گروه گزارش‌های ویژه مشرق ؛ کنول "کن" بسون ساروویوا (Kenule "Ken" Beeson SaroWiwa) یک نویسنده، تهیه کنده تلویزیونی و فعال محیط زیست اهل نیجریه بود. ساروویوا یکی از اعضای مردم اوگونی (Ogoni)، یک گروه قومی اقلیت در نیجریه، بود. اوگونیلند (Ogoniland) محل سکونت این مردمان از دهه 1950 تبدیل به مکانی برای استخراج نفت شده و به علت زایدات نفتی که به مدت چندین دهه در سطح منطقه پخش شده بودند خسارات بسیاری به محیط زیست آن وارد آمده بود. بر اثز فعالیت‌های شرکت نفتی شل زائدات نفتی بسیاری به رودخانه‌ها و آبگیرهای این منطقه سرازیر شده و نیز آتش‌سوزی‌های بسیاری در نواحی جنگی اوگنیلند بوقوع پیوسته بودند.

کن بسون ساروویوا

شاعر، نویسنده و فعال مدنی آفریقایی و قربانی توطئه شرکت نفتی شل

ساروویوا در ابتدا به عنوان سخنگو و سپس رئیس "جنبش بقای مردم اوگونی" (MOSOP) یک مبارزه صلح‌آمیز علیه تخریب زیست‌محیطی زمین و آب‌های اوگنیلند توسط شرکت‌های نفتی چند ملیتی بالاخص شرکت نفتی رویال داچ شل آغاز نمود. وی یکی از منتقدین حکومت نظامی نیجریهنیز بود و بالاخره در سال 1996 به دست همین دولت نظامی کشته شد. در گزارش حاضر سعی داریم مروری بر زندگی و فعالیت های سیاسی و زیست‌محیطی کن ساروویوا داشته داشته باشیم.

زندگینامه

کن متولد شهر بوری (Bori) در دلتای رود نیجر و فرزند جیم ویوا (Jim Wiwa) رهبر قبیلخ اوگونی بود.[1] وی دوران تحصیلی درخشانی داشت و در نهایت توانست در رشته ادبیات انگلیسی از "کالج دولتی اوموهیا" (Government College Umuahia) بورس تحصیلی بگیرد. وی پس از فارغ‌التحصیلی به تدریس در "دانشگاه لاگوس" (University of Lagos) پرداخت.[2]

ساروویوا با موفقیت در دوران تحصیل به تدریس ادبیات در دانشگاه‌ لاگوس نیجریه پرداخت

ساروویوا به زودی توانست وارد یک پست دولتی در بونی شود. وی در دوران جنگ داخلی نیجریه یکی از طرفداران سرسخت جنبش فدرالیسم در برابر جدایی طلبان بیافرا بود. بهترین رمان وی با عنوان "سوزابوی: رمانی به زبان انگلیسی پوسیده" داستان یک پسر روستایی ساده است که در سال‌های 1967 تا 1970 یعنی دوران جنگ‌ داخلی نیجریه به خدمت ارتش درآمد. وی در این رمان فساد سیاسی و قیمومیت رژیم نظامی حاکم بر نیجریه را نشان می‌دهد.

ساروویا در کتاب "سوزابوی" به انتقاد از رژیم نظامی حاکم بر نیجریه می‌پردازد

خاطرات جنگ ساروویوا با عنوان "دشتی در تاریکی" شامل تجربیات وی در دوران جنگ است. وی همچنین یک تاجر و تولید کننده تلویزیونی موفق بود. مجموعه تلویزیونی هزلی وی با عنوان "باسی و شرکت" (Basi & Company) در نیجریه بسیار محبوب بوده و در حدود 30 میلیون بیننده داشت.[3]

بخشی از برنامه محبوب ساروویوا با عنوان "باسی و شرکت"

