در مورد منشاء ریزگردهای کشور ما دو نظریه علمی و جود دارد، اول اینکه منشا این پدیده  عربستان، سوریه، عراق و حتی شمال آفریقاست و دوم داخلی بودن منشاء این ریزگردهاست، که این روزها برخی مسئولان با تاکید بر نظریه اول توپ را به مرزهای خارجی انداخته و مسئولیت را از دوش خود باز می‌کنند، اما کدام نظریه علمی‌تر و صحت دارد؟

حسین آخانی استاد دانشگاه‌ تهران و پژوهشگر منابع طبیعی در این باره گفت: طبق آزمایشات انجام شده روی ریزگرد‌های منطقه جنوب خوزستان نزدیکی مرز عراق متوجه وجود دیاتوم نوعی جلبک‌ که در آ‌ب‌های شور و شیرین یافت می‌شود و نوعی زئوپلانکتون‌ بهنام استراکد در داخل ریزگرد‌ها شدیم.

 آخانی درباره نتیجه این مشاهدات گفت: تحقیقات تا همین مقطع نشان می‌دهد که ریزگردهایی که در آسمان کشور ما دیده می‌شود بدون هیچ تردیدی منشاء تالابی دارند که به احتمال قوی از تالاب هورالعظیم در جنوب ایران و عراق نشات می‌گیرند.

احمد علی کیخا کارشناس مدیریت و اقتصاد آب نیز در این باره اظهار داشت: شدت این پدیده شوم ریزگرد‌های نفس گیر آسمان استان‌های ایران منشاء داخلی دارد.

 محسن بند پی نماینده سابق مردم بوشهر و چالوس در مجلس هشتم نیز در این  خصوص معتقد است: واقعیت این است که تنها بخش محدودی  از ریزگرد‌های کشور ما به همسایه‌هایی مثل عربستان و عراق مربوط می‌شود چرا که در داخل کشور بسترهای‌ زیادی برای وجود این پدیده مخرب به شدت فراهم شده است.

 خاک‌های رسی موجود در ریزگرد‌ها با توجه به اینکه از جنس رسوب هستند دانه‌هایشان بسیار ریز است، در حالی که تپه‌های ماسه ای که در بیابان‌های عربستان و آفریقا وجود دارد دانه‌هایشان در مقایسه با خاک رس بسیار درشت‌تر است.

حسین آقا خانی‌پژوهشگر منابع طبیعی در این خصوص می‌گوید: امکان جا به جایی دانه‌های درشت ماسه‌ها از بیابان‌های عربستان و آفریقا با وجود مسافت‌ طولانی به ایران وجود ندارد چرا که ریزگردها نه تنها در استان های مرزی بلکه در آسمان تهران نیز دیده ‌شده اند.

وقتی می‌گویند ریزگردها منشا داخلی دارد یعنی اینکه منابع آبی داخل کشور خشک شده و در اثر ورزش هر بادی  باعث انتشار گرد و خاک در هوای منطقه می‌شود که اصطلاحا به آن ریزگرد می‌گویند.

محسن بندپی‌ عضو کمیسیون  بهداشت و درمان مجلس هشتم  در این باره می‌گوید: در ایران دو میلیون هکتار منبع آبی وجود دارد که حدود 60 درصد آن یعنی یک میلیون و 200 هزار هکتار آن خشک و مستعد تولید ریزگرد شده است.

 برخی سد سازی‌های غلط روی رودخانه‌ها باعث خشکی آنها حتی سر منشاء حوضه‌های آبخیز و انتهای آنها که در نهایت تنها نتیجه آن تبدیل کردن همه این موارد به کانون‌های فعال ریزگرد‌ بوده است.

 محمد درویش مدیر دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: با احداث سد کرخه روی رودخانه کرخه موجب خشک‌ کردن تالاب  مرزی هورالعظیم، تالاب‌های اطراف هویزه و خورستان و آسیب شدید به جزایر مجنون و تالاب شادگان شدیم. 

درویش معتقد است: با انتقال آب رودخانه‌ها و زدن سدهای متعدد بر روی رودخانه‌های خوزستان در واقع به دست خواهان یک میلیون هکتار چشمه گیرش گرد و خاک را به چشمه تولید گرد وخاک مبدل ساختیم.

 آزمایشات روی ریزگرد ها نشان داده که به احتمال قوی منشاء بروزشان از تالاب هورالعظیم است و مردم خوزستان قربانی مدیریت غلط ناشی از سودآوری‌های سود جویان شده‌اند ولی داستان تلخ از کجا شروع می‌شود که این ریزگرد‌ها نه تنها خوزستان بلکه اغلب استان‌های کشور ایران را درگیر خود کرده‌ و در حال پیشروی و تشدید است.

 احمد علی کیخا‌معاون اسبق محیط طبیعی‌ سازمان حفاظت محیط زیست در این خصوص معتقد است:  بخش قابل توجهی که دلیل داخلی بودن ریزگردهای آسمان کشورمان می‌شود به مدیریت غلط بر می‌گردد مدیریتی که هم اکنون هورالعظیم خوزستان را به مهمترین ‌ریزگرد‌  داخلی ایران تبدیل کرده است.

 کیخا در خصوص استراج غلط نفت در خوزستان با خشک کردن کامل تالاب می‌گوید: استخراج نفت و تولید 85 درصد نفت ایران در خوزستان به چه قیمتی؟ آیا وزارت نفت نمی‌توانست با پل زدن و عدم قطع و خشکاندن آب و نیزارهای 4 متری به استخراجش بپردازد؟ وقتی اران وارد کننده گوشت است؟ خوزستان 31 میلیارد متر مکعب آب دارد نمی‌توان با مدیریت و اجرای پرورش گامیش در این تالاب درآمد ایجاد کرد؟ حتی با پرورش ماهی، گردشگری و توریسم در خوزستان که آب و زمین‌های‌ بسیار خوبی دارد می‌توان در‌آمدی‌ کسب کرد که به محیط زیست به اندازه استخراج نفت خسارت نزند.

 محمد درویش مدیر دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی نیز در این خصوص می‌گوید: از آنجایی که تالاب‌ها و رودخانه‌های ما ذرات پیدایش خود چشمه‌ی گیرش گرد و خ اک بوده و همانند یک جاروبرقی از شد غبار آلودگی سرزمینمان می‌کاهند هم اکنون به دلیل مدیریت و بهره برداری‌های غلط سبب پراکندگی گرد و غبار‌ها وریزگرد‌های بیشتر وغلیظ‌ تر از همیشه در هوا می‌شوند.

درویش در خصوص مدیریت غلط روی تالاب هورالعظیم می‌گوید: ماجرای هورالعظیم از آنجا شروع شد که صدام حسین به بهانه اینکه می‌خواهد اراضی کشاورزی را در شمال بصره گسترش دهد نهری را به نام نهر پنجم یا نهر صدام به وجود آورد و این کار سبب شد  چراغ نابودی هورالعظیم روشن شود.

 با توجه به اظهارات کارشناسان و صاحب نظران در خصوص پدیده ریزگرد‌ها و تاکید بر وجود عوامل داخلی بروز یا تشدید این پدیده شوم رو به پیشرفت در کشور، باید اقدامات پیشگیرانه را به طور جدی ابتدا از مرز‌های خود شروع کنیم پس از کشورهای همسایه انتظار داشته باشیم حتی اگر یک درصد از عوامل بروز این پدیده داخلی باشند نباید از آن چشم پوشی کرد.