على پناه فرزند يوسف، در هفتم محرم سال ۱۳۴۰قمرى (۱۳۰۱شمسى) در خانواده اى متدين و ساده زيست در يكى از محله هاى اشتهارد متولد شد.شغل پدرش آرايشگر (سلمانى) و مادرش خانه دار و تبار هر دو از مردمان مؤمن و ساده زيستى بودند كه از راه كار و كارگرى زندگى خود را اداره مى كردند.

 

على پناه نه ماهه بود كه پدر را از دست داد و مادرش مسئوليت تربيت او و ديگر فرزندانش را بر عهده گرفت. مادر براى گذراندن امور زندگى و امرار معاش روزانه با آسياى دستى براى مردم آرد تهيه و با دستمزد آن مخارج خود و بچه هايش را تأمين مى كرد.

 

 

او در شش سالگى به مكتب خانه محله فارچى آباد زادگاهش رفت و در دو سال قرآن خواندن را آموخت. سپس تحصيلات ابتدايى را تا ۱۱ سالگى ادامه داد و با تشويق روحانى محل حاج شيخ يحيى تقوى به فراگيرى مقدمات دروس حوزوى روى آورد. ادبيات عرب، منطق، «معالم الاصول»، «مطوَّل» و پس از آن مقدارى از كتابهاى شرح لمعه و قوانين را نزد او خواند و براى ادامه تحصيل به قم هجرت كرد.

 

آقاى اشتهاردى در خاطرات خود مى گويد:

 

«...قبل از بلوغ كار مى كردم، آقاى حاج شيخ يحيى تقوى در مسجد فارچى آباد چال محله براى چند نفرى فارسى و هم عربى درس مى گفت. من نيز ميل داشتم درس بخوانم. حاج شيخ يحيى فرمود: بيا و به درسها گوش بده. من كتاب نداشتم، به من كتاب داد. عصرها در آن مسجد برايم درس مى گفت. چندين سال خدمت ايشان درس خواندم. با آقاى سيد جمال هاشمى و حاج بابا سلطانى و حاج هبة الله شاه بيك از ابتدا تا مقدارى از شرح لمعه را همدرس بوديم. تا شانزده سالگى ضمن كار ادبيات و مقدارى از شرح «لمعه» و «قوانين» را در اشتهارد نزد حاج شيخ يحيى خواندم. او از شرح «امثله» تا «كفاية الاصول» را درس مى داد. مردم براى خواندن نماز ليلة الدّفن (وحشت) به او پولى مى دادند و او پول را به من مى داد و من نماز وحشت را مى خواندم. من نمى خواستم در اشتهارد بمانم. روزى به مسجد چال محله رفتم و از خدا خواستم وسيله مهاجرتم را فراهم كند. چندى نگذشت به محل بقعه بى بى سكينه در سلميان شهريار رفتم و در آنجا براى عده اى از نوجوانان پسرى كه مى خواستند باسواد شوند كلاس درس باز كردم و ماهى ۹ تومان حق التعليم دريافت كردم و مخارج من نيز با آنان بود. پس از سه سال و نيم تدريس با تشويق عده اى از خيرخواهان راهى قم شدم و به مدرسه فيضيه رفتم. آن زمان آقاى صاحب الدارى مدير و مسئول مدرسه فيضيه بود. نزدش رفتم تا براى درس خواندن و حجره گرفتن ثبت نام كنم. شناسنامه ام را خواست. زيرا از سوى وزير فرهنگ رژيم پهلوى اعلام شده بود كه كسانى كه خدمت نظام نكرده اند نبايد پذيرفته شوند شناسنامه ام را به او دادم. پس از نگاه كردن به شناسنامه گفت: شما مشمول (سرباز) هستيد و ما مشمول نمى پذيريم. سه روز در قم ماندم. سپس به تهران رفتم. در تهران كسى نزدم آمد و گفت: شاگرد مى خواهم. پيش او رفتم تا شاگردى كنم. مدتى كار كردم چون مشترى هاى او بيشتر زن ها بودند، از خدا خواستم كار ديگرى پيدا كنم. دوباره به اشتهارد بازگشتم و دروس حوزوى را نزد حاج شيخ يحيى ادامه دادم تا پهلوى اول (رضاخان) فرار كرد پس از آن با سفارش برخى از بزرگان و اجازه مادرم به قم رفتم. براى گرفتن حجره در مدرسه فيضيه دروس (مغنى، مطوّل، شرايع، منطق و شرح لمعه) خوانده شده را امتحان دادم. كتاب تهذيب المنطق را براى امتحان نزد امام خمينى كه از ممتحنين بود خواندم. در اثناى خواندن جمله اى را نتوانستم بخوانم. امام فرمود: دوباره از اول تا آخر بخوان. براى بار دوم خواندم. پس از قبولى، در مدرسه فيضيه حجره گرفتم و مشغول تحصيل شدم. همه درسهايى را كه در اشتهارد خوانده بودم، تدريس كردم و بقيه شرح «لمعه» را نزد آيت الله نجفى مرعشى شروع كردم و تا آخر، همه متون درس را نزد ديگر استادان خواندم...»