برای دانلود اینجا کلیک کنید

وی در دهه 1970 به علت حمایت از خودمختاری اوگونی از کار دولتی برکنار شده و از آن پس بیشتر وقت خود را صرف کارهای تجاری همچنین نویسندگی، شعر و روزنامه‌گاری نمود. وی بار دیگر در سال 1987 و با دعوت ابراهیم بابانگیدا، دیکتاتور جدید نیجریه، وارد صحنه سیاسی شد تا به گذار کشور به سوی دموکراسی یاری رساند. با این حال وی به زودی فهمید که برنامه‌های بابانگیدا برای دموکراسی فریبی بیش نیستند و به همین دلیل از شغل خویش کنار رفت. درستی حدسیات ساروویوا در سال‌های بعدی و با عدم کناره‌گیری بابانگیدا از قدرت اثبات گشتند. بابانگیدا در سال 1993 و در پی ناآرامی‌های ناشی از الغای انتخابات عمومی نیجریه مجبور به کناره‌گیری از قدرت شد.

در پی اثبات نیت بابانگیدا برای دیکتاتوری، ساروویوا از کار دولتی کناره گرفت

بازگشت به عرصه سیاسی و فعالیت به عنوان حافظ محیط‌زیست

در سال 1990، ساروویوا بخش اعظمی از زمان خود را وقف حقوق بشر و جنبش‌های محیط زیسیتی بالاخص در اوگونیلند کرده بود. وی یکی از اولین اعضای "جنبش بقای مردم اوگونی" (MOSOP) بود که از حقوق مردم اوگونی دفاع می‌کرد. در "اعلامیه حقوق اوگونی" خواسته‌های این جنبش چنین مطرح شده بودند: افزایش خودمختاری برای مردم اوگونی، سهمی عادلانه از عایدات استخراج نفت، و جبران خسارت‌ها و آسیب‌هایی که از جانب شرکت شل به محیط زیست اوگونیلند وارد آمده است.[4]

تصاویری از آلودگی‌های نفتی اوگنیلند و آتش‌سوزی ناشی از آن

در سال 1992، حکومت نظامی نیجریه بدون هیچگونه محاکمه‌ای ساروویوا را دستگیر و چندین ماه زندانی نمود. در ژانویه 1993، "جنبش بقای مردم اوگونی" یک راهپیمایی مسالمت‌آمیز متشکل از 300/000 نفر از اهالی اوگونی – بیش از نیمی از مردم اوگونی – را ترتیب داد و بدین ترتیب توجه جامعه جهانی را به خواسته‌های اهالی اوگونیلند جلب نمود. در همان سال حکومت نیجریه منطقه را به تصرف نظامی خود درآورد.

تظاهرات مردم اوگونی در اعتراض به فساد حکومت و نیز تخریب محیط زیست توسط شرکت شل

دستگیری و اعدام ساروویوا و یارانش

ساروویوا بار دیگر در ژوئن 1993 توسط حکومت نیجریه دستگیر و زندانی شد اما پس از یک ماه آزاد گشت.[5] در 21 می 1994، چهار نفر از سران قبیله اوگونی (که در جناح محافظه‌کار جنبش قرار داشتند) به طرز وحشیانه‌ای به قتل رسیدند. در روز قتل، از ورود ساروویوا به اوگنیلند ممانعت به عمل آمد اما بعدا به بهانه واهی تحریک قاتلین بازداشت شد. وی تمام اتهامات وارده را رد نمود اما پس از یک سال حبس و در یک دادگاه ویژه گناهکار شناخته شده و به مرگ محکوم گشت.

