدای زیادی داخل و خارج این کشور به پا کرد. نجلا محمود هم در زمان انتخابات و هم در روزهای اخیر حضور پررنگی داشته است، اگرچه به نسبت سایر بانوان اول در دوران تصدی پست ریاست جمهوری توسط همسرش، گام موثری برای بهبود وضعیت زنان و کودکان این کشور برنداشت؛ این امر تا حدی طبیعی است، در مصر مانند سایر کشورهای انقلاب کرده، مردم و مسئولان بیشتر درگیر مطالبات اساسی که محدود به حوزه های سیاسی و اقتصادی است، می شوند.

بدین ترتیب همواره بخش های اجتماعی، فرهنگی و نظیر اینها در سال های ابتدایی شکل گیری یک انقلاب نادیده گرفته شده و به حاشیه می روند.
  

 
 بررسی کلی
آزادی های اعطا شده در نیم قرن گذشته به زنان مصر اگرچه بیشتر منطق بر خواسته های فمینیستی فعالان جنبش زنان بوده است، اما در کنار آن زنان مسلمان این کشور نیز توانستند حضور اجتماعی بیشتری را تجربه کنند. پس از انقلاب سال 2011 میلادی انتظار می¬رفت حضور نجلا محمود به جای سوزان مبارک در صدر حکو مت مصر باعث بهبود جایگاه زنان مسلمان مصر و پیگیری مطالبات آن¬ها شود. متاسفانه این اتفاق نیافتاد و بیشترین صدای مربوط به حوزه زنان و  کودکان در دوران پس ازانقلاب از سوی تشکلاتی با گرایش¬های فمینیستی به گوش رسید.

با این وجود به نظر می رسد زنان مصر در ماه های اخیر دچار فرصت سوزی غیرقابل بازگشتی نشده اند. برای مثال یک دهه حضور دو بانوی محجبه در تراز اول ترکیه باعث کاهش مفاسد اخلاقی، تولید آثار فرهنگی ضد خانواده، بسط ارزش هاس اسلامی و مواردی از این دست در این کشور نشده است، و این فرصتی بود که ترکیه و بانوان مسلمان آن در دوره ثبات از دست دادند.

اما مصر در دو سال اخیر همواره با تشنج و ناآرامی همراه بوده و این امر برای کشوری با تنوع فکری و اعتقادی مصر در نبودِ رهبریِ منسجم و معتبر طبیعی است. انقلاب مصر دچار تشتت فکری بوده و هماهنگ سازی و کنارآمدن طیف های مختلف با یکدیگر به منظور برپایی حکومتی ملی در این کشور، پروسه ای زمان بر است. در این میان زنان مسلمان مصر نیز می توانند مطالبات خود را به آرامی در کنار مطالبات اصلی انقلاب دنبال کنند.

نکته حائز اهمیت جایگاه زنان مصر به عنوان پیشرو بودن برای سایر جوامع عربی است. چنانچه نگاه سلفی مانع حضور زنان مسلمان مصر در عرصه های اجتماعی نشده و نگاه سکولار آن¬ها را به ورطه¬ی فمینیسم افراطی سوق ندهد، بانوان مصر با تأسی به حضرت آسیه سلام الله علیها می توانند خود را به عنوان الگویی مناسب برای زنان سایر کشورهای عربی مطرح نمایند و این فرصتی است که در صورت استفاده نکردن، تجدیدپذیر نخواهد بود. باید دید بانوی اول بعدی که پس از نتایج انتخابات مصر معرفی خواهد شد زنان این کشور را به کدام سمت می‌برد؟