در گذشته مهمترین آلاینده هوا مونوکسید کربن اعلام می‌شد که مسئول اصلی سردرداست اما اکنون میزان این گاز بی بو و مرگ آور به گفته مسئولانکمتر شده وحداقل این روزها شاخص آن در ناسالم نیست.

به طور کلی شاخص آلودگی هوا عددی بینصفر تا 350 است، وزارت بهداشت بر اساس تقسیم بندی سازمان بهداشت جهانی شاخصها رابا عناوین «سالم»، «ناسالم برای افراد حساس»، «ناسالم برای همه»،« بسیار ناسالم» و خطرناک رتبه بندی می‌کند و در صورتی که این شاخص بین صفر تا 100 باشد هوا را سالم، بین 100 تا 150 ناسالم برای افراد حساس و بیماران، بین 150 تا 200ناسالم برای همه، 200 تا 250 بسیار ناسالم، 250 تا 300 خطرناک و بالای 300 رابحرانی اعلام می‌کند.

اما شهرداری و استانداری همین اعداد را به ترتیب پاک،سالم، هشدار، اضطرار و بحرانی اعلام می‌کند که به قول کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت بیشتر برای محدودیت در تردد وسایل نقلیه و تعطیل ادارات کاربرد دارد.

ندافی می‌گوید: در صورتی که شاخص آلودگی هوا بالای 150 باشد باید تمام بازیهای ورزشی لغو شد، مردم تا جای ممکن باید در خانه بمانند، به خصوص بیماران، سالمندان و کودکان از خانه خارج نشوند و مردم تا جای ممکن از مواد آنتی اکسیدان به خصوص سبزی‌ها و میوه‌ها استفاده کنند تا سموم از بدنشان دفع شود.

علیرضا مصداقی‌نیا، معاون بهداشتی وزارت بهداشت و رئیس دانشکده بهداشت دانشگاهعلوم پزشکی تهران نیز می گوید: وزارت بهداشت به جز اطلاع رسانی به دستگاههای دیگر مسئولیتی در قبال آلودگی هوا ندارد. آ‌مار دقیقی هماز میزان مرگ و میر آلودگی هوا در دست نداریم اما مهمترین آلاینده هوا ذرات PM2.5 است که چون کمتر از 2.5میکرون قطر دارند به راحتی به عمق ریه‌ها می‌رسند، در آنجا می‌مانند و عامل بیماریهایی است که در بلند مدت تظاهر می‌کند.

وی درباره عوامل ایجاد این نوع آلودگی‌ها نیز توضیح داد: عوامل مختلفی در این زمینه دخیل است، گرد و غباری که از جاهای دیگر می‌آیند، سوختهای مختلف بعد از سوختن و حتی گیاهان ممکن است این ذرات را تولید و وارد هوا کنند.

سالی 4 هزار نفر با هوا می‌میمرند

مصداقی‌نیا گفت: خواهش من از همه این است که منتظر نشویم تا پدیده وارونگی هوا رخ دهد و بعد به فکر چاره بیفتیم، شهرهای بزرگ کشور و حاشیه آنها بیش از اندازه آلودگی را تحمل می‌کنند، میزان آلودگی‌های صنعتی و خودروهای موجود در این شهرها بیش از ظرفیت آنهاست و مثلاً تهران ظرفیت تحمل این همه خودرو را ندارد.

اما همین امروز حسن آقاجانی، فوق تخصص قلب و مدیرکل دفتر وزارتی وزارت بهداشت از مرگ سالانه 4460 نفر بر اثر آلودگی هوا خبر داد که در سال 90 ثبت شده و از این تعداد2318 مورد مرگ به علت ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون (PM) و 2142 مورد مرگ مربوط به ذرات معلق کمتر از 10 میکرون (PM) بوده است.

ساختمان سازی و نیروگاهها هم مقصرند

ندافیعلاوه بر خودروهای بنزینی ودیزلی وصنایع آلاینده، ساختمان سازی‌ها را نیز عامل افزایش آلاینده‌های هوا به خصوص افزایش ذراتریز معلق در هوا می‌داند و می‌گوید: در اطراف ساختمان سازی ها باید آبپاشی شود و مصالح و نخاله‌های ساختمانی نیز باید در کامیونهای سرپوشیده منتقل شود. کاری که تقریباً در هیچ جا انجام نمی‌شود.

او از میان خودروها انگشت اشارهرا بیشتر به سمت خودروهای دیزلی نشانه می‌رود ومی‌گوید، آلایندههای نیترات این خودروها به راحتی با نصبدستگاهadblue از بین می‌رود،دستگاه کوچک و ارزانی که با عبور دود اگزوز از بین اوره و آب تصفیه می‌شود. اما در کشور وجود ندارد.

اینمقام مسئول در وزارت بهداشت البته به استفاده از سوختهای آلاینده مثل مازوت در نیروگاهها هم اشاره می کند و یکی از علل مهم افزایش آلودگی هوا در تهرانوکلانشهرها را وجود کارخانه‌های آلاینده در شعاع120 کیلومتری این شهرها می‌داند که مطابق قانون باید از این محدوده خارج شوند.

