گروه فرهنگي مشرق - سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزيد ، [ امام ] قائم از فرزندان من ، براساس پيماني که ازجانب من برعهده اوست ، از ديده ها پنهان مي شود تا آنجا که بيش تر مردم مي گويند : خدا نيازي به خاندان محمد ندارد. و گروهي ديگر در ولادت او شک مي کنند . پس هر کس زمان او را دريابد بايستي به دين او درآويزد و به واسطه شک خود براي شيطان راهي به سوي خود باز نسازد ، تا شيطان او را از آئين من زائل و از دين من بيرون نکند . همچنانکه پيش از اين پدر و مادر شما را از بهشت بيرون کرد .
رواياتي از امام رضا(عليه السلام) به دست آمده که درباره غيبت و نهان زيستي امام مهدي(ع) ، فضيلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدي(عج) و ظهور امام مهدي(عج) و پيامدهاي آن است که به توسعه و تعميق انديشه مهدوي و فرهنگ انتظار در ميان شيعيان کمک مي کند که به توضيح آن ها مي پردازيم :

1. غيبت و نهان‌زيستي امام مهدي(عج)
امام رضا(عليه السلام) نيز چون ديگر اجداد طاهرينش موضوع غيبت آخرين حجت حق را پيش بيني و شيعيان را براي برخورد با اين پديده آماده نموده است . در يکي از رواياتي که « حسن بن علي بن فضال » از آن حضرت نقل کرده ، در اين زمينه چنين مي خوانيم :
گويا شيعيان را مي بينم که به هنگام فقدان سومين فرزند من ،1 مانند گوسفنداني که به دنبال چوپان خود مي گردند سرگردانند و او را نمي يابند . گفتم : چرا اين گونه است ، اي پسر رسول خدا ؟ فرمود : زيرا امامشان از آنها غايب شده است . پرسيدم : چرا ؟ فرمود : براي اينکه به هنگام قيامش با شمشير ، بيعت هيچکس بر گردنش نباشد .2
آن حضرت در روايت ديگري به نقل از رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله) مي فرمايند :
پدرم به فداي فرزند بهترين کنيزان ، فرزند آن (کنيز) اهل نوبه 3 که دهاني خوشبو و رحمي نيک نژاد دارد . او رانده شده (دور افتاده) ، بي خانمان و کسي است که انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غيبت است . گفته مي شود : او مرده يا هلاک شده است ، در چه سرزميني سير مي کند ؟ 4
همچنين امام هشتم شيعيان (ع) در زمينه غيبت آخرين امام ، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) چنين روايت مي کند:
سوگند به آنکه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزيد ، [ امام ] قائم از فرزندان من ، براساس پيماني که ازجانب من برعهده اوست ، از ديده ها پنهان مي شود تا آنجا که بيش تر مردم مي گويند : خدا نيازي به خاندان محمد ندارد. و گروهي ديگر در ولادت او شک مي کنند . پس هر کس زمان او را دريابد بايستي به دين او درآويزد و به واسطه شک خود براي شيطان راهي به سوي خود باز نسازد ، تا شيطان او را از آئين من زائل و از دين من بيرون نکند . همچنانکه پيش از اين پدر و مادر شما را از بهشت بيرون کرد . به درستي که خداوند عزّوجلّ شيطان را سرپرست (وليّ) کساني که ايمان ندارند ، قرار داده است . 5

2. فضيلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدي(عج)
موضوع ديگري که در زمينه باور مهدوي در کلام امام رضا(عليه السلام) يافت مي شود ، موضوع « انتظار فرج » يا چشم به راه گشايش بودن است . آن حضرت در روايات متعددي به موضوع فضيلت انتظار فرج اشاره کرده اند . از جمله در روايتي خطاب به « حسن بن جهم » که از ايشان در مورد « فرج » مي پرسد ، مي فرمايد :
آيا مي داني که انتظار فرج [ جزيي ] از فرج است ؟ گفتم : نمي دانم مگر اينکه شما به من بياموزيد . فرمود : آري انتظار فرج ، جزيي از فرج است . 6
در روايت ديگري نيز مي فرمايد :
" ما أحسن الصبر و انتظار الفرج أما سمعت قول العبد الصالح ": « و ارتقبوا إنّي معکم رقيب » [ سوره هود /93] ، « وانتظروا إنّي معکم من المنتظرين»[ سوره اعراف ، آيه 71] " فعليکم بالصبر إنّما يجي ء الفرج علي اليأس و قدکان الذين من قبلکم أصبر منکم..." 7
چه نيکوست صبر و انتظار فرج ، آيا سخن بنده صالح خدا [ شعيب ] را نشنيدي که فرمود : « و انتظار بريد که من [هم] با شما منتظرم » و « پس منتظر باشيد که من [هم] با شما از منتظرانم » ، بر شما باد به صبر و بردباري ؛ چرا گشايش بعد از نااميدي فرا مي رسد و به تحقيق کساني که پيش از شما بودند از شما بردبارتر بودند .
و بالاخره در روايت بسيار زيبايي فضيلت انتظار را اين گونه بيان مي کنند:
... آيا هيچ يک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند ، نفقه خانواده اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد ؟ پس اگر در چنين حالي از دنيا برود مانند کسي است که به همراه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در [نبرد] بدر به شهادت رسيده است . و اگر هم مرگ به سراغ او نيايد مانند کسي است که به همراه قائم ما و در خيمه او باشد . 8

