سرویس جهان مشرق - چندی پیش، در اولین روز دسامبر ۲۰۱۹، فدریکا موگرینی، سیاست‌مدار ایتالیایی، جای خود را به سیاست‌مدار کهنه‌کاری به نام جوزپ بورل داد تا پس از 10 سال دوباره سکان هدایت سیاست خارجی اتحادیه اروپا از دست زنان خارج شود و در اختیار مرد دیگری از سرزمین ماتادورها قرار بگیرد.[۱]

بورل سیاستمدار ۷۲ ساله اهل کاتالونیای اسپانیا، پس از سال‌ها فعالیت در بخش‌های مختلف اتحادیه اروپا که به‌شدت به آن اعتقاد دارد و متعهد است و به گفته خودش «بخش قابل‌توجهی از زندگی، کار و فعالیت‌های سیاسی خود را وقف مسائل و مشکلات آن کرده است»، بالاخره به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نایب‌رئیس کمیسیون اروپا انتخاب شد. تا شاید سکان‌داری او اتحادیه اروپا را از بن‌بستی که در آن گرفتارشده است، خارج کند.[۲]

مهاجرت نانوایان

سال‌ها پیش خاندان بورل از اسپانیا به آرژانتین مهاجرت کردند و در آنجا به نیز به شغل خانوادگی‌شان که همان نانوایی بود ادامه دادند. پس از پایان جنگ داخلی در اسپانیا و تسلط ملی‌گرایان بر کشور و با شروع دیکتاتوری ژنرال فرانسیسکو فرانکو خانواده بورل زمانی که پسرشان خوان ۸ ساله بود به اسپانیا برگشتند و در روستای لا پوبلا دی سگور ساکن شدند. خوان بورل ازآن‌پس هیچ‌گاه روستا را ترک نکرد و به شغل نانوایی که شغل اجدادی‌اش حساب می‌شد ادامه داد. بعدها خوان بورل با لوئیزا فونتلس ازدواج کرد و در همین روستا بود که جوزپ بورل فونتلس به دنیا آمد. به همین دلیل به‌واسطه تابعیت دوگانه اسپانیایی و آرژانتینی پدر جوزپ و نیز پس از اصلاحیه اخیر در قانون تابعیت‌های دوگانه در اتحادیه اروپا، جوزپ نیز تابعیت آرژانتینی خود را نیز به دست آورد.

او به‌مانند سایر هم نوعان خود تحصیلات ابتدایی را به‌صورت رسمی و در مدرسه گذراند اما دیگر برای ادامه تحصیل در سطح متوسطه به مدرسه نرفت. بلکه ادامه تحصیلاتش را نزد مادرش و یک معلم بازنشسته که ساکن روستا بود گذراند. در همین حین او به ابتکار خودش به همراه اسبش نان‌های نانوایی پدر را به روستاهای اطراف می‌برد تا میزان فروش نان و درآمد خانواده افزایش یابد.[۳]

تکمیل تحصیل در منزل، تغییر تحصیل در دانشگاه

پس از پایان دوره تحصیلات متوسطه و قبولی در آزمون نهایی، جوزپ موفق به دریافت بورسیه‌های متعدد، ازجمله بورسیه فولبرایت[۴] شد. در ابتدا او در سال ۱۹۶۴ به دانشگاهی در شهر بارسلون رفت تا در رشته مهندسی صنایع مشغول به کار شود اما اقامت او در بارسلون بیشتر از یک سال به طول نیانجامید چراکه در ۱۹۶۵ جوزپ کاتالونیا را به مقصد مادرید ترک کرد تا لیسانس خود را از دانشگاه فنی کمپلوتنسه مادرید و در رشته مهندسی هوافضا دریافت کند.[۵] چهار سال بعد موفق به اخذ لیسانس خود در این رشته شد ولی ادامه تحصیلات خود را در همان دانشگاه اما در رشته اقتصاد پی گرفت تا موفق به اخذ مدرک دکتری اقتصاد در این دانشگاه شد. جوان بااستعداد و پرتلاش روند تحصیل علمش را در همین‌جا متوقف نکرد و در ادامه روند تحصیل موفق به اخذ یک مدرک فوق‌لیسانس ریاضیات کاربردی از دانشگاه استنفورد ایالات‌متحده و یک مدرک دکتری از موسسه فرانسوی نفت در پاریس نیز شد.

