گروه سیاسی مشرق – حجت‌الاسلام حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان دی‌ماه امسال را زمان اجرای برجام و برداشته شدن تحریم‌ها اعلام کرد.[1] اما هنوز برجام اجرا نشده است که مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را ارائه می‌کند که محدودیت‌های تازه‌ای را برای سفر به ایران اعمال می‌کند و بر اساس این طرح شهروندان کشورهای دارای وضعیت لغو ویزا با آمریکا که بعد یک مارس ۲۰۱۱ به سوریه، عراق، ایران و سودان سفرکرده باشند نمی‌توانند بدون ویزا به آمریکا بروند.[2]

این طرح واکنش وزارت خارجه کشورمان را در پی داشت و حسین جابر انصاری سخنگوی جدید این وزارتخانه در اولین نشست خبری خود این طرح را متعارض با «روح برجام» توصیف کرد.[3]

اما امضاء تاییده از سوی باراک اوباما در روز جمعه پای طرح خورد تا به‌صورت یک قانون در آمریکا لازم‌الاجرا شود.[4]

قانون محدودیت ویزا برای ایران توسط محمدجواد ظریف این بار نه متعارض با روح برجام بلکه با خود برجام عنوان شد. وزیر خارجه کشورمان در گفت‌وگو با پایگاه المانیتور مصوبه کنگره آمریکا را عادت سیاست خصمانه آمریکا علیه ایران دانست و گفت:‌«آنچه مهم است، این است که ایالات‌متحده باید این پیام را به مردم ایران ارسال کند که آماده اصلاح رفتار و سیاست خود در قبال ایران است. این مصوبه، کاملاً بی‌معنی است، چراکه هیچ ایرانی یا کسی که به ایران سفر کرده باشد، ارتباطی با تراژدی‌هایی که در پاریس یا سن برناردینو یا جاهای دیگر رخ داد، ندارد. اما حالا آن‌ها هستند که هدف (مصوبه کنگره) قرار گرفته‌اند. تصور می‌کنم که این مصوبه کسانی را که آن را تصویب کردند، کسانی که آن را تائید کردند و کسانی که آن را اجرا کنند، بیش از هر چیز بی‌اعتبار می‌کند. این پیامی بسیار بد به ایرانی‌ها می‌فرستد مبنی بر اینکه ایالات متحده به سیاست‌های خصمانه به هر شکل ممکن علیه ایران، عادت کرده است.»[5]

اما آنچه از سخنان ظریف مشخص است این مصوبه بیشتر از اینکه کشورهای عراق و سودان را هدف قرار دهد با یک ریشه ضدایرانی سعی دارد در حوزه اجرایی برجام به ایران ضربه بزند. با این حال بنابر نامه رهبر معظم انقلاب که فرمودند:‌ «در سراسر دورهٔ هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساختهٔ تروریسم و حقوق بشر) توسّط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظّف است طبق بند ۳ مصوبهٔ مجلس، اقدام‌های لازم را انجام دهد و فعّالیّتهای برجام را متوقّف کند.»[6]؛ طرح مذکور با سخنان صریح ظریف مخالف برجام است و بایستی نسبت به این موضوع واکنش در خورد توجهی از سوی مسئولان ذی‌ربط صورت گیرد.

بنابرآنچه اقدام انقلابی می‌توان نام نهاد حکم اصلی عمل آمریکایی‌ها، توقف اجرای برجام است اما دولت که خود را یک دولت دیپلماتیک معرفی کرده و با شرایطی که هنوز برجام آغاز نشده است، به نظر می‌رسد دولت بایستی کاری به غیر از اعتراض لفظی در این زمینه انجام دهد و البته اگر برجام در زمان حال هم متوقف شود، باز هم ایران بازنده اصلی این نبرد خواهد بود زیرا یاران روحانی از ماه های قبل اجرای برجام را شروع کردند، اجرایی که نمی‌توان در حداقل زمان به آن رسید.

مشرق در گزارشی (آمریکا چگونه با «روح برجام» حداقل‌ فواید برجام را از بین برد؟) که پیش از این نوشت با استناد به بند نهم نامه رهبر معظم انقلاب به رئیس‌جمهور درزمینهٔ پیچیدگی‌ها و ابهام برجام بر ضرورت تشکیل کمیته‌ای برای نظارت بر اجرای برجام و تخلفات طرف غربی تأکید کرد و نسبت به بکارگیری اصطلاحاتی چون روح برجام که به طرف مقابل اجازه می‌دهد که فعالیت ضدایرانی خود را توجیه کند، هشدار داد.[7]

بند نهم نامه رهبر معظم انقلاب به رئیس‌جمهور بیان می‌کرد: «وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلّفات و فریب‌کاری در طرف مقابل بویژه آمریکا، ایجاب می‌کند که یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند، برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهّدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است،‌ تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیئت باید در شورای عالی امنیّت ملّی تعیین و تصویب شود.»[8]

اما موارد تعارض طرح مذکور با برجام که مورد تأیید اوباما نیز قرار گرفت آن‌قدر گستردگی دارد که متأسفانه نه‌تنها خلاف برجام بلکه نشان‌دهنده ادامه روند سیاست آمریکا علیه ایران است. درواقع به‌نوعی می‌توان این قانون را طرح جایگزین و آنتی‌برجام آمریکایی لقب داد؛ بدین معنا که آمریکایی‌ها با این طرح حوزه‌های مختلفی که برجام به‌طور سخت و شکننده برای ایران گشایش ایجاد می‌کردند را بست تا برجام را زمین بزند. در ادامه به چند حوزه‌ای که طرح ضدبرجام آمریکایی در آن برای کشورمان خلل ایجاد می‌کند را ذکر می‌کنیم تا برای مخاطبین گرامی به‌طور ملموس‌تری روشن شود که آمریکا با این طرح کجا را هدف قرار داده است.