سایر رهبران جنبش نیز به همین سرنوشت دچار شدند: ستردی دوبی (Saturday Dobee)، نوردو ایوو (Nordu Eawo)، دانیل گیبوکو (Daniel Gbooko)، پل لورا (Paul Levera)، فلیکس ناتی (Felix Nuate)، باریبور برا (Baribor Bera)، بارینم کیوبل (Barinem Kiobel) و جان کیپونی (John Kpuine).[6]

ساروویوا و هشت تن از یارانش که به دست حکومت وقت نیجریه و با توطئه شرکت شل اعدام گشتند

نقش شرکت نفتی شل در اعدام ساروویوا

ساروویوا یکی از منتقدین دائمی حضور شرکت‌ها نفتی خارجی بالاخص شرکت نفتی شل در منطقه اوگنیلند بود زیرا استخراج بی‌رویه و غیراستاندارد نفت از این منطقه باعث بروز مشکلات زیست‌محیطی بسیاری برای منطقه شده بود. وی تلاش‌های زیادی جهت مقابله با استثمار مردم و سرزمین توسط این غول نفتی انجام داد بنابراین جای تعجب نیست که چرا شرکت نفتی شل وی را بزرگترین مانع در ادامه راه خود می‌دانست و توطئه‌ای وحشتناک را برای قتل وی با همکاری حکومت نظامی نیجریه پی‌ریزی نمود.

اعتراض مردم اوگونی نسبت به فعالیت‌های نفتی شرکت شل در نیجریه

ساروویوا یکی از مهمترین رهبران اوگونی در مبارزه با شرکت نفتی شل بود

در جلسات دادگاه چندین شاهد علیه ساروویوا و یاران وی به ادای شهادت پرداخته و اعلام داشتند که آنها در قتل رهبران قبیله اوگونی دست داشته‌اند. حداقل دو نفر از شاهدین بعدها اقرار نمودند که شرکت شل آنها را در ازای پرداخت پول و نیز استخدام در این شرکت نفتی تطمیع نموده تا به ادای شهادت دروغ بپردازند.[7] بسیاری از ناظرین از شنیدن این حکم شوکه شدند و اعتراضات بسیاری کشور و نیز جامعه بین‌المللی را در بر گرفت اما در نهایت تمام متهمین اعدام شدند. گفته می‌شود ساروویوا آخرین نفری بود که اعدامش کردند و قبل از آن مجبور شد تا صحنه مرگ تمام یاران خود را ببیند.

ساروویوا در قطعه‌ای هزلی که در سال 1898 با عنوان "آفریقا آفتاب خود را می‌کشد" با حالتی غمگینانه مرگ خود را پیش‌بینی می‌کند[8] و البته چند سال بعد در روز 10 نوامبر 1989 پیش‌بینی وی به حقیقت پیوسته و توسط حکومت نظامی به دارد آویخته شد. محاکمه و مرگ ساروویوا اعترضات بسیار تندی را از جانب سازمان‌های حقوق بشری در پی داشت. شش ماه بعد "جایزه زندگی درست" و نیز "جایزه محیط زیست گلدمن" به وی اعطاء شد.[9]

کن سارورویا، نویسنده، شاعر و فعالی محیط زیست در 10 نوامبر 1995 با توطئه شرکت نفتی شل اعدام گشت

شرکت نفتی شل

رویال داچ شل، (Royal Dutch Shell) که معمولأ با نام شل شناخته می‌شود، شرکت هلندی-بریتانیایی است، که دفتر مرکز آن در شهر لاهه هلند قرار دارد. برخی از ادارات مهم شل، در شهر لندن مستقر می‌باشند. این شرکت، از اولین شرکت‌های نفت و گاز جهان است. کمپانی شل، در سال ۲۰۱۱ دومین شرکت بزرگ جهان، از نظر میزان درآمد، شناخته شده است. حوزه فعالیت رویال داچ شل، کل زنجیره صنعت نفت و گاز است. از اکتشاف، استخراج، پالایش نفت، آغاز و به توزیع و بازاریابی نفت، گاز و محصولات نفتی ختم می‌شود.این شرکت همچنین در زمینه محصولات صنایع پتروشیمی، تولید و تجارت برق و انرژی‌های تجدید شونده، مانند انرژی‌های بادی، خورشیدی و هیدروژنی فعالیت می‌کند.[10]