پروفسور جوزپ بورل از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۲ در همان دانشگاه کمپلوتنسه مادرید مشغول به تدریس ریاضیات در مدرسه عالی فنی مهندسی هوافضا بود و از تاریخ ۱۹۸۲ به بعد نیز در دانشگاه وایادولید ریاضیات کاربردی (ریاضیات تجارت) تدریس می‌کرد.[۶]

اما چنین نبود که جوزپ جوان همه تلاش و فعالیتش معطوف به درس و دانشگاه باشد همین‌که او از یک‌رشته فنی کاملاً تخصصی به سمت اقتصاد که علمی اجتماعی است گرایش پیدا می‌کند نشانه ایست تا جوانه‌های فعالیت‌های اجتماعی اساسی در رفتار او نمایان شوند. یکی از مهمترین اقداماتی که جوزپ بورل در زمینه مسائل اجتماعی انجام داد این بود که بعد از اتمام دوره کارشناسی مهندسی هوافضا با حضور در یک حرکت داوطلبانه برای کمک در یکی از مجامع یهودی ایدئولوژیک و سنتی در اسرائیل که اقتصاد آن مبتنی بر کشاورزی بوده و اعضا در آن به‌صورت کمونیستی زندگی می‌کردند، اقدام کرد. این‌گونه مراکز در اسرائیل کیبوتص نام دارند. در همین «کیبوتص گال آن» بود که جوزپ در دوره‌ای که مشغول فعالیت اجتماعی داوطلبانه بود با دختری یهودی و فرانسوی به نام کارولینا مایئور آشنا شد و با او ازدواج کرد؛ که نتیجه ازدواج آن‌ها دو پسر شد. خوان پسر ارشدشان یک دیپلمات و لیونل پسر کوچک‌ترشان خلبان جنگنده است. زندگی جوزپ و کارولینا در سال ۱۹۹۰ به انتهای خط رسید و از هم طلاق گرفتند. پس‌ازآن ۱۹۹۸ تابه‌حال جوزپ با کریستینا ناربونا رئیس فعلی حزب سوسیالیستی کارگران اسپانیا در ارتباط است و دز سال ۲۰۰۱ زندگی مشترکشان را در والدموریلو شروع کردند اما اخیراً و در سال ۲۰۱۸ به‌صورت رسمی ازدواج کردند.[۷]

جوزپ به‌واسطه فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی که دارد به زبان‌های اسپانیایی، کاتالانی، ایتالیایی، فرانسوی و انگلیسی مسلط است؛ اما کتب و مقالاتی که نوشته عمدتاً به زبان اسپانیایی هستند. ازجمله این کتاب‌های او که حول مسائل سیاسی و اجتماعی نیز هستند می‌توان به بت اکتبر (تأملی در بحران سوسیال‌دموکراسی در آینده حزب سوسیالیستی کارگران اسپانیا)، حساب‌ها و داستان‌های استقلال (نقد حرکت‌های جدایی طلبانه تحت عنوان استقلال) و در حاشیه روز (یادداشت‌های روزانه) اشاره کرد.[۸]

تفریح موردعلاقه او کوهنوردی و پیاده‌روی است اما بسیار مصر است که در فستیوال سالانه قایق‌سواری در رودخانه که در روستای محل تولدش برگزار می‌شود، شرکت کند و خود را مقید می‌داند که حتماً و به هر شکل خود را به آن فستیوال برساند و تقریباً چنین بوده که همه‌ساله به عهدی که با خود دارد عمل کرده و در آن فستیوال شرکت کرده است.[۹]

فعالیت اقتصادی بورل در میان حجم انبوه و پراهمیت فعالیت‌های سیاسی‌اش تقریباً گم‌شده است؛ اما پیش از شدت گرفتن فعالیت‌های سیاسی و پس از گرایش به سمت اقتصاد، جوزپ در ۱۹۷۲ در ۲۵ سالگی وارد فضای کاری شد و در شرکت چندملیتی نفت و گاز سپسا (CEPSA) که علاوه بر کشورهای اروپایی نظیر آلمان و دانمارک همکاری گسترده‌ای با کانادا، پاناما، کلمبیا، برزیل، مراکش و الجزایر داشت، استخدام شد و تا ۱۹۸۰ در آنجا مشغول به کار بود.[۱۰] فعالیت در همین شرکت به لحاظ تجربه و شناخت بسیار به نفع جوزپ بود و در کنار تخصصی که داشت او را به‌صورت جدی در جریان معاملات کلان بین‌المللی قرارداد و اطلاعات ارزشمند بسیاری در زمینه تجارت با کشورهای مختلف در اختیار او قرارداد.[۱۱]