 

 

در سال ۱۳۲۰شمسى كه هجده بهار از عمر آقاى اشتهاردى گذشته بود، وارد قم شد. بقيه كتابها و متون درسى رايج سطح و به دنبال آن سطح عالى را ادامه داد و متون فقه و اصول را نزد استادان مشهور وقت حجج اسلام و آيات عظام آقا شيخ مرتضى حائرى (۱۴۰۶ق) آقا سيد صادق شريعتمدارى آقا شيخ محمد على حائرى كرمانى (۱۳۷۳ق)، آقا شيخ عبدالرزاق قائنى (۱۴۱۰ق)، آقا سيد محمدرضا گلپايگانى(۱۴۱۴ق) خواند و همزمان فلسفه و كلام را نزد آقا سيد احمد خوانسارى (۱۴۰۵ق) و علامه سيد محمد حسين طباطبائى (۱۴۰۲ق) فراگرفت و از درس اخلاق امام خمينى (۱۴۰۹ق) بهره هاى فراوان برد.

 

با اتمام سطوح عالى، در درس خارج فقه و اصول آيات عظام و مراجع بزرگ شركت كرد. او سالها در درس خارج عمومى و خصوصى آيت الله حاج آقا حسين بروجردى (۱۳۸۰ق) حاضر شد و قبل از رحلت ايشان، در حلقه دروس آيات عظام سيد محمدرضا گلپايگانى، سيد محمد حجت (۱۳۷۲ق) سيد محمد تقى خوانسارى (۱۳۷۱ق)، سيد صدرالدين صدر(۱۳۷۳ق)، امام خمينى و بعد از رحلت آيت الله بروجردى درس اصول شيخ الفقها آيت الله شيخ محمد على اراكى (۱۴۱۵ق) و... حاضر شد. وى از ديگر آموخته هاى خود در اين دوره چنين مى گويد:

 

«...اولين استادم آقاى حاج شيخ يحيى تقوى توصيه كرد به غير از درس و بحث به كار ديگرى نپردازم. از آيت الله آقا سيد محمدرضا گلپايگانى، بردبارى را در امور تحصيل و زندگى آموختم. آيت الله العظمى سيد احمد خوانسارى به من ياد داد به تخيلات و وهميات توجه نكنم. از رفتار و كردارهاى آيت الله العظمى بروجردى نظم و ارزش آن، و اينكه كينه كسى را به دل نگيرم، فراگرفتم. امام خمينى به من آموخت به امور دنيوى توجه نكنم و اگر چيزى از آن امور را از دست دادم، اهميت ندهم... از اول تحصيلاتم تاكنون به اين فكر نيفتادم كه از كسى اجازه بگيرم و ظاهراً اجتهاد اجازه اى نيست، بلكه قوه اى است الهى كه انسان هر وقت آن قوه را پيدا كرد، بايد در اعمال خود استنباط و گرنه تقليد كند.