3. ظهور امام مهدي(عج)
موضوع ديگري که در روايات رضوي به آن پرداخته شده ، موضوع ظهور امام مهدي و آثار و پيامدهاي آن است . از جمله در روايتي که « حسين بن خالد » آن را نقل مي کند آن حضرت در پاسخ اين پرسش که :
اي فرزند رسول خدا ! قائم شما اهل بيت کيست ؟
مي فرمايد: چهارمين از فرزندان من ، فرزند سرور کنيزان ، کسي است که خداوند به واسطه وي زمين را از هر ستمي پاک و از هر ظلمي پيراسته مي سازد و او کسي است که مردم در ولادتش شک مي کنند و او کسي است که پيش از خروجش غيبت مي کند و آنگاه که خروج کند زمين به نورش [نور پروردگارش] روشن گردد و در ميان مردم ميزان عدالت را برقرار کند و هيچکس به ديگري ستم نکند و او کسي است که زمين براي او درهم پيچيده مي شود و سايه اي براي او نباشد و او کسي است که از آسمان ندا کننده اي او را به نام ندا کند و به وي دعوت نمايد به گونه اي که همه اهل زمين آن ندا را بشنوند ، مي گويد : « آگاه باشيد که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پيروي کنيد که حق با او و در اوست » و اين همان سخن خداي تعالي است که فرمود: « اگر بخواهيم از آسمان برايشان آيتي نازل مي کنيم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند ». [سوره شعرا /9]

4. دعاي امام رضا(ع) به جان امام مهدي(عج)
ميان امام رضا(عليه السلام) و امام مهدي(ع) آنچنان پيوند قلبي وجود داشته که آن حضرت از سال ها پيش از تولد نسل چهارم خود با بيان هاي متعدد و متفاوت او را دعا کرده و نصرت و ياريش را از خداوند طلب کرده است . در يکي از اين دعاها چنين مي خوانيم :
خداوندا ! [امور] بنده و جانشين ات را اصلاح کن ، آنچنانکه [امور] پيامبران و رسولات را اصلاح کردي ؛ او را با فرشتگانت در برگير و با روح القدس از جانب خودت ياري کن ؛ در پشت سر و پيش روي وي نگهباناني قرار ده که او را از بدي در امان دارند ؛ بيم و نگراني او را تبديل به امنيت و آرامش کن تا تنها تو را بپرستد و کسي را براي تو شريک نگيرد ؛ هيچ يک از آفريدگانت را بر وليّ ات مسلط مساز ؛ اجازه جهاد با دشمان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از ياران او قرار ده ؛ چرا که تو بر همه چيز توانايي. 10

* ابراهيم شفيعي سروستاني
-----------------
پي‌نوشت‌ها:
1.ظاهرا در اينجا از سوي راوي يا کساني که از او نقل کرده اند اشتباهي رخ داده است؛ چرا که امام مهدي(عج) چهارمين فرزند امام رضا(عليه السلام) محسوب مي شود نه سومين فرزند.
2. محمد بن علي بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، ص480، ح4.
3.«نوبه» ولايتي از بلاد سودان از اقليم اول، به جنوبي مصر بر کنار رود نيل... هم اکنون نيمي از سرزمين نوبه جزو مملکت مصر و نيم ديگر جزو سودان است (علي اکبر دهخدا، لغتنامه، ج14، ص20158-20157). مراد از کنيز اهل نوبه (نوبيّه) مادر امام جواد(عليه السلام) است.
4.محمد بن يعقوب الکليني، همان، ج1، ص323-322، ح14؛ محمدباقر المجلسي، همان، ج50، 21، ح7.
5.محمدبن علي بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج1، ص51.
6.ابو جعفر محمدبن الحسن (شيخ طوسي)، کتاب الغيبة، ص276؛ محمدباقر المجلسي، همان، ج52، ص130، ح29.
7.عبداللّه بن جعفر الحميري، قرب الاسناد، ص224، به نقل از: عزيزاللّه العطاردي، همان، ص217، ح373.
8.محمدبن يعقوب الکليني، همان، ج4، ص260، ح34.
9.محمدبن علي بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج2، ص372، ح5.
10.ابوجعفر محمدبن الحسن (شيخ طوسي)، مصباح المتهجّد، ص326. به نقل از: معجم أحاديث الإمام المهدي(ع)، ح4، ص171.