تولد دموکراسی با مرگ دیکتاتور

اما تکاپوی اجتماعی و فعالیت‌های اصلی بورل در حوزه مسائل سیاسی، از ۲۰ نوامبر ۱۹۷۵ مصادف با مرگ دیکتاتور بزرگ اسپانیایی، ژنرال فرانکو بود که به این دوران در تاریخ اسپانیای مدرن، دوره گذار به دموکراسی گفته می‌شود. در این دوره، احزاب به‌سرعت رشد کردند و بازار یارگیری و جناح‌بندی میان آن‌ها بسیار داغ بود، احزاب چپ‌گرا به‌واسطه روحیه انتقادی و انقلابی که داشتند بیشتر موردتوجه مردم واقع‌شده بودند و از طرف دیگر خوان کارلوس، جانشین برگزیده فرانکو که از ترس از دست رفتن قدرتش و غرق شدن در میان امواج دموکراسی خواهان تصمیم گرفته بود به‌صورت مسالمت‌آمیز اصلاحات در راستای دموکراتیزه کردن حکومت را خودش اعمال کند. در میان احزاب، احزاب چپ‌گرا و کارگری از ظرفیت بیشتری برای جلب رضایت توده برخوردار بودند، اما ازآنجایی‌که کمونیست‌ها صرفاً به رسیدن به دموکراسی راضی نبودند و تمایلات و رویکرد ایدئولوژیکشان برای کارلوس گران تمام می‌شد، نمی‌توانست به آن‌ها اعتماد کند به همین دلیل به سمت حزب سوسیالیستی کارگران اسپانیا که همان حزب متبوع جوزپ بورل بود متمایل شد.[۱۲]

شروع ماجراجویی

در همین ابتدای راه و در سال ۱۹۷۹ و در سن ۳۲ سالگی، بورل به‌عنوان نفر پنجم در لیست انتخاباتی حزب سوسیالیست‌های کارگری اسپانیا قرار گرفت و به‌عنوان شهردار منطقه «ماجاداهوندا» در شمال غرب مادرید انتخاب شد، بدین ترتیب از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۳ به عضویت شورای عالی استان نیز درآمد و این امکان برایش به وجود آمد که با شرکت در جلسات عالی در کنار دیگر سیاستمداران بزرگ و کارکشته اسپانیایی کم‌کم در عرصه سیاست شناخته شود و جای پایی برای خودش باز کند. همچنین بورل به‌واسطه تخصصش، در میان دیگر سایرین، تصدی ریاست دپارتمان مالی این شورای عالی را نیز به او محول شد.

در همین دوران و قبل از پایان دوره شهرداری، سال ۱۹۸۲ بود که جوزپ بورل وارد انتخابات حزبی شد و پیروزی لغزنده و سستی نیز به دست آورد و به‌عنوان یکی از اعضای منتخب وارد لیست حزب شد و همین نکته در کنار تخصصی که داشت باعث شد که او در دولت فیلیپه گونزالس به پست‌های مهمی رسید.

یکی از این مسئولیت‌های او در این دولت از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۴، دبیری کل بودجه و مخارج عمومی بود. از ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۱ نیز مسئولیت اقتصاد و دارایی دولت گونزالس نیز بر عهده جوزپ بورل بود. ازجمله مهمترین نکاتی که درباره دوره تصدی بورل در این سمت وجود دارد این بود که در این دوره در سال ۱۹۸۶ اسپانیا به عضویت اتحادیه اقتصادی اروپا درآمد.

پافشاری در مبارزه با فرار مالیاتی؛ خصوصاً در خصوص سلبریتی ها!

رفتار بورل در این دوران به‌گونه‌ای بود که او همه اسپانیایی‌ها بورل و آن دوران را با مبارزه جدی و گسترده علیه فرار مالیاتی و کلاه‌برداری، با تصویب و اجرای قوانین و مقررات سفت‌وسخت به یاد می‌آورند. یکی از اساسی‌ترین اقدامات او در مبارزه علیه فرار مالیاتی که در ذهن همه نقش بسته است، وادار کردن سلبریتی های هنری و ورزشی به پرداخت کامل مالیات بود.