 

آقاى اشتهاردى از همان سال ورود به قم (۱۳۲۰ش) تدريس دروس سطح را آغاز كرد. او روزانه با تدريس چند درس از متون فقه و اصول چند دوره كتابهاى سطح را به پايان رساند و شاگردان بسيارى را از دانشهاى خود بهره مند ساخت. او پس از رحلت استاد بزرگوارش آيت الله العظمى بروجردى، براى مدتى تدريس سطح خارج را شروع كرد و همزمان از سوى آيت الله العظمى گلپايگانى به عنوان يكى از ممتحنين طلاب در دروس سطح انتخاب شد و در هيئاتى كه بدين منظور برگزيده شده بودند، فعاليت كرد. 

 

آیت الله اشتهاردى تمام كتاب و ابواب لمعه را حتى آنچه را كه مربوط به مسائل «عبد»، «امه»، «عتق» مى باشد تدريس مى كند و معتقد بود:

 

يكى از اشتباهات حوزه ها اين است كه اين ابحاث را به دليل نبودن موضوع «عبد» و «امه» نمى خوانند، درحالى كه دانستن و بيان احكام خدا مربوط به نياز مردم نيست. بايد براى حفظ احكام اسلام اين ابواب و كتابهاى مربوطه خوانده شود. احكام الهى براى جهانيان است و هنوز هم «عبد» و «امه» در جهان هست. استادم آيت الله العظمى اراكى فرمود «با نقشه انگليسى ها در جنگ بين الملل اوّل مسئله رقيّت را در جهان اسلام الغا كردند.»

 

ما بايد اجتهاد كنيم و من گفته ام و مى گويم هركس در فقه مباحث و احكام «عبد» و «امه» و... را نخواند و بحث نكند، مجتهد نيست. چون بخشى از احكام غير مملوك از ادلّه مملوك استنباط مى شود. بشر روى زمين به اين احكام نياز دارد، اگر حكم بيان شود هرچند مردم هم عمل نكنند، اشكالى ندارد...»

 

 

 

 

آيت الله اشتهاردى سالهای زیادی در ايام تحصيل حوزه شب هاى پنج شنبه، پس از اقامه نماز جماعت مغرب و عشاء، در مدرسه فيضيه و صبح پنجشنبه ها در بيت قديمى امام خمينى و ايام ماه رمضان در بيت رهبرى ساعتى را به تدريس اخلاق اختصاص داده بود. در اين ساعت مشتاقان فراوانى گرد او جمع مى شدند و از مواعظ، تذكرات اخلاقى و نصايح او بهره مند مى بردند. او در بيان خود با بهره گيرى از آيات و روايات اخلاقى به ذكر الگوهاى تربيت اسلامى مى پرداخت و از معلمان بزرگ اخلاق و عرفان ياد مى كرد.

 

 

 

آقاى اشتهاردى در دوران جوانى و پس از آن، سالها در ايام تبليغى براى تبليغ و گاه تدريس به شهرهاى مختلف سفر مى كرد. او بارها براى ارشاد و تبليغ به زادگاهش اشتهارد مى رفت. سفرهاى تبليغى زيادى هم به شهرهاى تفرش، ترخوران، زرين شهر و تهران داشته است. او براى مدتى در تويسركان اقامت گزيد و با طلاب حوزه آن جا ضمن اُنس و الفت تبليغاتى هم داشت. قريب دو سال ساكن خرم آباد لرستان شد و ضمن تبليغ و ارشاد، به تدريس كتابهاى درسى براى طلاب حوزه آنجا همت گماشت و در اين مدت كار عمده تحقيقات پيرامون كتاب مدارك «العروة الوثقى» را نيز انجام داد.

 

آيت الله اشتهاردى از سوى مراجع تقليد درگذشته و معاصر سفرهاى بسيارى براى حج تمتع به عربستان كرده و در بعثه آنان به انجام وظايف محوله پرداخته است.