لوگوی شرکت رویال داچ شل از اولین و بزرگترین شرکت‌های نفت و گاز جهان

کمپانی رویال داچ شل، در بیش از ۹۰ کشور جهان دارای شعبه بوده و در حدود ۹۰٫۰۰۰ کارمند دارد.این کمپانی، در سال ۲۰۱۱ بطور متوسط، روزانه معادل ۳٫۱ میلیون بشکه، نفت تولید کرده است و در حال حاضر، بیش از ۴۴٫۰۰۰ جایگاه اختصاصی عرصه فرآورده‌های نفتی و بیش از ۴۷ پالایشگاه در سراسر جهان دارد. بزرگترین شرکت تابعه رویال داچ شل، شرکت نفت شل بوده، که در آمریکا مستقر است. کمپانی رویال داچ شل، از اولین شرکت‌های موجود در بازار بورس لندن بوده، همچنین این شرکت در فهرست بازار بورس نیویورک و نیز بورس یورونکست آمستردام، ذکر شده است. کمپانی شل در سال ۲۰۱۱ بیش از ۴۷۰ $ میلیارد دلار درآمد داشته، که در حدود دو سوم از آن را از حوزه بالادستی صنعت نفت کسب کرده است.[11]

به ترتیب از راست به چپ:

سکوی نیمه شناور حفاری فراساحلی شل، در خلیج مکزیک،

پمپ بنزین شل در کشور ترکیه و دفتر مرکزی شرکت در شهر لاهه هلند

دعوی خانواده ساروویوا علیه شرکت نفتی شل

در اوایل سال 1996، "مرکز حقوق اساسی" (CCR)، "سازمان بین‌المللی حقوق زمین" (ERI) و تعدادی از وکلای حوزه حقوق بشر پرونده‌هایی را علیه شل مطرح نموده و این شرکت را به نقض حقوق بشر در نیجریه متهم ساختند. اتهامات وارده بر شرکت رویال داچ شل عبارت بودند از: اعدام بدون محاکمه، جنایت علیه بشریت، شکنجه، رفتار غیرانسانی و بازداشت و دستگیری غیرقانونی. این دعاوی علیه رویال داچ شل و برایان اندریون (Brian Anderson)، مدیر بخش نیجریه شرکت مطرح گردیدند.[12]

کن ساروویوا در کنار فرزندانش

در سال 1996 وکلای حوزه حقوق بشر دعاوی متعددی علیه شرکت شل مطرح نمودند.

دادگاه ناحیه جنوب نیویورک تاریخ ژوئن 2009 را برای بررسی دعاوی مطروحه تعیین نمود. در 9 ژوئن 2009 شرکت شل موافقت نمود که به منظور حل و فصل شکایات مطروحه در بیرون از دادگاه مبلغ 15/5 میلیون دلار به خانواده‌های قربانیان پرداخت نماید. با این حال شرکت هر گونه مسؤولیت در قبال کشتار ساروویوا و یارانش را رد نموده و اعلام داشت که این مبلغ به عنوان بخشی از فرآیند مصالحه پرداخت شده است.[13]

بخشی از این پول قرار است صرف تأسیس یک صندوق توسعه برای مردم اوگونی شود که در ناحیه دلتای رود نیجر در نیجریه زندگی می‌کنند. مصالحه دقیقا چند روز قبل از محاکمه نیویورک که توسط پسر وی پیگیری می‌شد، انجام گرفت.[14]

ساروویوا در جلسه دادگاه اعلام کرده بود که شرکت شل باید پاسخگوی تاریخ باشد و در نهایت این امر به وقوع پیوست. اگرچه شل با استفاده از فرایند مصالحه توانست از دادگاه آمریکایی بگریزد اما یقینا نزد دادگاه افکار عمومی جهان به عنوان یک جنایتکار و ناقض حقوق بشری محکوم گردیده است.