باوجوداینکه بورل به‌شدت مخالف استقلال‌طلبی کاتالونیا است و در این راه از هیچ اقدامی اعم از برگزاری راهپیمایی اعتراضی، سخنرانی عمومی، ترک جلسه مصاحبه زنده به نشانه اعتراض به مطرح‌شدن مسئله استقلال‌طلبی کاتالونیا در خلال سؤالات مجری[۱۳] و حتی انتشار مقاله و یادداشت تحلیلی در نقد برنامه‌ها و آرمان‌هایی که استقلال‌طلبان دنبال می‌کنند، فروگذار نکرده است، درگذشته از سال ۱۹۸۶ تا سال ۲۰۰۴ نمایندگی مردم شهر بارسلون در مجلس نمایندگان را نیز بر عهده داشت. بورل معتقد است مشکل اصلی استقلال‌طلبان این است که کسانی را که تمایلی به جدایی ندارند و تعدادشان هم کم نیست را نادیده می‌گیرند.[۱۴]

همچنین بورل از سال ۱۹۹۳ در همان دولت فیلیپه گونزالس به وزارت امور عمومی، حمل‌ونقل و محیط‌زیست رسید و نتیجه فعالیت‌های او در همین دوره بود که منجر به آزادسازی ارتباطات بی‌سیم در اسپانیا شد.[۱۵] اما این مسئولیت او تا سال ۱۹۹۶ که حزب مردم سوار بر کار شد، ادامه پیدا کرد و از همین تاریخ، تنها مسئولیت او نمایندگی مردم بارسلونا در مجلس نمایندگان بود؛ و البته در کنار این مسئولیت کرسی تدریس خود در دانشگاه را نیز حفظ کرده بود.

اپوزسیون درون‌حزبی

بورل که از فعالیت حزبش برای بازپس‌گیری قدرت ناامید شده بود، نتوانست بیشتر از دو سال دوری از دولت را تحمل کند. به همین دلیل در سال ۱۹۹۸ اپوزسیونی علیه حزب خودش به وجود آورد و در انتخابات درون‌حزبی با ۹۹/۵۴ درصد آراء، رئیس وقت حزب، خواکین آلمونیا را شکست داد و روابط تیره‌ای میان رئیس و نماینده حزب بر سر نخست‌وزیری به وجود آمد و در درون حزب دودستگی میان دو حامیان دو نفر به وجود آمد. در جریان رقابت، اتهاماتی مالی نیز متوجه طرفین شد. باوجوداینکه در خلال تحقیقات فسادی در پرونده بورل نبود اما به خاطر لکه‌دار نشدن کارنامه‌ای که پر بود از مبارزه با کلاه‌برداری و فساد مالی خودش را از این رقابت کنار کشید تا هم ننگ اتهامات آبرویش لکه‌دار نکند و هم شانس و فرصت پیروزی حزب در انتخابات به خاطر دودستگی پیش‌آمده از بین نرود.[۱۶]

در سال ۱۹۹۹ او به ریاست ششمین دوره کمیته مشترک سنا و مجلس نمایندگان اسپانیا رسید و در این سمت برای دوره هفتم نیز باقی ماند.

اوج‌گیری ماجراجو در مرحله اروپایی

ورود به قرن بیست و یکم را می‌توان نقطه عطفی در زندگی سیاسی جوزپ بورل دانست. چراکه در آن برهه زندگی سیاسی او به تعبیری احیا شد. در سال ۲۰۰۱ جوز بورل به‌عنوان نماینده اسپانیا وارد کنوانسیون آینده اتحادیه اروپا شد. درنتیجه فعالیت‌های او در همین سمت بود که معاهده لیسبون به امضای کشورهای عضو رسید و به‌تبع آن پایه‌های اصلی قانون اساسی اتحادیه اروپا پی‌ریزی شد. بورل بسیار تلاش کرد تا محور اصول قانون اساسی در چارچوب عامی تعریف شود و به‌گونه‌ای نباشد که بعدها همین قانون اساسی و اصول آن باارزش‌ها و هنجارهایی نهفته در آداب رسوم و سنت‌های هر یک از اقوام و جوامع اروپایی تعارضی داشته باشد و این تعارض در بلندمدت منجر به ایجاد شکاف در میان اتحادیه اروپا شود و آن غرض اصلی که اتحادیه اروپا در پی آن شکل و قوت گرفت نقض شود. لذا بورل با در پیش گرفتن رویکردی «پلورالیستی» و با محوریت «برابری» برای تصویب قانون اساسی اتحادیه اروپا تلاش کرد. ازجمله نکاتی که بورل برای تحقق آن بسیار تلاش کرد و موفق شد مخالفت با درج مفهوم میراث مسیح در ضمیر قانون اساسی اتحادیه اروپا بود که سکولاریسم را به‌عنوان یکی از اصول حاکم بر روح قانون اساسی تثبیت کرد. (هرچند که خود جوزپ نیز اساساً خود را فردی لائیک می‌داند و صرفاً سعی می‌کند به ادیان مختلف به خاطر پیروانشان احترام بگذارد.) توفیق دیگر او در دفاع تمام قدش از برابری زن و مرد به‌عنوان دیگر اصل اساسی قانون بود؛ اما تأسف بورل ازآن‌جهت بود که به‌عنوان یک فدرالیست پروپاقرص، هرچقدر تلاش کرد نتوانست الگوی فدرالی را در قانون اساسی اتحادیه اروپا به تصویب برساند.[۱۷]

لازم به ذکر است که به‌واسطه اقداماتی از این قبیل در کنوانسیون آینده اروپا، پادشاه اسپانیا به بورل به‌عنوان یک اسپانیایی که عهده‌دار مسئولیت این کنوانسیون بود، مدال افتخار اعطا کرد.