 

 

«در يكى از سفرهاى حج كه با هيئت انصارالمهدى اعزام شدم، وقتى به مدينه رفتم، با مشاهده مسجدالنبى و حريم آن عظمتى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در قلبم افتاد و از آن روز تا به حال هيچگاه در تشهد نماز جمله «السلام عليك ايّها النّبى و رحمة الله و بركاته» را ترك نمى كنم و به ياد آن عظمت مى افتم. در سفرى ديگر از سوى آيت الله العظمى فاضل لنكرانى به مكه، در بعثه ايشان انجام وظيفه مى كردم. هيئاتى از ائمه جمعه اهل سنت به آنجا آمدند. من مطالبى را كه از آيت الله العظمى بروجردى پيرامون حكومت و احكام اسلامى در ذهن داشتم، همراه با ديدگاههاى ايشان براى حضار نقل كردم و توضيح دادم. ازجمله توضيحات اين كه حديث ثقلين تنها براى خلافت نيست بلكه براى بيان احكام و حكومتى است كه اصل و فرع و بناى آن بايد بر مبناى دستورات اهل بيت(عليهم السلام) باشد و روايات وارده هم مبيِّن احكام است. در پايان احساس كردم نقل قول و نظرات آيت الله العظمى بروجردى اثر عميقى بر علماى ياد شده گذاشت و من خيلى خوشحال شدم.

 

آيت الله اشتهاردى ازجمله شاگردان امام خمينى بود و با ايشان ارتباط نزديك داشت. در روزهاى تعطيلى حوزه و هرگاه حوادثى پيش مى آمد، بيشتر به منزل امام مى رفت. وى از آغاز نهضت تا پيروزى انقلاب اسلامى در صحنه هاى گوناگون از امام و نهضت پشتيبانى مى كرد. وقتى حادثه ۱۵ خرداد پيش آمد، مرحوم آقا شيخ اسدالله كاشى مبلغى پول براى آقاى اشتهاردى فرستاد تا او به طلابى كه از اين واقعه آسيب ديده بودند برساند.

او برخى از اطلاعيه ها و بيانيه هايى را كه از سوى طلاب، فضلا و مدرسين حوزه در حمايت از امام صادر مى شد امضا مى كرد. آقاى اشتهاردى هنگام پاسخ به مسائل شرعى نام امام را با قداست و فتاواى ايشان را با صراحت و بلند نقل مى كرد. آيت الله العظمى اراكى قبل از پيروزى انقلاب سالها در مسجد امام حسن عسكرى(عليه السلام) نماز جمعه مى خواند. هنگامى كه در سفر بود يا عذرى داشت،اگر آيت الله حاج شيخ مرتضى حائرى نبود آقاى اشتهاردى را مأمور به اقامه نماز جمعه مى كرد. او در سالهاى جنگ تحميلى و دفاع مقدس به مناطق جنگى اعزام شد و با حضور خود در جمع رزمندگان در شهرهاى اهواز و انديمشك و محل استقرار لشكر ۱۷ على بن ابى طالب(عليه السلام)، ضمن تشويق و ترغيب رزمندگان به عبادت، با بيان اينكه حضور در جبهه نوعى عبادت است، آنان را موعظه و ارشاد و در اوقات سه گانه نماز جماعت را اقامه مى كرد.

 

 

آيت الله اشتهاردى داراى فضايل اخلاقى ويژه اى بود. همين محاسن باعث ممتازى او شده بود. وى از معدود عالمان عاملى بود كه از لحاظ زهد و تقوى در بين همه اقشار حوزوى مقبول و نزد علما و اساتيد داراى جايگاه خاصى بود.

