به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، در دوران پس از جنگ تحمیلی 8 ساله عراق علیه ایران متخصصان کشورمان برای ساخت سامانه‌های راداری مورد نیاز اقدام به تلاش‌های گسترده‌ای نمودند که اولین محصول این حرکت، ساخت رادار ملی در سال 1377 بود. پس از آن علاوه بر توسعه رادارهای مورد نیاز در کشور در برخی مواقع که امکان خرید خارجی وجود داشته، تعداد محدودی رادار از تولیدات جدید و پیشرفته کشورهای دیگر خریداری شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

نکته مهم در این زمینه، اقدام به بهسازی این محصولات خارجی با توجه به پیشرفت‌های بزرگ علمی کشور در زمینه‌های مخابرات، الکترونیک و پردازش رایانه‌ای بوده که نشان می‌دهد نیروهای مسلح کشورمان بر خلاف بسیاری از کشورهای دیگر، تنها مصرف کننده تولیدات دیگران نبوده و علم، فناوری و از همه مهمتر شجاعت ایجاد تغییر در سامانه‌های خریداری شده را نیز دارند.

همچنین فعالیت‌هایی برای توسعه نمونه داخلی از رادارهای خارجی و تولید آنها به تعداد مطلوب، در کشور به تناسب نیاز صورت پذیرفته است. در این گزارش به معرفی دو نمونه از جدیدترین رادارهای ساخت متخصصان کشورمان با نام‌های کاوش و بشیر می‌پردازیم که شباهت‌هایی به رادارهای پیشرفته خارجی دارند. این رادارها در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در کنار سامانه‌های راداری پیشرفته پسیو علیم به نمایش در آمده بودند.


کاوش نام یکی از سامانه‌های راداری به نمایش در آمده در نمایشگاه مذکور است. هر چند هیچ گونه مشخصاتی از این رادار اعلام نشده است اما شباهت بسیار بالای آن به یک رادار بسیار معروف خارجی گویای اهداف طراحی آن است.

در واقع رادار کاوش مشابه بومی رادار روسی کاستا-2ئی2 است که در چند سال گذشته در زمره تجهیزات پدافند هوایی کشور مشاهده شده و از مهمترین اجزاء ایجاد کننده توان کشف اهداف پنهانکار راداری (رادارگریز) در سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته امروز کشور سازنده یعنی روسیه از جمله اس-300 است.
کاستا-2ئی2 یک رادار جستجو و مراقبت 3 بعدی و تمام سمتی برای پوشش ارتفاعات پائین است که برای کنترل آسمان و تشخیص خودکار برد، زاویه سمتی، ارتفاع و مشخص کردن مسیر پرواز اهداف طراحی شده و در باند UHF کار می‌کند.

این رادار می‌تواند هواگردهای بال‌ثابت، بالگرد، پهپاد و موشک‌های کروز خصوصاً گونه‌های دارای قابلیت‌های پنهانکاری راداری را در شرایط مختلف از جمله پرواز در ارتفاع بسیار پائین و نزدیک به سطح زمین و در میان بازتاب‌های شدید عوارض زمینی و اشیاء محیطی و آب و هوای مختلف کشف و ردگیری کند.

رادار کاستا-2ئی2 با توانایی عملکرد خودکار و نیز کنترل از راه دور با تحرک بالا از فرستنده‌های حالت جامد، پردازشگرهای دیجیتال و سامانه‌های آزمایش عملکرد بهره می‌برد و علاوه بر مأموریت‌های نظامی با قابلیت اطمینان بالا می‌تواند در کاربردهای کنترل نوار ساحلی و عبور و مرور هواپیماهای تجاری نیز به ایفای نقش بپردازد.