در ادامه یکی از مهمترین بخش‌های ماجراجویی اروپایی بورل در سال ۲۰۰۴ بود که به پیشنهاد نخست‌وزیر اسپانیا و رئیس حزب سوسیالیستی کارگران به‌عنوان نماینده اسپانیا در انتخابات پارلمان اروپا شرکت کرد و درنتیجه انتخابات هر ۵۴ کرسی که مطابق پیمان نیس به اسپانیا اختصاص داده بود را احیا کرد. در آن دوره پارلمان، جوزپ بورل به‌واسطه ائتلافی که میان حزب سوسیالیستی کارگران و حزب مردم اروپایی شکل گرفت، به‌عنوان سومین اسپانیایی، با اکثریت مطلق به ریاست پارلمان اتحادیه اروپا رسید.[۱۸]

بورل از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ رئیس کمیته توسعه اتحادیه بود و نیز عضو مجمع مشترک نمایندگان اتحادیه اروپا و نمایندگان کشورهای حاشیه دریای کارائیب و اقیانوس آرام و کشورهای آفریقایی که معاهده کونتونو را امضا کرده‌اند نیز بود. لازم ذکر است که همه این‌ها علاوه بر نمایندگی او برای اسپانیا در پارلمان اتحادیه بود تا اینکه در سال ۲۰۰۹ و بعد از اتمام دوره نمایندگی پارلمان را ترک کرد.

استاد دیپلمات در دانشگاه اتحادیه!

کمتر از یک سال بعد پروفسور جوزپ بورل که چند سالی از فضای دانشگاه به دورمانده بود با برگزیده شدن به‌عنوان ریاست مرکز آموزش عالی اتحادیه اروپا دوباره به عالم علم برگشت؛ اما حداکثر ریاستش در این نهاد علمی اتحادیه تا سال ۲۰۱۲ بود، اتهامات بازهم مانع جوزپ شدند و او از ترس لکه‌دار شدن کارنامه‌اش مجبور به استعفا شد. بااین‌وجود او که از فضای سیاست تا حدودی کنار رفته بود به‌عنوان استاد صاحب کرسی در حوزه استادی رشته رقابت و توسعه منطقه‌ای در دانشگاه لیدی مشغول به کار شد. این رشته تخصصی که در چنین سطح بالایی ارائه‌شده بود توسط شرکت تجاری رپسول که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های اسپانیایی به شمارمی می‌رود حمایت می‌شد. همچنین بورل در این دوره، در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید، نسبت به برگزاری دوره‌های فوق تخصصی ژان مونت برای اساتید و پروفسورهای دانشگاهی در موضوعات مربوط به اتحادیه اروپا اقدام کرد.

در حاشیه همه این فعالیت‌های دانشگاهی و در ادامه فعالیت‌های نظری، جوزپ بورل با همکاری سایر سوسیالیست‌های برجسته اسپانیایی بیانیه‌ای تنظیم و صادر کردند که خبر از اصلاحاتی در نظام اندیشه حزبی‌شان می‌داد که تحت عنوان سوسیال‌دموکراسی جدید منتشر شد و موفقیت‌ها و شرایط بسیار مساعدی هم برای خود حزب و هم برای پدرو سانچز به‌عنوان رئیس حزب به وجود آورد.[۱۹]

بازگشت به دولت پس از ۲۲ سال!

از آخرین تلاش بورل برای حضور در دولت که به کناره‌گیری از ترس لکه‌دار شدن کارنامه‌اش منجر شد ۲۲ سال گذشت تا در سال ۲۰۱۸ دوباره فرصت ورود به کابینه را در دولت پدرو سانچز داشته باشد. او که به همراه سایر اندیشمندان سوسیالیست اسپانیا با حمایت نخبگانی و نظری از حزب و اندیشه و ایده اصلی آن نقش مؤثری در پیروزی در انتخابات پارلمانی ایفا کرد، به دعوت سانچز به‌عنوان وزیر امور خارجه وارد کابینه شد.