 

 

همه كسانى كه آيت الله اشتهاردى را ديده اند و يا مى شناسند و يا با او هم سخن شده اند شاهد روح تواضع و فروتنى، وارستگى و بى تكلفى او بوده اند. منزل مسكونى اش در يكى از كوچه هاى فرعى خيابان صفائيه بود. روزانه مسافت بين منزل و حرم، مدرسه فيضيه و محل درسش را پياده طى مى کرد و سر به زير و مشغول ذكر بود. اگر ناشناسى او را میدید، احساس هيچ تفاوت بين او و يك طلبه عادى نمى كرد. در برخوردها خوش خلق و متبسم و در معاشرتها خوش سخن و شاد بود و پوشاكش هميشه ساده و تميز و معمولى بود. از ديگر نشانه هاى زهد و تواضع او، قناعت به تدريس دروس سطح و جوابگويى به مسائل شرعى بود.

 

 

آيت الله اشتهاردى از دوران نوجوانى تا زمان فوت به خاطر تأمين امور مادى به كسى متوسل نشده و از موقعيت خود و ديگرى استفاده نكرده بود. زمانى كه در زادگاهش بود، كار مى كرد و درس مى خواند. وقتى هم كه به قم آمد و مشغول تحصيل شد، از محل دريافت شهريه اندك و گاه با خواندن نماز استيجارى و تبليغ در ايام ماه مبارك رمضان و محرم روزگار گذراند و اينك با تدريس، تأليف و كارهاى پژوهشى و تحقيقى امرار معاش مى كرد.

 

آقاى اشتهاردى به خاطر داشتن همين خوى پسنديده، در مشى و منش فكرى خود مستقل بود و آنچه را كه وظيفه شرعى تشخيص میداد، اظهار مى كرد.

 

 

اجتماع صفات زهد، عزت نفس، مناعت طبع از يك سو و توكل و اعتماد به خدا از سوى ديگر، باعث آرامش روحى او شده بود. آيت الله اشتهاردى از استادانش -چنانكه گذشت- بى اعتنايى به امور دنيوى را سبب توجه به خدا و ياد او مى دانست و اين همه باعث رفع تشويشها و نگرانى ها در سيره و سيماى او گرديده بود. آرى! در حركات و سكنات و گفتار و كردار او نوعى آرامش و وقار به چشم مى خورد كه مايه غبطه همه ناظران بود.

 

 

آيت الله اشتهاردى از ارادتمندان اهل بيت بود. او اين ارادت و اخلاص را در ضمن درسها و مجالس با نقل احاديث آنان ابراز مى كرد. در محافل و مجالسى كه به عنوان تولد و يا سوگوارى امامان(عليهم السلام) تشكيل شد، حاضر مى شد و عقيده داشت كه اينگونه مجالس بركات فراوان معنوى در پى دارد. چنگ زدن به دامان اهل بيت(عليهم السلام) و پيروى از آنها را باعث نجات از گردابهاى هلاكت و گمراهى مى دانست و توسل به آنان را براى برآورده شدن نيازهاى مادى و معنوى سفارش مى كرد. به دو نمونه از عنايات حضرت حجت(عج) نسبت به ايشان كه در دوران قبل از آمدن به حوزه قم و پس از آن روى داد، از زبان خودش نقل مى كنيم.

 

«...در اشتهارد تا مطّول خوانده بودم و خيلى مايل بودم كه به حوزه علميه قم بيايم، لكن ممكن نمى شد و مخصوصاً از نظر مادى در مضيقه بوديم. كثرت علاقه به حدى بود كه مسجدى در نزديكى منزلمان بود به نام مسجد چال محله كه فقط همان نزديك محرابش يك قطعه حصير داشت و بقيه اش خاك بود. امام جماعت هم نداشت. من قبل از طلوع صبح به مسجد مى رفتم و مخصوصاً توسل به حضرت ولى عصر(عج) پيدا مى كردم و گريه و ناله داشتم و مى خواستم تا اسباب رفتنم به قم فراهم شود. نام حضرت را مى بردم و اشك مى ريختم تا آنكه شبى در عالم رؤيا خواب ديدم مرا با اين بيت شعر امر به رفتن به قم فرمودند. وقتى بيدار شدم، شعر در يادم مانده و آن اين بود:

