در روايات اسلامي رمضان ماهي كه ابتدايش رحمت و ميانه اش مغفرت و پايانش آزادي از آتش جهنم است معرفي شده و تصريح گرديده است كه درهاي آسمان در اولين شب ماه رمضان گشوده مي‌شوند و تا آخرين شب بسته نمي‌شوند؛ ماهي كه خداوند در آن حسنات را مي‌افزايد و گناهان را پاك مي‌كند. (۱)

يكي از بافضيلت‌ترين ايام و ليالي، دهه آخر ماه مبارك رمضان است. طبق روايات رسيده از اهل بيت (ع) پيامبر اكرم (ص) اين دهه را به اعتكاف گذرانده و به عبادت و شب زنده داري مشغول بودند. امام رضا (ع) هم مي‌فرمايد: كانَ أَبى عليه ‏السلام يَزيدُ فى الْعَشْرِ الأَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ فى كُّلِ لَيْلَةٍ عِشْرينَ رَكْعَةً؛ پدرم در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بيست ركعت به نمازهاى مستحبّى شبهاى ماه رمضان مى‏افزود.

همچنين امام رضا عليه السلام مي‌فرمايد: كانَ أميرُ المؤمنينَ عليه السلام لايَنامُ ثلاثَ ليالٍ: لَيلةَ ثلاثٍ وعِشرِينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ، ولَيلةَ الفِطرِ، ولَيلةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، وفيها تُقسَمُ الأرزاقُ والآجالُ وما يَكونُ في السَّنَةِ؛ امير المؤمنين عليه السلام سه شب را نمى‏خوابيد: شب بيست و سوم ماه رمضان، شب عيد فطر و شب نيمه ماه شعبان؛ در اين شبها، روزيها تقسيم و مدّت عمر و هر آنچه در آن سال رخ خواهد داد، تعيين مى‏شود. (۲)

يكي از اعمال مهمي كه در طول ماه مبارك رمضان مورد تأكيد قرار گرفته، افطارى دادن به روزه داران است. در اين زمينه روايتي در عيون اخبار الرضا (ع) نقل شده كه اهميت اين موضوع را مي‌رساند. طبق اين روايت پيامبر اكرم (ع) در خطبه معروف شعبانيه مى ‏فرمايد: «مردم بيدار باشيد! كسى كه از شما به روزه‏ دار مؤمن در اين ماه افطارى دهد، پاداش آزاد نمودن يك برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: اى رسول خدا! ما توان افطارى دادن نداريم. حضرت فرمود: بترسيد از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهيزيد! گر چه با دادن شربت آب باشد.» (۳)

امام رضا (ع) در روز عيد فطر از محلي عبور مي‌كردند كه عده اي مشغول خنده و سرگرمي بودند. امام (ع) در بياني زيبا رمضان را به ميدان مسابقه اي براي بندگان خدا تشبيه كرده به اصحاب خود فرمود: همانا خداوند صاحب عزت و جلال، ماه رمضان را ميدان مسابقه اي براي بندگانش آفريد تا در اين ماه با پيروي از خداوند به سوي بهشت پيشي گيرند. پس گروهي پيشي گرفتند و به پيروزي دست يافتند و كساني ديگر باز ماندند و محروم گشتند. شگفتا (و شگفتا) از كسي كه سرگرم خنده و بازي است (آن هم) در روزي كه نيكوكاران ثواب و اجر مي‌برند و كوتاهي كنندگان محروم مي‌شوند. به خدا قسمت اگر پرده و حجاب‌ها كنار رود، هر آينه نيكوكار به كردار نيك خود و گناهكار به گناهش مشغول مي‌شود. (۴)

امام رضا عليه ‏السلام همچنين عيد فطر را روز تضرع و دعا به درگاه خداوند دانسته مي‌فرمايد: إنَّما جُعِلَ يَومُ الفِطرِ العِيدَ لِيَكونَ لِلمُسلِمينَ مُجتَمَعا يَجتَمِعُونَ فيهِ و يَبرُزونَ لِلّهِ فَيُمَجِّدُونَهُ عَلى ما مَنَّ عَلَيهِم؛ بدان جهت روز عيد فطر عيد قرار داده شده است تا در آن روز مسلمانان جمع شوند و به خاطر خداي بزرگ به صحنه آيند و خدا را در برابر نعمتهايش به شكوه و بزرگي ياد كنند تا هم روز عيد باشد و هم روز اجتماع، هم روز بالندگي باشد و هم روز زكات دادن، هم روز رغبت و توجه به نعمتهاي الهي بادشد، هم روز تضرع و دعا به درگاه خدا. (۵)

امام رضا (ع) همچنين فرا رسيدن عيد فطر پس از يك ماه بندگي را هديه اي به خداوند برشمرده مي‌فرمايد: در روز قيامت، چهار روز را به پيشگاه خداوند هديه مي‌برند، گويي كه عروس را به خانه بخت مي‌برند، پرسيدند: اين چهار روز چه روزهايي است؟ حضرت رضا (ع) فرمود: روز عيد قربان و عيد فطر و روز جمعه و عيد غدير. (۶)

و در مورد علت تكبيرهاى زياد در روز عيد فطر مى‏فرمايد: تكبير، تعظيم و بزرگداشت‏ خداوند متعال است و نوعى تشكر از هدايت‏ها و نعمت‏هاى پروردگار جهانيان مى‏باشد. (۷)

************************
پی نوشت ها:

۱_(بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۰۴۳، ح ۵)

۲_(بحارالانوار: ۹۷ / ۸۸ ۱۵)

۳_(عيون اخبار الرضا عليه‏السلام، ج ۱، ص ۲۳۰.)

۴_(الكافي، ج ۴، ص ۱۸۱)

۵_(من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ۵۲۲)

۶_(اقبال الاعمال، ۴۶۴)

۷_(عيون اخبار الرضا عليه السلام، ج‏۱، ص‏۱۲۲.)