به همین دلایل میزان اکسیدهای نیتروژنهم در اکثر نقاط شهر تهران بیش از حد مجاز استکه البته مهمترین عامل سرفه است.

به این آلودگی‌ها بایدمولکول‌های ازن (O3)هم اضافه کرد کهآنها همبه انتهای ریه می‌رسند. از حجم ریه کم می‌کنند و در نهایت تنگی نفس و درد قفسه سینه را باعث می‌شوند، عوارضی که ممکن است بعد از سالم شدن هوا هم تا مدتها فرد را گرفتار کنند و غیر قابل برگشت باشند.

دی‌اکسید گوگود که مهمترین عامل آن سوختن بنزین‌های غیر استاندارد است آلاینده دیگری است که سرفه‌ها را خلط‎آ‌ور می‌کند و بر میزان عوارض هوای تهران می‌افزاید.

نتیجه این همه آلودگی، مرگ تدریجی تهرانی‌ها وسردرد همیشگی استکه قرص‌های مسکن موجود در خانه‌ها را هم بی‎اثر می‌کند.

سرفه‌های ممتد، افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی و عروقی، افزایش و تشدید آسم بین این بیماران، افزایش سکته‌های قلبی و مغزی، افزایش ناراحتی‌های خلقی، بی‌حوصلگی، سوزش چشم، آبریزش از چشم و بینی، کاهش کارایی و از بین رفتن هوشیاری، افزایش خطاهای شغلی، افزایش بستری در بیمارستان و هزینه‌های آن.

کاهش نیروهای مولد، تعطیلی های مکرر مدارس، ادارات، بانک‌ها، مراکز شغلی، کارخانه‌ها و زیان‌های اقتصادی و افزایش خسارات وارده به ساختمان‌ها، پل‌ها و سازه‌های فنی به علت ترکیبات شیمیایی موجود درهوا که اغلب غیر قابل محاسبه هستند.

روزی 7 هزار لیتر آلاینده را می‌بلعیم

مصطفی قانعی، فوق تخصص ریه و معاون تحقیقات وزارت بهداشت دو آلاینده دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن را از بین آلاینده‌های گازی خطرناکتر می‌‌داند و می‌گوید:هر فرد طی 24 ساعت 7هزارلیتر آلاینده وارد ریه خود می‌کند بنابراین در حال حاضر و در شرایط فعلی آلودگی هوای تهران تمام ریه‌های ساکنان این استان تحت تاثیر است.

به گفته وی در شرایط آلودگی هوا مبتلایان به آسم، افراد دارای سابقه‌ بیماری‌های انسدادی ریه، مصرف‌کنندگان سیگار، کودکان ـ کهنسالان ومشخصا سینه‌پهلو افزایش می‌یابد واین امر اثبات شده است.

وی توصیه کرد که مردم در شرایط آلودگی هوا با دهان تنفس نکنند و گفت: بهتر است مردم هنگام راه رفتن کمتر صحبت کنند، مجاری تنفسی از بینی تا حلق حدود 90 درصد هوا را فیلتر می‌کند بر این اساس تنفس با دهان می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

قانعی با تاکید بر استفاده از رژیم غذایی حاوی آنتی اکسیدان در شرایط هوای آلوده ادامهمی‌دهد:در وضعیت آلودگی هوا مصرف مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان مانند هویج، انار، سبزیجات و میوه‌جات، گوجه فرنگی و ... توصیه می‌شود. این مواد برای مقابله با عوارض ناشی از آلودگی هوا مفید است.

وی همچنین در رابطه با استفاده از ماسک برای مقابله با شرایط آلودگی هوا گفت: ماسک‌های کاغذی به هیچ عنوان در این زمینه کاربرد ندارند و بر این اساس استفاده از این ماسک‌ها توصیه نمی‌شود. ذرات 2.5 میکرون که از ریه قابل عبور هستند از این ماسکها هم عبور می‌کنند، پیشنهاد آن است که افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای از ماسک‌های مخصوص (N90) استفاده کنند.

این فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی می‌افزاید: مصدومان شیمیایی نیز از جمله افرادی هستند که با استنشاق گاز جنگی مبتلا شده‌اند و آلودگی هوا می‌تواند برای آنها بسیار خطرناک باشد و البته آلاینده‌های هوا برای موتورسواران و مأموران پلیس و شهرداری که مجبورند در فضای باز کار کنند،بسیار خطرساز است.

این استاد دانشگاهمی‌گوید:داشتن زمینه بیماری نیز در افراد در زمینه ایجاد بیماری بسیار اهمیت دارد، مثلا فردی که دچار آسم است و سیگار می‌کشد و در آلودگی هوا نیز قرار دارد، شرایطش با یک فرد سالم در زمینه ابتلا به بیماری بر اثر آلودگی هوا بسیار متفاوت است.

