به گزارش مشرق به نقل از فارس، رهبر معظم انقلاب در سفر اخیر خود به خراسان شمالی پرسشی با این مضمون بیان کردند که «چه کنیم که ریشه‌ی ربا در جامعه قطع شود؟»

با توجه به اهمیت موضوع حرمت ربا در اسلام و احساس نیاز جامعه کنونی برای آشنایی بیشتر با این مسئله مهم که سعادت یا شقاوت جامعه‌‌ای را رقم می‌زند، گفت‌وگوی مشروحی با آیت‌الله محمدحسین احمدی فقیه یزدی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم انجام دادیم که بخش دوم و پایانی آن تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

فقط در لفظ و گفتار نگوییم ربا حرام است

آیت‌الله احمدی فقیه در ابتدای این بخش از گفت‌وگو اظهار داشت: چنانکه با آیات توضیح دادیم، قضیه ربا یک امر بسیار مهمی است و جنگ با خداست. پس فقط در لفظ و گفتار نگوییم که ربا حرام است و بیع حلال است و یا ربا حرام است و قرض، مضاربه و ... حلال است. بلکه در این امر دقت کنیم و عمل کنیم تا سود دنیا و آخرت را ببریم.

وی گفت: به عنوان نمونه اگر کاری به عنوان مضاربه انجام شد، برای کار و رشد جامعه انجام می‌شود. جنسی را از این شهر به شهر دیگری که احتیاج است، می‌برند این تجارت است و در واقع کسب حساب می‌شود. همین که جنس را از منطقه‌ای که مردم نیاز ندارند، به منطقه‌ای که مردم محتاج هستند و نیاز دارند می‌برند و می‌خواهند معامله کنند، باعث می‌شود تا تغییر و تحول جدیدی رخ بدهد.

روایت برادر امام خمینی(ره) از رعیت‌های خمین

استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: مثلا در مزارعه، موضوع زرع و کشت است و کسی زمین و پول به دیگری می‌دهد، او هم می‌رود و کار انجام می‌دهد و کشت و زرع می‌کند.

وی ادامه داد: در قدیم من موضوعی را از اخوی حضرت امام خمینی (ره)، یعنی آیت‌الله پسندیده شنیدم که بسیار مفید بود و مدتی بعد نیز در نوشتارهایی که از ایشان نقل شده دیدم. آیت‌الله پسندیده به ماجرایی که بین ارباب و رعیت در منطقه خمین و جاهای دیگر بوده، اشاره می‌کرد و می‌گفت که آن ارباب‌ها مواظب بودند که هرچه نیاز آن رعایا هست، برطرف کنند. خودشان را متعهد می‌‌دانستند که غذا و زندگی و بذر کشت آنها را متکفل باشند. در مقابلش دبه روغن یا چیز دیگری بوده که رعایا برای اربابشان می‌بردند و معلوم است که رابطه خیلی محترمانه بین آنها بوده ‌است.

وی با اشاره به قانون اصلاحات ارضی خاطرنشان کرد: این هماهنگی بین ارباب‌ها و رعیت‌ها ادامه داشت تا اینکه قانون اصلاحات ارضی آمد و خیلی جاها ضررهای عظیمی وارد کرد. از آن به بعد دیگر این ضابطه به هم خورد و نه آن رعایا توانستند حوائج خود را برطرف کنند و نه این صاحب زمین‌ها توانستند کاری انجام دهند و ضربه خیلی شدیدی به نظام مساقات و مزارعه تحمیل کرد.

احمدی فقیه ادامه داد: تا قبل از آن در هر یک از اینها، چه در مساقات یا مزارعه و ... فرد برای کاری که می‌‌کرد، اجرت می‌گرفت و درصدی برایش معین می‌‌کردند. به عنوان مثال در مساقات فرد مسئول آبیاری می‌شد و اجرتی به او می‌دادند و نوعی تولید بود. ارباب‌ها نیز به وظیفه اجتماعی که داشتند عمل می‌کردند. ولی متأسفانه الآن بسیاری از این نظام‌‌ها به هم خورده است. نظام رعیتی و نظام اربابی صحیحی وجود ندارد. در اصلاحات ارضی وقتی همه  صاحب زمین می‌‌شدند و حوائج آنها کامل برطرف می‌‌شد، چون فوری مالک زمین شده بودند بیشتر اینها به فکر فروش افتادند و زمین‌ها ضایع شد. ولی وقتی در دست ارباب‌ها بود، ارباب‌ها به فکر فروش زمین‌ها نبودند و بیشتر به فکر استفاده و زرع و کشت بودند و توسعه می‌‌دادند.