ورود جوزپ بورل به وزارت امور خارجه اسپانیا زلزله‌ای در ساختار و ترکیب آن به وجود آورد و به شکل جدی آن را دگرگون ساخت. به‌گونه‌ای که حتی چارت سازمانی وزارت امور خارجه را نیز تغییر داد.

یکی از اقدامات پرسروصدا و بحث‌برانگیز بورل تغییر بسیاری از معاونین، مدیران کل ادارات ذیل وزارت امور خارجه و حتی بسیاری از سفرا که بسیاری از آن‌ها افراد قدرتمند و بانفوذی بودند و آن‌چنان در سیستم سیاسی اسپانیا ریشه دوانده بودند که کمتر کسی می‌توانست تزلزل آن‌ها را متصور شود، اما زلزله بورل در وزارت امور خارجه که خود یکی از کارکشتگان سیاست هم در اسپانیا و هم در اتحادیه اروپاست، ورای تصور ناظران بود که توانسته ناشدنی‌ها را محقق کند.

نمونه‌ای دیگر از اقدامات او در وزارت امور خارجه اسپانیا در ارتباط با اصلاحات ساختاری، تغییر کارویژه یکی از کمیسیون‌های عالی یک‌نفره وزارت امور خارجه بود که علیرغم اینکه ذیل چارت وزارت بود، ولی دبیر کمیسیون مستقیماً با نخست‌وزیر در ارتباط بود. کمیسیون یک‌نفره «برندسازی اسپانیا» جای خود را به کمیسیون «اسپانیا جهانی» داد و به همین تناسب کارویژه اش که معرفی و برندسازی اسپانیا در جهان بود نیز عوض شد و تبدیل شد به تلاش برای فعالیت اسپانیا در حوزه جهانی‌شدن، همگرایی و همکاری. بدین ترتیب علاوه بر پیگیری روند برندسازی اسپانیا در جهان، به این روند، هدف و آرمان و هویت بین‌المللی نیز داده می‌شود تا اسپانیا به‌عنوان یکی از پیشگامان تلاش برای جهانی‌شدن شناخته شود.

همچنین بورل پس از تصدی پست وزارت امور خارجه در کابینه، یکی از مشکلات قدیمی و به‌ظاهر حل نشدنی اسپانیا با انگلستان که اختلافاتی حول جبل‌الطارق باعث شده بود روابط دو کشور تیره شود را در دستور کار قرارداد و به‌صورت مسالمت‌آمیزی حل‌وفصل کرد.

مرحله جدید ماجراجویی در اروپا

در ماه می ۲۰۱۹ جوزپ بورل به‌عنوان نماینده اصلی حزب در انتخابات پارلمان اروپا معرفی شد. او در سخنرانی که در صحن پارلمان انجام داد، به‌تندی و با قاطعیت به دفاع از هویت، آرمان، استقلال و یکپارچگی اتحادیه اروپا پرداخت و مهمترین مسئله اتحادیه را احیای جایگاه بین‌المللی آن قلمداد کرد. بدون شک پس از چند سال همچنان بورل نامزد اصلی تصدی مقام ریاست پارلمان بود، اما به خاطر تعهدی که نسبت داده بود نتوانست صندلی وزارت امور خارجه اسپانیا را خالی بگذارد به همین دلیل پیش از آغاز به کار پارلمان، انصراف خود را اعلام کرد و به وزارت امور خارجه اسپانیا بازگشت.

اما در اکتبر ۲۰۱۹ خبر معرفی او به‌عنوان نامزد نمایندگی سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح شد. سپس در نوامبر همین سال این خبر به‌صورت رسمی رسانه‌ای شد تا اینکه درنهایت در پس از طی مراحل و مقدمات، جوزپ بوریل از اول دسامبر ۲۰۱۹ به‌صورت رسمی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نائب رئیس اروپا شد.

او در شرایطی سکان هدایت سیاست خارجی اتحادیه اروپا را در اختیار گرفته است که اروپا در به لحاظ داخلی و بین‌المللی شرایط چندان مطلوبی ندارد و بسیاری از منتقدان معتقدند که فدریکا موگرینی مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آن‌چنان‌که باید در انجام‌وظیفه نمایندگی خود موفق نبوده است.