قانعی خاطرنشان می‌کند: در مجموع وضعیت بیولوژیک هر فردی با فرد دیگر متفاوت است؛ زیرا شاید فردی 30 سال در هوای آلوده قرار گیرد و دچار مشکل حاد نشود، ولی فرد دیگری با مدت زمان بسیار کمتری مواجهه با آلودگی هوا دچار بیماری شدید تنفسی و جسمی شود.

مسئولان مناطقی مانند اطراف میدان آزادی، یافت آباد و میدان امام خمینی را آلوده‌ترین نقاط پایتخت می‌دانند مسئولان وزارت بهداشت مسئولیت 75درصد آلودگی هوا را به دوش وسایل حمل و نقل عمومی گذاشته اند، خودروهایی که به خصوص داخلی‎هایشان بدسوزی دارند و البته سوختی که مصرف می‌کنند هم هنوزغیراستاندارد و آلاینده است.

کارخانه‌ها در حاشیه امن

می‌ماند کارخانه‌ها و مراکز صنعتی که تقریباً هیچ اطلاعات موثقی در مورد آلایندگی آ‌نها منتشر نشده، مراکز تولیدی که بسیاری از آنها بدون استفاده از فیلترهای لازم در حاشیه بزرگترین شهر کشور هنوز با تکنولوژی های قدیمی و وسایل فرسوده کار می‌کنند و انتقال آنها به مناطق دیگر هم آن قدر هزینه بر است که کمتر به آن فکر هم می‌کنند.

در چنین شرایطی مسئولان به توصیه‌های قدیمی بسنده می‌کنند و از مردم می‌خواهند کههمکاری کنند، در خانه‌ها بمانند و کمتر بیرون بروند، حتی پخت و پز را هم به حداقل برسانند، ورزش را تعطیل کنند و سبزی و میوه که مواد آنتی اکسیدان دارند بخورند تا برخی از اکسیدهای مضر موجود در هوا را از بین ببرد.

مرضیه وحید دستجردی وزیر سابق بهداشت همین یکماه پیش بود که در مواجهه با تشدید آلودگی هوااز افزایش 18 درصدی مراجعات بیماران قلبی و افزایش 30 درصدی بیماران تنفسی بهاورژانس‌های تهران خبر داده بود.

او گفته بود آلودگی هواعلاوه بر بیماران قلبی و ریویسلامت کودکان، سالمندان، زنان باردار را هم به شدت تهدید می‌کند. ماسکها نیز بی تأثیرند و آلاینده های هوا و ذرات معلق به راحتی از آ‌نها عبور می‌کنند.

پلیس هم طبق معمول برنامه زوج و فرد را به کل شهر واز جلوی در منازل گسترش داده است.اما مردم هر روز نگران تر می‌شوند و این نگرانی خود بر بروز بیماریهای جسمی و البته روانی می‌افزاید. مردمی که البته نمی‌دانند چاره کار چیست، همه کهنمی‌توانند شهر و دیارشان را ترک کنند و روستاهایی آن سوی کوهها بروند. شغلشان را چه کنند، فرزندانشان را کجا ببرند؟

خودروسازان به تولید خودروهای غیراستانداردشان بی‌هیچ هراسی ادامه می‌دهند و صنایع آلاینده هم. آزبست سرطان زا به حلق شهروندان می‌برد تا آ‌مارهای محرمانه را بیشتر کند.

مصوبات روی کاغذها جا مانده‌اند

ماجرای آلودگیهوا دیگر قصه تکراری است،مثل بیماریها و مرگهای آن،طرح جامع کاهش آلودگی هوا هم که روی کاغذ ماندهو اجراشدنش به عمر امثال ما نمی‌رسد،از 17 بند آن شاید فقط خروج خودروهای فرسوده آن هم تا حدی برایخودروهای شخصی انجام شده باشد و خودروهای دیزلی فرسوده، بنزینهای غیر استاندارد، خودروهای غیر استاندارد و صنایع آلاینده همچنان به کار خود ادامه می‌دهند و سیستم حمل و نقل عمومی هم هنوزجوابگو نیست و خودروهای تک سرنشیندر رفت و آ‌مد هستند.

راه حل‌هایی هم که برای مقابله با این مشکل اعلام شده تقریباً همه شکست خورده است، راه حل‌هایی مثل بارور کردن ابرها و ایجاد باران مصنوعی، ایجاد باد مصنوعی و گذاشتن توربین‌های بسیار قوی در ارتفاعات تهران، آبپاشی هوایی و استفاده از تکنولوژی جدید مه پاش که هیچ کدام سرانجامی نداشت.

فقط مانده است توصیه به مردم برای ماندن در خانه، گر چه معلوم نیست هوای خانه با بیرون خانه چقدر فرق می‌کند، پزشکان، پرستاران، مأموران پلیس، شهرداری و کارگرانی و کارمندانیکه مجبور به خروج از خانه هستند، چه باید بکنند و معلوم نیستکودکان امروز که با آلاینده‌های گازی و ذرات ریز مانده در ریه بزرگ می‌شوند، چه نسلی را در آ‌ینده می‌سازند؟