قانون اصلاحات اراضی ضررهای بسیاری داشت

وی با بیان اینکه رعیت‌ها به فکر جنبه‌های مالی افتادند و این فرهنگ از هم پاشید، گفت: این طرح از هر دو جهت ضایعاتی داشت. این مسائل چیزهایی است که قابل تحلیل است. آیت‌الله پسندیده می‌فرمود آن زمان، همه برکات بود، چون بر اساس یک قرارداد صحیح شرعی مالکین دو طرف یعنی هم مالک کار و هم مالک زمین و بذر، هر دو محاسبه می‌کردند و بر رعایت حق یکدیگر مواظب بودند تا شرعیت کار از بین نرود و مشروع انجام بگیرد.

ضوابط شرعی در بانک‌ها رعایت شود و فقط جنبه صوری نداشته باشد

آیت‌الله احمدی فقیه در رابطه با ضوابط شرعی در بانک‌ها ابراز داشت: در حال حاضر نیز با نظام جدید باید مسائل براساس ضوابط شرعی انجام بگیرد. بانک‌ها اگر تمام مسائل شرعی را به وصف شرعی رعایت کنند و جنبه صوری نداشته باشند و در سود و زیان واقعا شریک باشند به طوریکه بین مالک و کسی که مستأجر کار است و یا برعکس ضوابط روی حساب شرعی انجام بگیرد، مشکلی نیست و جامعه رشد می‌کند.

وی گفت: آن موقع بین ارباب و رعیت یک رابطه احترام و مهربانی بود و موقعی هم بود که رعیت می‌آمد و می‌گفت که من در این جای کار ضرر کردم و مالک می‌دید جای گذشت هست و گذشت می‌کرد ولی الآن بانک‌ها به هیچ عنوان نمی‌پذیرند.

این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه به خبرنگار فارس گفت: در برخی از موارد بانک‌ها بررسی می‌کنند و با اینکه متوجه می‌شوند که ضرری پیش آمده است می‌گویند تو تضمین کرده‌ای که ضرر را خودت بدهی. در اینجا این کار جنبه شرعی ندارد. درست است که مجبور بوده و قراردادی را به عنوان جبر پذیرفته و قبول کرده است که چنین مشکلی پیش نیاید. اما وقتی به مشکل رسیده و ناگواری و گرفتاری پیش آمده، باید به فریادش برسند و او را در مضیقه قرار ندهند.

دیرکرد‌ها نادرست است و به ربا بر می‌گردد

این استاد خارج فقه حوزه علمیه قم در ادامه به بحث دیرکرد‌ها در بانک اشاره کرده و بیان داشت: الآن جریمه‌ها و دیرکردها چند برابر می‌شود و این به اصطلاح «اضعافاً مضاعفه» است. خداوند می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون‏ ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید! از خدا بپرهیزید، تا رستگار شوید!» (آل عمران / 130)

وی تاکید کرد: بله درست است که مردم موظف به پرداخت به موقع هستند و بانک می‌تواند وثیقه‌های معتبری بگیرد و به طوری مواظبت کند که مردم طبق قول و وعده عمل کنند، ولی نه اینکه جریمه‌هایی بگیرد که شکل کار را عوض می‌کند و مردم با فرهنگ دیگری روبه‌رو می‌شوند که فرهنگ سود گرفتن و جریمه گرفتن است.

احمدی فقیه با اشاره به اینکه نباید قوانین طوری باشد که اصلا ملاحظه گرفتاری مردم نشود، گفت: این فشارها و پس گرفتن‌های به این صورت، تناسب با رشد و حرکت اقتصادی اسلام ندارد.