 

 

از اين خواب فهميدم كه ماندن و گريه فايده ندارد و بايد خود تصميم بگيرم، براى رفتن به قم. چون در قريه سلميان نزديك بى بى سكينه منزل اخوان بياتى بودم و فرزندان ايشان را درس مى دادم و ايشان مخارج ما را تأمين مى كردند. همان روز آمدم با آن ها خداحافظى كردم و آماده شدم كه رهسپار قم گردم. هرچند التماس كردند كه اگر حاجتى دارى حاجت و خواسته ات را برآورده مى كنيم و بمانيد، گفتم: نه، من براى ادامه تحصيل بايد به قم بروم و بحمدالله موفق شدم و آمدم قم... اما آنچه را بعد از ورود به قم از ناحيه حضرت مى دانم، اين بود كه همان سالهاى اول كه به قم آمدم، رساله «العروة الوثقى» كه داراى چهار حاشيه از علماى آن زمان بود تازه از چاپ خارج شده بود. اين حواشى از آيات عظام بروجردى، قمى، اصفهانى و آقا ضياء عراقى بود. من خيلى مايل بودم آن را بخرم و براى مباحثه فقهى داشته باشم. پيش كتابفروشى رفتم.

گفت قيمت آن سه تومان است. من فقط سه شاهى بيشتر نداشتم. از او خواستم تخفيف بدهد. گفت: چانه ندارد، ولى بعد ده شاهى آن را كم كرد. ديدم قدرت مالى براى خريد آن را ندارم. مأيوسانه برگشتم و توسل به حضرت ولى عصر(ارواحنافداه) پيدا كردم و از او خواستم كه من محتاج اين كتابم، بايد وسيله تهيه اش جور شود. سابق لوله كشى شهرى نبود. در مدرسه فيضيه براى توالت ها آفتابه مى بردند. من درب حجره ايستاده بودم. ديدم شخصى آمد و گفت: اجازه هست از آفتابه شما استفاده كنم. گفتم مانعى ندارد. آفتابه پر از آب را برد و پس از بازگشت ديدم چيزى گذاشت و رفت. وقتى آمدم ديدم سه تومان گذاشته و رفته است. من خيلى تعجب كردم، زيرا به فرض آنكه مى خواست پول آفتابه دارى بدهد، بايد يك قران بدهد لكن اين سه تومان است. فهميدم كه چون توسل به حضرت پيدا كردم، حضرت اين پول را حواله كرده است براى خريد كتاب. بلافاصله رفتم و كتاب را خريدم و بعد هم براى جمع آورى مدارك العروة موفق شدم...»

 

 

آيت الله اشتهاردى در دوران تحصيل و تدريس اقدام به خلق آثار قلمى مفيد و ارزنده كردند و براى استفاده محققان آثارش را به صورت تقريرات دروس خارج فقه و اصول استادان يا تعليقه و حاشيه بر نوشته هاى فقهى و اصولى اعلام و مراجع يا تأليفات مستقل نگاشته است و تعداد آن ها به ۸۰ جلد كتاب و رساله مى رسد. برخى از اين آثار به زيور طبع آراسته شده و بعضى خطى است.

 

 

۱ ـ تعليمات اخلاقى: نخستين تأليف آيت الله اشتهاردى است كه كار چاپ و نشر آن به وسيله انتشارات علميه اسلاميه قم انجام شده است.

 

۲ ـ رسالتان مجموعتان: حاوى فتاواى على بن حسين بابويه قمى و حسن بن على عمانى (ابن ابى عقيل) است و به وسيله انتشارت علميه اسلاميه متنشر شده است.

 

۳ ـ فتاوا «ابن جنيد»: توسط انتشارات اسلامى چاپ شده است.

 

۴ ـ جزوات «وظايف مجلس خبرگان»، «مجلس شوراى اسلامى»، «برخى از دستآوردهاى انقلاب اسلامى» و «غربگرايى چرا؟»: توسط انتشارت علميه اسلاميه قم چاپ شده است.

