به گزارش مشرق به نقل از ايسنا، تنها چندماه پس از اين توصيه، آيت‌الله سيدمحمود هاشمي شاهرودي که رياست دائرة‌المعارف فقه اسلامي بر مذهب اهل بيت را بر عهده داشت، اولين شماره فصلنامه فقه اهل بيت را با صاحب‌امتيازي و مديرمسوولي خويش تقديم جامعه علمي ايران و جهان اسلام کرد. اين فصلنامه بعدها دو مقاله برآمده از دروس خارج فقه آيت‌الله خامنه‌اي را با عناوين مهــآدنه و کاوشى در حکم فقهى صابئان به ترتيب در شماره‌هاي 8 و 9 (پاييز و زمستان 1376) و نيز 12-11 (زمستان 1375 و بهار 1376) خود منتشر ساخت.آيت‌الله هاشمي شاهرودي در شماره دوم اين فصلنامه که در تابستان 1374 روانه بازار نشر شد، در گفت‌وگويي کوتاه، به بيان نکاتي درباره جلسه شوراي افتاء رهبر معظم انقلاب پرداخت. وي که در آن زمان هنوز عهده‌دار سکان قضاي کشور نشده بود، در ابتدا به اين نکته اشاره نموده که حدود سه سال است در جلسه شوراى افتاء رهبر معظم انقلاب شرکت مىکند و از اعضاي شورا تا در آن هنگام چنين ياد مي‌کند: رهبر معظم انقلاب، رييس قوه قضائيه، فقهاى شوراى نگهبان، رياست ديوان عالى قضايى، آيت‌اللّه مهدوى کنى و آيت‌اللّه محمدى گيلانى.
با گذشت حدود 15سال از زمان انجام اين گفت‌وگو، متن آن هنوز هم در روشن ساختن برخي ابعاد علمي شخصيت حضرت آيت‌الله خامنه‌اي براي بسياري از خوانندگان تازگي دارد.
بخش «ديگران» پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ نشر و آثار حضرت آيت‌الله خامنه‌اي با اندکي تصرف و حفظ محتواي سخنان آيت‌الله هاشمي شاهرودي، آن را تبديل به نوشتاري به اين شرح کرده است:
هدف و موضوع
همان‌گونه که از نام جلسه پيداست، هدف آن، بررسى دقيق فقهى مسائل مبتلا به جامعه اسلامى است؛ اعم از مسايل مربوط به مشکلات نظام جمهورى اسلامى، يا مسايل مستحدثه و نوپيدا و يا مسائلى که کمتر مورد بحث قرار گرفته و جهت تطبيق با نيازهاى امروز جامعه اسلامى، نياز به بحث و بررسى و نگرشى دوباره دارند.
اين موضوعات، گاه از سرى مسائلى است که از رهبر معظم انقلاب، استفتاء مىشود و ايشان دستور مىدهند که به بحث و بررسى گذارده شود و يا از سرى مشکلاتى است که از طريق ديگر اعضاى جلسه- به‌ويژه آنان که مسووليت‌هاى قضايى و اجرايى و يا قانونگذارى دارند- مطرح مىشود. به هر حال، در اين جلسه، بحث از موضوعات مستحدثه و زنده است که جاى بحث و بررسى آن‌ها در مباحث فقهى، خالى است و مورد نياز جامعه مىباشد.
روشن است که بحث در اين‌گونه موضوعات، تلاش جدّى مىطلبد و از مواردى است که توانايى مجتهد و فقيه را به آزمايش مىگذارد وگرنه بحث در مسائلى تکرارى و موضوعاتى که مفصّل پيشينيان بدان‌ها پرداختهاند، نشان‌دهنده قدرت و هنر يک فقيه نيست.
شيوه کار
شيوه کار اين‌گونه است که افراد- به تناسب علاقه، فراغت و آمادگى که دارند- موضوعى را به انتخاب خود يا پيشنهاد ديگر اعضاء، براى تحقيق برمىگزينند. پس از گزينش، به دنبال تتبع و تحقيق مىروند و آن را با مبانى فقهى و استدلالى و اجتهادى، به نگارش درمىآورند؛ آن‌گاه براى بررسى و اظهار نظر ديگر اعضاء، نوشته را در اختيار آنان قرار مىدهند. سپس طى جلسه يا جلساتى، موضوع تحقيق شده توسط نويسنده در جمع مطرح مىگردد و انتقادات و پيشنهادهاي ديگران را مىشنود و پس از بحث و بررسى، آنچه را پذيرفت، در نوشته خود اعمال مىکند.