این رادار با طراحی بخشی (ماژولار)، قابلیت جمع شدن بر روی یک کامیون را داشته و در حالت آماده به کار، آنتن آن بر روی پایه‌ای به ارتفاع حدود 14 متر قرار می‌گیرد. یک برج 50 متری نیز برای استقرار آنتن این رادار قابل به کارگیری است. این رادار به گونه‌ای طراحی شده که در برابر تداخل عملکرد با سامانه‌های الکترونیکی مجاور خود علاوه بر اختلالات الکترونیکی (جمینگ) دشمن تا حد بالایی مقاوم است.

به گزارش مشرق، آنتن رادار کاستا-2ئی2 دارای ساختاری سه تکه و غیر مسطح با سطحی شبکه‌ای بوده که در حال حرکت به صورت جمع شده قرار می‌گیرند به طوری که بخش میانی در زیر و دو بخش دیگر در طرفین و بالا استقرار یافته و برای شروع به کار، این سه قسمت به طور خودکار به هم متصل شده و پایه‌ای که آنتن روی آن مستقر شده نیز کار بالا بردن آن از سطح زمین را به انجام می‌رساند.
سخت‌افزارها و پردازشگرهای این رادار در یک کامیون مشابه کامیون حامل آنتن مستقر شده‌اند و منبع تولید انرژی الکتریکی از موتور دیزل، توان 23 کیلوواتی مورد نیاز آن را تأمین می‌کند. مجموعه رادار قابلیت حمل بالایی را توسط وسائل نقلیه مختلف مانند هواپیماهای ترابری نظامی داشته و تعمیر و نگهداری ساده‌ای دارد.

این رادار توانایی کشف اهداف کوچک و کم‌سرعت را نیز در فواصل مختلف دارد. طول موج این رادار در محدود دسی‌متر بوده و توان پوشش بردهای 5 تا 150 کیلومتر را دارد. زاویه ارتفاعی تا 25 درجه، پوشش سمتی 360 درجه و ارتفاع پروازی اهداف تا 6000 متر سایر مشخصات عملکردی آن است.

بنا بر اطلاعات منتشر شده از سوی شرکت صادرات تسلیحات روسیه، این رادار اهداف پروازی در ارتفاع 100 متری را در برد 41 کیلومتر (با آنتن در ارتفاع 14 متر) و 55 کیلومتر (با آنتن در ارتفاع 50 متر) ردگیری می‌کند. رادار کاستا-2ئی2 توانایی ردگیری همزمان تا 50 هدف را دارد.

دقت این رادار در برد، 100 متر، در ارتفاع 900 متر و در زاویه سمت، بهتر از یک درجه است و در مدت زمان حدود 20 دقیقه آماده به کار شده یا آماده حرکت برای خروج از موضع می‌شود. این رادار دستکم 20 روز به طور مداوم امکان فعالیت دارد.

صرف نظر از مشابهت کلی رادار کاوش با کاستا-2ئی2 از جمله استفاده از 2 خودروی مرتبط با هم، مشابهت در طرح کلی ساختمان فیزیکی رادار، آنتن و جمع‌کننده‌های امواج، تفاوت‌هایی در برخی بخش‌های مکانیکی و سازه آن دیده می‌شود.

به علاوه با توجه به تجارب پیشین در طراحی و ساخت رادارهای همرده می‌توان گمانه‌زنی نمود که رادار کاوش نسبت به کاستا از برتری‌هایی برخوردار باشد از جمله تقویت نسبی برد، توانایی کشف تعداد هدف بیشتر، مداومت کاری بیشتر و توان مصرفی کمتر. تولید بومی این رادار به تعداد لازم با توجه به تخصص آن در کشف اهداف پنهانکار در ارتفاع پائین به توسعه کیفی و کمی پوشش راداری کشور در نقاط مختلف منجر می‌شود.

رادار بشیر

بشیر، نام رادار دیگری است که در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه مشاهده شد و سپس تصاویری از نمای نزدیک آن در رسانه ملی به نمایش درآمد. این رادار دارای یک آنتن مسطح مستقر بر روی پایه بوده که قابلیت چرخش به صورت 360 درجه را دارد و به نظر می‌رسد از نوع آرایه فازی باشد.