سکان‌دار جدید برای کشتی به‌گِل‌نشسته اتحادیه

حال جوزپ بورل که مرد کارکشته سیاست است و چالش‌های بسیاری را با موفقیت پشت سر گذاشته است، علیرغم شرایط سنی که دارد انتخاب‌شده است تا به مدد تجربه خود در عرصه‌های مختلف دیپلماسی سیاسی و اقتصادی و توانایی که در روبرویی با چالش‌های مختلف، کشتی اتحادیه اروپا را به‌سلامت از این ورطه‌ای که در آن گرفتار آمده است خارج نماید.[۲۰]

ازجمله مشکلات داخلی که اتحادیه اروپا دارد عدم تلاش اعضای اتحادیه برای وحدت و یکپارچگی بیشتر است که باعث شده است همچنان درگیری‌های جزئی و با اصطکاک بالا حل‌نشده باقی بماند و سیستم نشتی انرژی داشته باشد و زمانی متوجه این نشتی انرژی شود که فرصت‌های بسیاری ازدست‌داده است که این فدرالیست کهنه‌کار نیز از مدت ها پیش در سخنرانی های خود بخصوص در سخنرانی خود در کمپین انتخاباتی پارلمان اتحادیه اروپا در سال 2019 و جلسه استماع و نیز به هنگام آغاز به کار به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بارها به آن تأکید کرده است.[۲۱] ازجمله این موارد می‌توان به برگزیت و درگیری میان کوزوو و صرب‌ها در منطقه بالکان اشاره کرد.  که سال‌هاست به همان حال مانده است و هم هر دو کشور و هم همه کشورهای همسایه و هم به‌نوعی همه کشورهای اروپایی را به فساد و بحران آلوده است.[۲۲]

مسئله دیگری که بورل به آن پرداخته بود عدم توجه کافی به ظرفیت‌های موجود و عدم بهره‌مندی از حداکثر توان است؛ که بخشی از آن به سبب غفلت از اروپای شرقی است که توجه به آن و بهره‌مندی از فرصت‌های که در پی دارد[۲۳]، منوط به این است که گره از روابط اوکراین با روسیه گشوده شود و روسیه از دست‌اندازی به منافع اکراین منع شود. روسیه‌ای که بورل زمانی که رئیس پارلمان اتحادیه اروپا بود در حاشیه نشستی در فنلاند در دیدار با پوتین با صراحت تمام به او گفته بود که او یک «ناقض حقوق بشر است.»[۲۴] و همچنین از روسیه به‌عنوان «دشمن قدیمی اتحادیه» اروپا یاد می‌کرد.[۲۵]

اما درعین‌حال حتی پس از اتهاماتی که درباره جنگ اطلاعاتی و اخبار تقلبی درباره اسپانیا به روسیه نسبت داده می‌شد، معتقد است هیچ ابهام و تیرگی میان روابط روسیه و اسپانیا وجود ندارد.[۲۶] به‌طورکلی بورل معتقد است تحریم‌های وضع‌شده علیه روسیه در دوره موگرینی باید حفظ شوند اما اتحادیه اروپا نباید به‌گونه‌ای عمل کند که روسیه را در مرزهای خود منزوی کند، بلکه باید راهکاری برای تعامل مثبت با روسیه پیدا کند تا هم از آسیب‌هایی که کشورهای اروپای شرقی به دلیل قرابت با روسیه متحمل می‌شوند کاسته شود و هم اتحادیه با حل شدن مشکلات اعضا، تمرکز بیشتری روی وحدت و یکپارچگی اتحادیه اروپا دیده شود.[۲۷]

درنتیجه تحقق این مهم، مسئله استقلال و توان ایفای نقش بین‌المللی اتحادیه اروپا، آن‌گونه که باید باشد نیز به‌عنوان مشکل دیگری که بورل مدنظر قرارداده بود نیز حل می‌شود؛ و اتحادیه اروپا بار دیگر جایگاه بین‌المللی خود را بازمی‌یابد و با خروج از این بن‌بست می‌تواند دوباره نقش تعیین‌کنندگی خود را پیدا کند و در فضایی که ازیک‌طرف آمریکا یک‌جانبه‌گرایی پیشه می‌کند و از طرف دیگر چین با سرعت و شدت حداکثری در حال رشد و افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی است، بتواند عرض‌اندام کند و در رقابت میان آمریکا و چین هضم نشود. بورل معتقد است «برخلاف گذشته که رفتار آمریکا با اتحادیه اروپا همواره در جهت تقویت همگرایی بود این روزها همین همگرایی اتحادیه اروپاست دولت ترامپ آن را هدف قرارداده است.»[۲۸] و «با منش قلدرمآبی و گاوچرانی در عرصه بین‌المللی رفتار می‌کند.»[۲۹]

