يکي از ويژگي­هاي بارز رابطه بازيگران در صحنه سياست بين­الملل، نسبي بودن روابط است. اين ويژگي ماهوي، پايه تنظيم اهداف و منافع هر کشور در تعيين رابطه دوستانه، خصمانه و يا بي­طرفانه با ساير کشورها به شمار مي­رود. بديهي است ايران و روسيه به عنوان دو کشور در صحنه سياست بين­الملل نيز از اين قاعده ماهوي مستنثني نيستند. در واقع فراز و نشيب­هاي روابط دو کشور در طي چند سده اخير را نيز بايد در همين قاعده جستجو کرد که در مقاطع مختلف تاريخي، موجب نزديکي و يا دوري دو طرف از يکديگر شده است. تحولات پرشتاب و پيچيده خاورميانه بويژه سوريه، از جمله نقاط عطف تاريخي در روابط تهران-مسکو به شمار مي­رود که علي­رغم وجود برخي اختلافات ميان دو کشور، موجب شده نقاط اشتراک قابل توجهي در روابط ايران و روسيه شکل بگيرد. در اين نوشتار کوتاه، با واکاوي اين نقاط اشتراک، کوشش خواهد شد درک بهتري از تحولات اخير در مناسبات دو کشور حاصل شود.

از اين­رو،  رويکرد روسيه در مورد تحولات سوريه را از نظر ميزان حساسيت و نوع و شدت واکنش مي­توان با رويکرد مسکو در قبال مناطق پيراموني خود (خارج نزديک) مقايسه نمود. رويکردي که موجب اتخاذ مواضع سرسختانه در قبال گسترش ناتو به آسياي مرکزي و قفقاز، استقرار سپر دفاع موشکي در شرق اروپا، طرح عضويت گرجستان در ناتو و وقوع انقلاب­هاي رنگي در اوکراين، گرجستان و قرقيزستان شد و در اوت ۲۰۰۸ روس­ها نشان دادند که براي حفظ منافع استراتژيک خود ابايي از مداخله نظامي نيز ندارند. تحرکات روسيه در قبال سوريه نيز حاکي از آن است که موضوع سوريه تا همين حد براي روسيه اهميت دارد و اگر مسکو بخواهند سوريه را واگذار کند بايد نقش خود را در خاورميانه براي هميشه به نفع غرب کنار بگذارد؛ امري که در تضاد کامل با منافع کلان و استراتژيک مسکو قرار دارد. اين دغدغه روس­ها کاملاً با نگراني­هاي ايران در قبال تحولات منطقه خاورميانه بويژه گسترش نفوذ جهان غرب و خطر تضعيف سوريه در مقابل اسرائيل همخواني دارد.
اما نقطه اشتراک مهم ديگر ايران و روسيه را بايد حمايت از حفظ رژيم بشار اسد همراه با انجام اصلاحات سياسي دانست. برخلاف اتحاديه عرب، ترکيه و کشورهاي غربي که به شدت از گزينه «تغيير رژيم» (Regime Change) حمايت مي­کنند، ايران و روسيه با اين رويکرد به شدت مخالف بوده و در مقابل از انجام اصلاحات سياسي مديريت شده حمايت مي­کنند. نگراني مشترک ايران و روسيه، تبديل اين روند – بويژه با توجه به تجربه ليبي- به يک روند بين­المللي است. اظهار نظر ويتالي چورکين، نماينده دائم روسيه در شوراي امنيت به خوبي گوياي اين امر است. چورکين در مخالفت با قطعنامه پيشنهادي مغرب براي کناره­گيري بشار اسد از قدرت و واگذاري آن به معاونش اظهار داشت: «شوراي امنيت محل نسخه­نويسي براي عزل و نصب رهبران کشورها نيست. بايد چارچوبي براي اختيارات شوراي امنيت مشخص شود تا نتوانند هر زمان تعدادي از اعضاي اين شورا تصميم بگيرند که کدام نخست­وزير و کدام رييس دولت بايد از قدرت کناره­گيري کند». در اين راستا، روسيه و ايران کوشش­هاي متعددي را براي قبولاندن ضرورت اصلاحات به دولت بشار اسد انجام داده­اند، هر چند به دليل مخالفت مخالفان سوري به نتيجه مشخصي دست نيافته­اند.
منافع اقتصادي گسترده دو کشور در سوريه را نيز بايد يکي از اشتراکات مسکو- تهران به شمار آورد. در شرايطي که سوريه سال­هاست تحت تحريم اقتصادي غرب قرار دارد، پيوندهاي اقتصادي اين کشور با ايران و روسيه بيش از هر کشوري در رشد و توسعه اقتصادي سوريه نقش داشته است. صادرات روسيه به سوريه بيش از ۱/۱ ميليارد دلار در سال ۲۰۱۰ بوده و سرمايه­گذاري روس­ها در اين کشور مطابق با گزارش مسکو تايمز در سال ۲۰۰۹ بيش از ۴/۱۹ ميليارد دلار برآورد شده است. اين ارقام علاوه بر فروش چهار ميليارد دلاري تسليحات روسي به سوريه است. فعاليت گسترده شرکت­هاي نفت و گاز روسي نيز در سوريه شايان توجه است. از سويي ديگر ايران نيز با توجه به مناسبات نزديک سياسي با سوريه، از روابط بسيار گسترده اقتصادي با اين کشور برخوردار است. به گونه­اي که ميزان تبادلات تجاري طرفين در سال ۱۳۸۹ بالغ بر ۵ ميليارد دلار برآورد شده است. دو کشور در زمينه گردشگري، اتومبيل سازي، احداث نيروگاه برق و صنايع نفت و گاز از روابط بسيار گسترده­اي برخوردارند. ناآرامي­هاي يک سال اخير سوريه شديداً بر فعاليت اقتصادي ايران و روسيه تاثير منفي گذاشته است و موجب کند شدن و در برخي موارد موجب تعطيلي برخي از فعاليت ها شده است. نگراني مشترک دو کشور، از دست دادن کليه منافع اقتصادي در اثر سقوط دولت بشار اسد و روي کار آمدن يک دولت غرب­گرا با جهت گيري هاي ضد روسي و ضد ايراني در صحنه سياسي سوريه است. از اين رو، ملاحظات اقتصادي نيز از جايگاه بسيار مهمي در جهت­گيري مشترک تهران و مسکو در قبال تحولات سوريه برخوردار است و در تحليل تحولات کنوني بايد بدان توجه نمود.
آخرين نگراني مشترک ايران و روسيه را بايد نگراني از به قدرت رسيدن افراط­گرايان اسلامي وابسته جريان­هاي سلفي و وهابي در سوريه است. بخش مهمي از جريانات مخالف دولت سوريه را اين جريانات تشکيل مي­دهد که به شدت از سوي کشورهاي عربي بويژه از سوي عربستان سعودي پشتيباني مي­شوند. روسيه طعم تلخ رويکردهاي سلفي و وهابي را در قفقاز شمالي بويژه چچن، اينگوش و داغستان چشيده است و ايران نيز از جهت گيري­هاي ضد ايراني و ضد شيعي اين جريانات به خوبي آگاه است. از اين رو، علاوه بر نگراني نسبت به حاکميت رويکردهاي غرب­گرايانه، ايران و روسيه از قدرت يابي جريانات سلفي و وهابي نيز در سوريه شديداً احساس خطر مي­کنند که اين امر نيز بر نزديکي هر چه بيشتر مواضع دو کشور بسيار تاثيرگذار بوده است.