گروه بین الملل مشرق-- تحولات سوریه طی دو سال گذشته آن قدر گسترده و در عین حال پیچیده شده است که پای اکثر بازیگران منطقه ای و بین المللی به آن باز شده است. هر تحولی که در منطقه و یا حتی جهان صورت می گیرد، کم و بیش تأثیراتی بر بحران سوریه نیز خواهد داشت. سرنگونی دولت اخوان المسلمین در مصر، پس از یک سال، نیز از آن جمله تحولاتی است که تأثیر مستقیمی بر موضوع سوریه خواهد داشت. مرسی با نزدیک شدن به قطر و عربستان، مواضع تندی بر علیه دولت سوریه اتخاذ کرد و اگرچه در مقاطعی طرح کمیته چهارجانبه را برای حل و فصل این بحران را پیشنهاد کرد، اما تحت فشار آن را نیز به تعلیق درآورد. برای بررسی تأثیرات سرنگونی دولت مرسی، به عنوان یکی از حامیان اصلی مخالفان دولت بشار اسد، بر بحران سوریه با آقای محمد ایرانی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در اردن و کارشناس مسائل خاورمیانه به گفتگو نشسته ایم.

مصر طی یک سال گذشته عملاً خود را در ردیف حامیان اصلی جبهه معارض بشار اسد قرار داد. نقش مصر را در این جبهه در کنار کشورهایی مانند ترکیه، قطر و عربستان چگونه ارزیابی می کنید؟

نوع بازیگری در منطقه خاورمیانه به ویژه در رابطه با پرونده سوریه و بحران موجود در این کشور، بستگی به میزان منافع طرف­‌های مختلف دارد و قطعاً درباره کشورهای مختلف، متفاوت است. بازیگری ترکیه در بحران سوریه با بازیگری قطر متفاوت است و هر دوی اینها با بازی آمریکا یا مصر تفاوت دارد. لذا نمی توان گفت که همه این کشورها از یک میزان منافع برخوردارند و بازیگری مشابهی دارند.

تحلیل جنابعالی از مواضعی که دولت آقای مرسی در قبال بحران سوریه اتخاذ کرد، چیست؟

مصری ها در موضوع سوریه در مقاطع مختلف، موضع گیری های متفاوتی داشتند. دولت مرسی، به دلیل نزدیکی جریان اخوان المسلمین مصر با بخشی از مخالفان آقای بشار اسد، یعنی اخوان سوریه، در ابتدا از مخالفان دولت سوریه حمایت کرد و مواضع تندی را بر علیه بشار اسد اتخاذ کرد. اما پس از مدتی مصری ها که به دنبال یافتن جایگاه متوازن و متعادل کشور مصر در معادلات منطقه ای بودند، موضع خود را نسبت به سوریه تا حدودی تغییر دادند و بحث کمیته چهارجانبه ایران، ترکیه، مصر و عربستان برای حل و فصل بحران سوریه از سوی مصر مطرح شد و موضع قبلی مصر تا اندازه ای تعدیل شد. اگر این طرح ادامه پیدا می کرد، امیدی برای یافتن راه حل سیاسی برای بحران سوریه وجود داشت اما بعد از گذشت مدت زمان کوتاهی، در حالی که می رفت تا نتایج خوبی در این رابطه حاصل شود، به یکباره ما مجدداً با موضع تند مصری ها روبرو شدیم و بحث قطع رابطه سیاسی مصر با سوریه مطرح شد و دیپلمات های مصری از سوریه فراخوانده و دیپلمات های سوری نیز از مصر اخراج شدند. این تغییر موضع ناگهانی مصری ها غیرقابل پیش بینی بود.

چه عواملی سبب این تغییر موضع مصری ها شد؟

درباره اینکه چه عواملی سبب تغییر موضع مصری ها در قبال بحران سوریه شد، عوامل مختلفی مطرح می شود. عده ای معتقدند که فشارهای عربستان و قطر، البته پیش از جابجایی قدرت در قطر، باعث شد تا مصر موضع خود را تغییر دهد. البته مواضع تند برخی شخصیت های تندوری اخوان المسلمین مصر نیز احتمالاً در این تغییر موضع آقای مرسی بی تأثیر نبوده است.

سقوط دولت مرسی، که شما به رفتار آن در قبال بحران سوریه اشاره کردید، چه تأثیراتی بر روند تحولات در سوریه خواهد داشت؟

به هر حال وقتی اخوان المسلمین مصر تضعیف می شود، طبیعتاً آثار ضعیف شدن اخوان را می توان در سایر شاخه های این جریان، از جمله اخوان سوریه، مشاهده کرد. طبیعی است که به همان میزان که با روی کار آمدن اخوان در مصر، سایر شاخه های اخوان در منطقه تقویت می شوند، تضعیف اخوان مصر تأثیر مشابهی بر سایر شاخه های این جریان به دنبال خواهد داشت. بی تردید اولین تأثیر کنار رفتن دولت آقای مرسی از قدرت در موضوع سوریه داشته است را باید در کناره گیری نامزد اخوان و قطر، که قاعدتاً می بایستی به ریاست ائتلاف مخالفان انتخاب می شد، شاهد بود. تغییر آراء از نامزد اخوان و قطر به سوی نامزد مورد حمایت عربستان، اولین اثر شکلی تحولات مصر بر بحران سوریه بود. اما درباره این که آیا این اتفاقی که در مصر به وقوع پیوست، تغییر اساسی در سیاست های کلی مصر نسبت به سوریه و آقای بشار اسد به همراه خواهد داشت یا نه، باید بگوییم که به هر حال مصر عضوی از جهان عرب و اتحادیه عرب است و خارج از چارچوب سیاست های این اتحادیه نمی تواند اقدامی انجام دهد.

مواضع دولت آینده مصر را در رابطه با بحران سوریه چگونه ارزیابی می کنید؟

این که مواضع مصر و تندوری های اخوان و مرسی در قبال بشار تا چه اندازه تعدیل خواهد شد، باید منتظر باشیم و ببینیم که دولت آینده با چه ترکیبی تشکیل خواهد شد. قطعاً اینکه کدام احزاب، وزن بیشتری را در دولت به خود اختصاص می دهند، خیلی تأثیرگذار است. احزاب ملی گرا و ناصریست ها رویکرد مثبتی نسبت به بشار اسد دارند و البته باید اسلام گراهای معتدل و سلفی ها را نیز مدنظر داشت. آنچه که الآن می توان گفت این است که مواضع تند مرسی و اخوان در رابطه با سوریه تعدیل خواهد شد.