معاملات و عقود شرعی باید واقعی باشد نه صوری و کاغذی

آیت الله احمدی فقیه با بیان اینکه باید مقررات صوری نباشد و واقعی باشد، به خبرنگار آیین و اندیشه فارس گفت: چه معنا می‌دهد کسی در بازار از عده‌ای امضا بگیرد و مثلا بخواهد سرمایه‌ای از بانک بگیرد تا فلان جنس خاص مثلا پارچه را خریداری کند و برخی از بازاریان تأیید کنند و این شخص به جای اینکه پارچه‌ بخرد با سرمایه‌ای که از بانک می‌گیرد، کار دیگری کند که اصلا مربوط به قرارداد نبوده است.

وی با بیان این مطلب که در این نوع کارها، هم بانک ضرر می‌کند و هم خود شخص ضرر می‌کند، اضافه کرد: البته راجع‌ به این موضوع، بانک وظیفه دارد به دنبال مال خودش باشد و در برنامه ریزی کار دقت کند تا به آن صورت صحیح شرعی پیشرفت کند.

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: البته افراط و تفریط در هر مسئله‌ای ناپسند است و گاهی سخت‌گیری‌های بی‌مورد مأمورین نیز ضررهایی داد و گاهی این سخت گیری‌ها به قدری زیاد است که موجب می‌شود عده‌ای اصلا از چنین برنامه‌ها و معاملاتی سیر شوند و دنبال معاملات واقعی نباشند. 

تقسیم‌بندی و کار تخصصی بانک‌ها می‌تواند گره‌گشا باشد

احمدی فقیه با بیان این مطلب که اگر بانک‌ها کار تخصصی بکنند و در زمینه خاصی فعالیت کنند بسیاری از مشکلات حل می‌شود، گفت: به عنوان نمونه، اگر بانک کشاورزی، فقط با کشاورزها سر و کار داشت و کار کشاورزی را پیش می‌برد یا مثلا بانک صنعت و معدن فقط کارش با صنعت‌گران و معدن‌کاران کشور بود، اوضاع بهتر و مناسب‌تر بود. البته نظر متخصصان مربوطه باید لحاظ شود.

وی در ادامه اظهار داشت: بانک‌ها هر کدام در مسیر شرعی خودشان باشند و بنا را واقعا بر قرض‌الحسنه بگذارند. سپس قراردادهای مضاربه، مساقات و آنچه شرعی است را انجام دهند.

اگر واقعا به شرع، عمل کنیم مشکلاتمان حل می‌شود

استاد درس خارج حوزه علمیه، عمل به شریعت را حلال همه مشکلات دانست و افزود: اگر هر چه شرع گفته را به طور صحیح عمل کنیم و جدی روی آن بایستیم مشکلات حل می‌شود. باید به آنچه حقیقت مطلب است توجه کنند تا بر اساس همان موازین شرعی به امید خدا یک بانکداری اسلامی که بتواند همه جانبه و براساس همه نیازهای جامعه حرکت کند، داشته باشیم.

احمدی فقیه بیان داشت: اگر هم‌چنان بانک‌های متعدد براساس ضوابط صحیح شرعی و نیازهای جامعه درست شود، جا دارد منتها هر کدام باید در مسیر مسئولیت خودشان پا بگذارند. مگر الآن مردم کم به صنعت و معدن نیاز دارند و یا کم هستند کسانی که علاقه دارند سرمایه‌ای به آنها داده شود تا کاری در زمینه  صنعت و معدن انجام دهند.

وی تأکید کرد: بانک همین امور را به وسیله کارشناسان صحیح مراقبت کند و وقتی یک نفر می‌خواهد معدن کوچکی را استخراج نماید و ذوق این کار را نیز دارد ولی سرمایه ندارد، به او سرمایه بدهند. این امور هم کمک به بانک است و هم به افراد جامعه کمک می‌شود و فعالیتی لذت بخش است.

آیت الله احمدی فقیه اینگونه سخنان خود را ادامه داد: بانک‌ها نه مردم را تحت فشار بی‌جا قرار بدهند و نه اینکه بی‌مطالعه و بی‌دقت کاری برای کسی انجام دهند تا بعداً گرفتار مشکل نشوند. متأسفانه خیلی از این اتفاقات ناگوار را مشاهده می‌کنیم که موجب عزت و احترام جمهوری اسلامی نمی‌شود و به نوعی از سستی برنامه ‌ریزی‌ها به شمار می‌آید.