1- توریست: تصویر غیرواقعی از ایران چالش مهم گردشگری است. اما این مسئله با ورود توریست‌ها به ایران و دیدن ثبات و امنیت و فرهنگ ایرانی تغییرات چشمگیری پیدا کرد و نگاه بسیاری از گردشگران خارجی معطوف به ایران شد؛ به‌طوری‌که برخی از رسانه‌های غربی از سونامی گردشگران خارجی به سمت ایران خبر دادند. حال با این مصوبه کنگره آمریکا بسیاری از گردشگران خارجی باید صابون محدودیت‌های سفر ایران را به تن‌شان بمالند و درواقع با این طرح آمریکا توریست‌های خارجی که علاقه‌مند تاریخ و فرهنگ ایرانی هستند را تحریم کرد. به نظر می‌رسد با این طرح ورود توریست‌ها به ایران که حسن روحانی نیز بدان توجه داشت با ریزش چشمگیری مواجه می‌شود.

2- جذب سرمایه‌گذار خارجی: حضور سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران قبل از اجرای برجام یکی از مواردی است که مورد توجه رسانه‌های دولتی بوده و آنرا از مواهب برجام توصیف می‌کنند. بنابر نظر کارشناسان ذی‌ربط اولین هدفی که طرح محدودیت سفر به آمریکا دنبال می‌کند منصرف کردن سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران است. اصطلاحی در میان اقتصاددانان وجود دارد که سرمایه ترسوست و سرمایه‌گذار در جایی سرمایه‌گذاری می‌کند که علاوه بر حفظ سرمایه سود مناسبی هم نصیب وی کند. به همین جهت است که جابر انصاری سخنگوی وزارت خارجه این طرح را متعارض با تجارت آزاد وحقوق بشر می‌خواند؛ چراکه محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند که سرمایه‌دار را از ورود به ایران منصرف می‌کند و تب سرمایه‌گذاری در ایران را خیلی زود پایین می‌آورد. موضوع جالب‌توجه در این طرح در هم تنیده بودن حوزه‌های مختلف از جمله حوزه‌های اقتصادی و رابطه سرمایه‌گذاران اروپایی با آمریکاست که موجب می‌شود سرمایه‌گذار خارجی را از سرمایه‌گذاری در ایران به جهت منافع بین‌المللی که دارد، منع کند.

3- مدیران خارجی:‌ استفاده از تخصص مدیران خارجی برای پیشرفت اقتصادی از جمله نظریاتی است که دولتمردان از جمله محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت به آن اعتقاد راسخ دارد و بر آن تأکید می‌کند. نعمت‌زاده به‌ویژه به استفاده از تجربه مدیران خارجی در حوزه صادرات اشاره می‌کند که البته با طرح آمریکا مدیران صادراتی برای در امان ماندن از عواقب ماجرا سعی می‌کنند که از ایران فاصله بگیرند.[9]

4- محدودیت علمی: مشاوران دولت دهم اعتقاد دارند که برای رسیدن به توسعه باید به جهان بین‌الملل توجه کرد و بین‌المللی شد و به‌نوعی سیاست درهای باز را در این حیطه دولت دنبال می‌کنند. یکی از افرادی که همواره به این موضوع تأکید دارد محمود سریع‌القلم است. طرح آمریکا درواقع یکی از مواردی است که سعی می‌کند که ارتباط ایران با جهان بین‌الملل را سد کند. این موضوع از لحاظ علمی نیز مشکلات فراوانی ایجاد و تبادل افکار و اندیشه‌ها را دچار مشکل می‌کند و ورود و خروج افراد سرشناس ایرانی و خارجی را با مشکل مواجه می‌سازد.

5- پزشکی: ایران ازجمله کشورهایی است که در علم پزشکی به‌سرعت در حال پیشرفت است تا جایی که در بیشتر حوزه‌های پزشکی هم‌سطح کشورهای اروپایی عمل می‌کند اما تبادل اطلاعات و تجهیزات پزشکی و استفاده از ایده‌های مختلف لازمه پیشرفت در هر علمی ازجمله علم پزشکی است. در یک نمونه جزئی آمریکایی‌ها درواقع محدودیت‌هایی در سفر ایرانیان حاضر در این کشور و همچنین به‌طور عکس و شخصیت‌های علمی که در این حوزه سرآمد هستند را فراهم می‌کند. از همین روست که ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند معترض اصلی چنین قانونی هستند و با این شرایط فرقی نمی‌کند که حتی موافق نظام جمهوری اسلامی باشند یا نباشند.

البته جان کری وزیر خارجه آمریکا در پاسخ به همتای ایرانیش که طرح محدودیت سفر به ایران را متعارض با برجام خوانده بود، بیان کرده است که «دولت آمریکا آن را به‌گونه‌ای اجرا خواهد کرد که دخالتی در همکاری‌های اقتصادی و تجاری کشورهای دیگر با ایران به عمل نیاید.»[10] اما مشخص نیست که چگونه قرار است این کار را انجام دهد و به نظر می‌رسد جان کری با سیاست نامه‌نویسی چیزی جز سیاست فریب را دنبال نمی‌کند؛ چراکه عملاً طرح باهدف زمین زدن اهداف اقتصادی برجام تهیه شده و نامه کری مغایر محتوای واقعی طرح محدودیت ویزای آمریکاست و به نظر می‌رسد با تصویب چنین طرحی راه برای آمریکایی‌ها باز شده و با نادیده گرفتن برجام در آینده سعی کنند طرح‌های دیگری را نیز علیه ایران به تصویب و اجرا گذارند که عدم برخورد صحیح ایران با این موارد آنرا تشدید می‌کند.