اين مباحث، نوعاً موضوعات نوپيدايند و يا کمتر بحث شدهاند. از اين روى، مدت زيادى مىطلبد تا شخص مبانى فقهى و اجتهادى مسأله را بيابد و آن‌ها را به تقرير درآورد. گاه در ضمن تحقيق، دامنه بحث گسترده مىشود و فروعات مختلفى پيدا مىکند. گاه انتقادات و پيشنهادهايي که مىشود و نويسنده بايد پاسخگوى آن‌ها باشد، موجب مىگردد که کامل کردن آن زمان بيشترى ببرد. هرچه موضوع جديدتر و يا انتقادات به آن بيشتر باشد، مدت زمانى بيشترى را به خود اختصاص مىدهد. اين است که براى اين‌گونه بحث‌ها، نمىتوان سقف زمانى مشخصى را در نظر گرفت. افزون بر اين، تدوين آن، وقت فراوان مي‌خواهد.
ثمره بحث
قانون اين جلسه اين نيست که حتماً، نتايج تحقيقاتش مورد استفاده دستگاه‌هاى اجرايى، قضايى و قانونگذارى قرار گيرد، ولى از آن جايى که موضوع‌هايى که طرح مىشوند، بيشتر مشکلات محل ابتلايى نظامى جمهورى اسلامى بوده و اعضاى جلسه هم، افراد تصميم‌گيرنده در نهادهاى قضايى، اجرايى و قانونگذارى هستند، طبعاً نتايج اين جلسه مىتواند براى آن آقايان در اين زمينه، کارگشا باشد؛ به‌ويژه آن دسته از مسائلى که پاسخگوى آن‌ها، شخص رهبر معظم انقلاب است که تحقيقات انجام شده با توجه به حضور فعال ايشان در جلسه، مىتواند مورد استفاده در پاسخ به استفتائات قرار بگيرد. به عنوان مثال، موضوعى که اخيراً در جلسه شورا مطرح گرديد و مورد استفاده دستگاه قضايى قرار گرفت، ديه بود که پرداخت ديه بايد به چه صورت باشد. آيا به صورت اجناس، يا خير؟
حضور فعال
آنچه در اين جلسه مهم است، حضور جدّى با مطالعه و ارائه نظرات دقيق و پيشنهادها و انتقادات حساب شده است و در اين جهت، رهبر معظم انقلاب با وجود اشتغالات و مسووليت‌هاى سنگين ديگرشان، حضور فعّال داشته، بلکه رکن و بانى اصل جلسهاند که بدون حضور ايشان جلسه منعقد نمىشود. بارها مشاهده شده که ايشان، بيش از ديگران اصرار بر برقرارى جلسه داشتهاند و در داخل جلسات نيز، در بحث و انتقاد و جمع‌بندى مطالب، فعّال بوده و نتايج نهايى بحث‌ها را جمع‌بندى کرده و نقاط ضعف و قوت آن را اعلام مىکردند و همواره، به هنگام طرح مباحث، با ايراد انتقاد نقض و ابرام، حل و جواب و دفاع و... شرکت فعالى دارند؛ به‌ويژه در مسائل نوظهور و مربوط به مسائل اقتصادى و حقوقى.
به نظر من انتقادها و پيشنهادهاى ايشان، بسيار جالب و مبتنى بر مبانى صحيح اجتهادى و استدلالى است. در عين اين‌که بسيار مقيدند که از مبانى فقه جواهرى تجاوز نشود، بر پاسخگويى به مسايل نوظهور اجتماعى و به روز بودن مسايل و موضوعات فقهى مورد بحث نيز، تاکيد دارند و مبانى که ايشان برمىگزينند، به نتايج خوب و مطلوبى مىرسد که پاسخگوى مسايل روز و مشکلات جامعه اسلامى است.
ويژگي‌هاي ديگر
مزايايى که اين شورا دارد، يکى در شکل کار است و ديگرى در نوع کار. در جلسات استفتاء مراجع تقليد، معمولاً کار به اين شکل است که: مرجع تقليد، در مقام پاسخگويى به مقلدان خود، نظريه خود را به اعضاى جلسه ارائه مىدهد؛ ديگران اگر مطلبى در تکميل آن فتوا و نظريه داشته باشند، ارائه مىدهند. بنابراين تنظيم و تبيين و جمع کردن مطالب براى فتوا، به عهده خود آن مرجع است و در محدوده سؤالات استفتاء شده. ولى در اين جلسه، يکى از اعضاى جلسه، موضوعى را از مسائلى که بدان‌ها اشاره شد، براى تحقيق و اجتهاد و استنباط برمىگزيند و آن را پس از تحقيق و تکميل، به ديگر اعضاى جلسه که نوعاً از مجتهدين و صاحب‌نظر بوده و از سطح علمى بالايى برخوردارند، ارائه مىدهد و طى ساعت‌ها، بحث و بررسى مىگردد. شخص محقق، بايد پاسخگوى انتقادات و مدافع نظريه خويش باشد.