 

۵ ـ چهل حديث از هر معصوم: اين كتاب ترجمه متن عربى «اربعون حديثاً عن كل معصوم» است مترجم آن آقاى ابوذر ديلمىاست اين كتاب در يك جلد به وسيله چاپ و انتشارات مطبوعات دينى در سالهاى ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ طى دو نوبت چاپ شده است.

 

۶ ـ لغات القرآن المأخوذة من تفسير مجمع البيان: در ۵ جلد توسط مؤسسه چاپ و انتشارات مطبوعات دينى قم در سال ۱۳۸۲ چاپ گرديده است.

 

۸ـ۷ ـ كتاب هفت ساله چرا صدا در آورد؟ اين كتاب در پاسخ اشكالات و شبهات مطرح شده در كتاب «شهيد جاويد» نوشته شده و چاپ و انتشار آن توسط انتشارات علامه انجام شده است. ضمناً رساله اى كه در حكومت انبياء و ائمه(عليه السلام) توسط مؤلف نگاشته شده، پيوست اين كتاب است.

 

۹ ـ مدارك العروة الوثقى: اين اثر نفيس ابتدا تا ۱۱ جلد با هزينه شخصى مؤلف در قم چاپ و منتشر شد. پس از آماده شدن بقيه مجلدات، در ۳۰ جلد توسط چاپ و انتشارات اسوه قم منتشر گرديد.

 

شايان ذكر است كه كتاب معروف و معتبر فقهى العروة الوثقى تأليف آيت الله العظمى سيد محمد كاظم يزدى (۱۳۳۷ق) است. اين كتاب در بردارنده فتاواى فقهى مؤلف در اكثر ابواب فقه است كه پس از چاپ و انتشار آن و درگذشت مؤلف، نزديك به ۵۰ شرح و تعليقه به وسيله علما و مراجع بزرگ بر آن نگاشته شده است.[۶]

 

آيت الله اشتهاردى در رابطه با مجموعه مدارك العروة و انگيزه نگارش خود مى گويد:

 

«...روزى سر حوض مدرسه فيضيه وضو مى گرفتم. طلبه اى آمد و پرسيد: آيت الله سيد محمد كاظم يزدى صاحب عروة الوثقى اين همه فتوا را از كجا آورده است؟ پس از آنكه جواب مختصرى دادم، به ذهنم خطور كرد كه مدارك فتواى ياد شده را پيدا كنم. با مطالعه و بررسى كتب اربعه (كافى، من لايحضر...، تهذيب و استبصار) و غير آن ها معلوم شد كه مدارك تمامى فتوا در كتب مورد بررسى آمده است. اكثر احكام واجب مدركش در كتب اربعه و احكام مستحب و مكروه بنابر دليل -تسامح ادله و سنن و شهرت قدما- آن هم در متن روايات يادآورى شده است.»

 

۱۰ ـ كشكول زمان: اين كتاب را همچون كتابهاى كشكول ديگر علما و دانشمندان كه حاوى مطالب گوناگون است، به رشته تحرير درآورد و انتشارات علامه در سال ۱۳۸۴شمسى چاپ كرد.

 

 

آيت‌الله حاج شيخ علي‌پناه اشتهاردي استاد عالي حوزه علميه قم بين نماز مغرب و عشاء در مدرسه فيضيه قم دچار عارضه قلبي شد و پس از عمري تحقيق و تاليف و تبليغ معارف مکتب اهل بيت(ع) در شامگاه تير ۸۷ و در سن ۸۷ سالگي دار فاني را وداع گفت و به ديدار معبود شتافت.

 

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 دکتر احمدی نژاد ، دكتر علي لاريجاني ، آيت الله هاشمي رفسنجاني ،در پيام های جداگانه ای ، ارتحال عالم رباني، مرحوم آيت الله اشتهاردي را تسليت گفتند.