نظام بانکداری کشور نیازمند تجدید نظر جدی است

آیت الله احمدی فقیه گفت: باید تجدید نظر کاملی در سیستم بانکی صورت بگیرد و همین طور که گفتیم طرح منظمی ایجاد شود و هر بانکی نسبت به برنامه‌های مشخص خودش به ضوابط معین عمل کند و پاسخ‌گوی مسئولان و مردم باشد و این پاسخ‌گویی واقعی و محسوس باشد.

سؤال‌های متعدد و اساسی مردم از نحوه بانکداری‌ اسلامی

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به سؤالات زیادی که مردم در مورد بانک‌ها می‌پرسند گفت: باید مسائل بانکداری و ربا باید برای مردم باز و روشن شود. چرا که مردم درباره نحوه بانکداری‌ها و مثلاً سودی که روی حسابشان می‌گیرند، بسیار سؤال می‌کنند. بسیاری از این سودها را که انسان مشکل است بگوید حلال است. البته در بعضی از موارد نیز حلال است و شبهه‌ای هم در آن نیست. اما در بعضی از این امور مشخص است که ضوابط شرعی رعایت نشده است. طرفین رعایت نمی‌کنند، نه طرف بانک رعایت می‌کند و نه کسی که دریافت می‌کند و این مال مشکل دارد.

احمدی فقیه با اشاره به اینکه در روایات، ربا به مورچه‌ای که در شب روی زمین تاریک راه برود و اثرش مخفی است تشبیه شده، افزود: ربا موضوع بسیار جدی و مهمی است که واقعا خانمان سوز و مخرب نظام صحیح جامعه است و باید واقعا از آن پرهیز شود تا جامعه ضایع نشود و اعتمادها شکسته نشود.

تضعیف ایمان و پذیرفته‌نشدن عبادت از آثار اولیه رباست

آیت الله احمدی فقیه خاطرنشان کرد: وقتی حرام‌خواری در بین مردم راه افتاد، همه آثار بد را همراه خود می‌آورد. اولین اثرش این است که ایمان‌ها را تضعیف می‌کند و عبادت‌ها پذیرفته نمی‌شود. باید این صحبت‌ها بیان شود.

مردم تشخیص می‌دهند چه کاری حرام است و چه کاری حلال

استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به اینکه شبهاتی که مردم دارند درست است، بیان داشت: خود مردم می‌فهمند دارند یک کار حرام می‌کنند یا یک کار حلال انجام می‌دهند، آن وقت ما بگوییم حلال است؟ چیزی را که خود مردم تشخیص می‌دهند که کار حرام دارد انجام می‌گیرد و می‌پرسند، ما بگوییم حلال است؟ آنجایی که کسب و کار است که خود مردم می‌فهمند حلال است، ما بگوییم حرام است؟ این طور نمی‌شود.

وی ادامه داد: این معاملات عرفیت دارد و نوعاً اولش جنبه عرفی دارد و مردم می‌فهمند که رباست یا معامله است. این شبهات به جاست و البته جایی ممکن است توضیحی لازم باشد و مسئله خیلی دقیق و ظریف باشد وگرنه چیزهایی را که مردم در جامعه می‌بینند و مذاکره می‌کنند، سؤالات درست و به جایی‌ است که در زمینه شبهات ربا مطرح می‌کنند.

تکلیف سودهای بانکی چیست؟

آیت الله احمدی فقیه با تأکید بر اینکه درباره پولی که مردم به بانک‌ها می‌سپارند، نکته مهم و اساسی  قراردادی است که با بانک می‌بندند، اضافه کرد: مردم باید بدانند دارند بانک را وکیل می‌کنند که به چه قراردادی عمل کند. مثلا اگر ما پولمان را ببریم و به دست رباخوار بدهیم و بگوییم هر کاری می‌خواهی بکن، می‌دانیم که این حرام است و به آدم رباخوار داده‌ایم و دنبال سود ربوی هستیم.