در حقيقت، روى هر موضوع، دو بار کار تحقيقى و اجتهادى مىشود: يک‌بار شخص محقق و يک‌بار، جمع آقايان شرکت‌کننده. از نظر نوع کار هم، چنان‌که اشاره کردم، موضوعات و مسائلى که در اين جلسه به بحث گذاشته مىشود، نوعاً مسايل جديد و مشکلاتى است که نظام اسلامى و جامعه امروز ما با آن درگيرند. اين‌که معتقديم، باب اجتهاد مفتوح است و از افتخارات فقه پوياى ما و مشخصه باز بودن باب اجتهاد، اين است که بتواند مسايل زنده روز را پاسخگو باشد؛ به‌ويژه مسائلى که پس از پيروزى انقلاب اسلامى و الگو شدن حکومت اسلامى به وجود آمده است. امروز، مجتهد بايد بتواند بر مبناى فقه جواهرى در اين مسائل جديد اجتهاد کرده، پاسخ گويد. هم‌اکنون، خلاهاى زيادى در بحث‌هاى فقهى وجود دارد که علما و فقهاى حوزه، بايد آن‌ها را به داخل حوزه‌هاى درسى بياورند و با مبانى اجتهادى فقه جواهرى و مبانى اصولى قوى، پاسخگو باشند.
به نظر من اين هم، يکى ديگر از ويژگي‌هاى اين جلسه است که اعضاى اين جلسه افرادى هستند که هم مىتوانند مبانى فقه جواهرى را به طور کامل و دقيق و عميق بفهمند و هم چون درگير مسايل و مشکلات نظام و جامعهاند، در تشخيص موضوع و توجه به ابعاد مختلف مساله، از توانايى خوبى برخوردارند. در نتيجه، بررسي‌هايى که انجام مىشود، از هر دو بعد، کاملتر و دقيقتر از بحث‌هايى است که اتفاقاً و احياناً در حوزه انجام مىگيرد.
وجود چنين اعضايى در جلسه، به‌ويژه رهبر معظم انقلاب که از بهترين افراد جلسه هستند، مباحث را از هر دو بعد کامل مىکند. به نظر من، موضوع‌شناسى در اين جلسه، بسيار غنى است؛ همان چيزى که در استنباط مسايل مستحدثه، بسيار لازم و ضرورى است. به هر حال، اعضاى اين جلسه، با توجه به سطح بالاى علمى و فقاهتى که دارند، موضوع مورد تحقيق و تتبع را از هر جهت، مورد ارزيابى و تحقيق قرار مىدهند و همان‌گونه که گفته شد، پيوندى بين فقه سنتى و مسايل روز انجام مىدهند. اين امتياز مهم جلسه است.
همچنين شخص محقق، در صورتى که نياز ببيند از نظر کارشناسان استفاده کند و تحقيق خود را با توجه به نظر کارشناسى به جلسه ارائه دهد، اين کار را انجام مىدهد.
انتشار تحقيقات
متأسفانه بحث‌ها و گفت‌و‌گوهايى که در جلسه انجام مىگيرد، ثبت و ضبط نمىشود ولى انتقادات و اشکالاتى را که محقق بپذيرد، در نوشته درج مىشود و اين نوشتهها موجود است. بحمد اللّه اين توفيق پيدا شد که برخى از آن‌ها، در مجله وزين فقه اهل بيت(ع) منتشر گردد.
هرچند امکان دارد تمامى اعضا، يا بيشتر آنان با نظر نويسنده موافق باشند، با اين حال، آنچه ارائه مىشود نظر نويسنده است. زيرا چه بسا، برخى افراد جلسه انتقاداتى داشتهاند که از نظر نويسنده، چون قبول نيفتاده، در نوشته اعمال نشده است. آنچه ارائه مىشود، يا خود نويسنده تحقيق و استنباط کرده يا اگر ديگران پيشنهادها و يا انتقاداتى داشتهاند، پس از قبول آن‌ها نوشته خود را اصلاح کرده که در نتيجه، آنچه ارائه مىدهد، نظرخود اوست.
منبع: فقه أهل البيت؛ سال اول؛ شماره 2