یکی دیگر از مهمترین مسائلی که این روزها تبدیل به کابوس رسانه‌های حامی صهیونیسم شده است، دیدگاه منفی بورل، نسبت به اسرائیل هست. علیرغم اینکه همسر اول او یک یهودی بوده و او برای یک فعالیت داوطلبانه اسرائیل را به‌عنوان مقصد خود انتخاب کرده بود و همچنین اعلام کرده بود که با همان الگوی «به رسمیت شناختن دو دولت» موافق است.[۳۰] و نیز گفته بود که «اتحادیه اروپا و اسرائیل به یکدیگر نیازمندند.»، بارها علیه اقدامات اسرائیل در قبال مردم فلسطین اعلام موضع کرده و رفتار نتانیاهو را «استکبار جنگی» خوانده است.[۳۱] حتی در روز بازگشایی سفارت آمریکا در اسرائیل به‌شدت این رژیم صهیونیستی را محکوم کرد و یک یادداشت با عنوان «دوشنبه سیاه خون‌آلود؛ که سلب انسانیت و حقوق انسانی از فلسطینیان را توسط بخش وسیعی از طبقه حاکم و جامعه اسرائیلی بازتاب می‌دهد.» در "ریپابلیکا" منتشر کرد.[۳۲]

انتخاب چنین فردی به‌عنوان نفر اول سیاست خارجی اتحادیه اروپا باعث شده است تا اسرائیل به‌شدت بابت آینده تعاملاتش با اروپا و نحوه پیاده‌سازی طرح معامله قرن نگران باشد.

آینده تعاملات ایران و اروپا

اما مشکل اصلی بر سر حمایت بورل از فلسطین نیست، معضل بزرگ زمانی آشکار می‌شود که ایده‌های بورل در قبال ایران آشکار می‌گردد. چندی پیش او در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران در قالب چند توئیت به تمجید از انقلاب اسلامی ایران پرداخت و با مقایسه پیشرفت‌های ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی مواردی از دستاوردهای این انقلاب، خصوصاً در حوزه زنان مسئله رشد قابل‌توجه اشتغال و تحصیلات را برشمرد.[۳۳]

همچنین زمانی که در پی انفجار نفت‌کش‌ها بیشتر سیاستمداران انگشت اتهام را سوی ایران گرفته بودند، او با صراحت اعلام کرد که هیچ مدرکی دال بر نقش‌آفرینی ایران در این رویداد نیست. او همچنین معتقد است ایران می‌تواند شریک خوبی برای حل بسیاری از مشکلات در سطح منطقه باشد. برای مثال ایران نقش بسیار مهمی در رابطه با بحران سوریه ایفا کرده است و این نکته‌ای قابل‌تأمل است.[۳۴]

بورل که از همان ابتدا، از حفظ و پایبندی به برجام حمایت می‌کند و آن را هم به نفع اتحادیه اروپا و هم به نفع همه کشورهای جهان می‌داند، یکی از برنامه‌های اصلی خود را تلاش برای حفظ برجام عنوان کرده و معتقد است[۳۵] که خوب است برجام با تقویت و تحکیم روابط و هماهنگی بیشتر اتحادیه اروپا با روسیه و چین و نیز با مشارکت کشورهایی نظیر هند و ژاپن همراه شود تا قوام و اعتبار بیشتری داشته باشد. او بارها پایبندی ایران به تعهدات برجامی اش را اعلام کرده و همواره خواهان تسریع در روند راه‌اندازی اینستکس بوده است.[۳۶]

البته این نکات به این معنی نیست که سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مسیر آینده خود با ایران همراهی خواهد کرد چراکه در کنار همه این موارد بورل طی اظهاراتی به حوادث اخیر در ایران که در پی گرانی بنزین اتفاق افتاد پرداخته و معتقد است ایران در برخورد با ناآرامی‌های از خود خویشتن‌داری نشان نداده‌اند و به «استفاده نامناسب از زور علیه معترضان غیر خشن» روی آورده‌اند که این یک مسئله «غیرقابل‌قبول» است و ایران باید به «تعهدات بین‌المللی خود، به‌خصوص میثاق حقوق مدنی و سیاسی» پایبند باشند![۳۷]

ازآنجایی‌که آینده برجام که جمهوری اسلامی ایران هزینه‌های بسیاری را به خاطرش متحمل شده است، به‌نوعی گره به رویکرد و رفتار مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خورده است و با توجه به سابقه، رویکردها و ویژگی‌های شخصیتی چون صراحت و تندزبانی،[۳۸] جوزپ بورل که به‌تازگی متصدی این مقام شده است، به نظر می‌رسد در آینده باید شاهد مواضع صریح‌تر از سوی اتحادیه اروپا در این موضوع باشیم.