احمدی فقیه در ادامه بیان داشت: ولی اگر دست آدمی بدهیم که می‌دانیم قراردادهایش را درست انجام می‌دهد و مضاربه و مساقات و معاملات گوناگون دارد و می‌دانیم وقتی او را وکیل کردیم، او قرارداد صحیح شرعی را انجام می‌دهد، اینجا کار درست کرده‌ایم.

وی گفت: وقتی بانک‌ها بگویند که شما این عدد سود را علی‌الحساب می‌گیری و بقیه‌اش را ما حساب می‌کنیم و اگر سود بیشتر از این بود می‌دهیم و اگر نبود، این مقدار را هم که داده‌ایم، خودمان سود را تضمین کردیم و از جیب خودمان به شما می‌دهیم، این صورت مسئله است. انسان خیال می‌کند سالم است ولی واقعیت این است که صورت مسئله با حقیقت مسئله فرق می‌کند.

استاد درس خارج حوزه تأکید کرد: وقتی بانکها سودهای 17 تا 33 درصد را می‌دهند، این چه سودی است؟ از کدام حلالی این سود در می‌آید؟! چه قراری است و ما قرارداد با چه کسی بستیم؟ چه عرفی دارد که ما این را می‌پذیریم؟! چه اسمی روی این می‌گذاریم؟ با توجیه اینکه یا اجاره داده‌ایم و یا اجاره به شرط تملیک کرده‌ایم و ... چگونه این را توجیه می‌کنیم؟!

احمدی فقیه گفت: صرف اینکه می‌گوییم کلام حلال می‌کند و حرام می‌کند، همه جرم‌ها را در این داستان تمام کردیم؟ و همه حلال شد؟ اسلام نخواسته بافت جامعه یک بافت ربوی باشد. بافت بازار مسلمین یک بافت ربا باشد. اینکه امام رحمت ‌الله علیه فرمودند که حیله‌های ربا هم جایز نیست، برای اینکه نمی‌شود نظام بازار یک جامعه براساس حیله‌های ربا بچرخد.

وی با اشاره به موضوع حیله ربا عنوان کرد: نمی‌توانیم بافت اقتصاد کل نظام جامعه را بر اساس ربا بچرخانیم و بعد ربا را با حیله ربا حل کنیم. اصلا دین اسلام این را نمی‌پذیرد.

ضرورت بازبینی در روش‌های عملی و نظری بانکداری اسلامی

آیت الله احمدی فقیه گفت: عرض بنده این است که یک بازبینی باید نسبت به روش‌های عملی و نظری بشود و گرنه خیلی از این مسیرها سر از ربا در می‌آورد. خلاصه اینکه ربا همین سودهای بی‌جایی است که نسبت به پول گرفته می‌شود و رنگ و بو و شکل و ظاهر عجیبی نیز ندارد.

وی با اشاره به اینکه تعریف پول امروز با تعریف پولی که سابق بوده، بسیار تفاوت پیدا کرده است، افزود: آن روز وقتی می‌گفتند پول، تقریبا سکه مسکوک از طلا و نقره مشخص بوده که یک قیمت ذاتی و حقیقی داشته است. امروز این طور نیست.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم تأکید کرد: الآن که در تحریم‌های دشمنان هستیم، بزرگترین چیزی که دشمنان می‌خواهند ما را در آن تجربه کنند، این است که ما از مسیر کارهای اسلامی‌ دست برمی‌داریم یا نه روی ضوابط اسلامی می‌ایستیم.

آیت‌الله احمدی فقیه در پایان این گفت‌وگو ابراز داشت: اکنون بهترین زمان است که بی‌جهت فشار بر کسی نیاوریم و ربا را تعطیل کنیم تا دعایمان مستجاب شود و از جانب خداوند متعال رحم و عطوفت نصیبمان شود. إن‌‌شاء‌الله دشمنان ما زمین بخورند و همان‌طور که مقام معظم رهبری وعده دادند که پیروزی مسلم از آن ماست و فتنه‌های دشمنان به خودشان بر‌ می‌گردد، همین طور هم می‌شود.