در واقع در رادار بشیر پویش محیط در افق با چرخش مکانیکی امواج به انجام می‌رسد که ساختاری مرسوم در بسیاری از رادارها است. به علاوه در رادارهای پیشرفته، پویش محیط در راستای ارتفاعی با تغییر زاویه امواج به انجام می‌رسد که با توجه به ساخت رادارهای پیشرفته در کشور احتمالاً در رادار بشیر نیز از همین روش استفاده شده است.

شکل آنتن همچنین نشان می‌دهد در این رادار از طول موج‌های کوچکتر مانند باندهای L/S استفاده شده است که دارای دقت بالاتری در تعیین موقعیت اهداف در مقایسه با باندهای HF/VHF/UHF هستند اما همچنان برای جستجو و ردیابی اهداف در بردهای متوسط و بلند استفاده می‌شوند.

اما با نگاهی به رادارهای پیشرفته دنیا می‌توان شباهت‌هایی بین بشیر و نمونه‌هایی از رادارهای پیشرفته چینی یافت. در واقع سبک طراحی بشیر نزدیک به طراحی رادارهای چینی JY-11B و تا حدودی Type-120 است.

استفاده از آنتن‌های صفحه‌ای با یک سامانه تشخیص دوست از دشمن (IFF) به همراه آن در رادارهای غربی مانند Master-T نیز دیده می‌شود با این تفاوت که در اغلب رادارهای چینی سامانه تشخیص دوست از دشمن در زیر آنتن اصلی رادار ولی در بیشتر رادارهای آمریکایی در بالای آن قرار گرفته است.

به گزارش مشرق، رادار JY-11B یک رادار با برد متوسط و بیش از 210 تا 260 کیلومتر برای هدفی با سطح مقطع راداری 2 متر مربع است که برای کشف و ردگیری دقیق اهداف در ارتفاع‌های بسیار پائین طراحی شده است. این رادار با عملکرد 3 بعدی در باند S کار می‌کند و با استفاده از فناوری‌های حالت جامد و تحرک بسیار بالا از مفاهیم طراحی جدید بهره برده است.

توانایی شکل‌دهی به امواج، برخورداری از سامانه‌های مقابله با ضد جنگ الکترونیک (ECCM) و توانایی کشف و ردگیری خودکار اهداف از دیگر قابلیت‌های این رادار است.

رادار Type-120 نیز که برخی کارشناسان آن را نمونه‌ای مشتق شده از رادار JY-11B می‌دانند یک رادار با قابلیت تحرک بالا است که به منظور کشف اهداف در ارتفاع پائین طراحی شده. این رادار از یک آنتن آرایه‌ای مسطح بهره برده و بر روی یک کامیون 6*6 مستقر گردیده است.

در این رادار آنتن با استفاده از جک‌های هیدرولیکی بر روی یک دکل با ارتفاع تا حدود 7 متر قرار می‌گیرد تا پوشش بهتری برای کشف اهداف در حال پرواز در ارتفاع پائین فراهم شود. بر خلاف JY-11B، رادار Type-120 در باند L کار می‌کند تا توانایی آن در کشف اهداف پنهانکار با توجه به طول موج بیشتر این باند بیشتر شود.

در رادار بشیر ضمن مشابهت کلی طراحی رادار، آنتن و پایه آن و محل و شکل آنتن سامانه تشخیص دوست از دشمن، تفاوت‌های قابل توجهی نیز در همین بخش‌ها و اجزاء جانبی نسبت به دو رادار چینی معرفی شده دیده می‌شود.

سطح یکپارچه آنتن، تفاوت تعداد المان‌های آنتن سامانه IFF و 3 جزء نصب شده در پشت و دو طرف جانبی آنتن از جمله این اختلاف ها است که نشان دهنده بومی بودن طراحی رادار بشیر ضمن الگوبرداری از یک رادار مطرح و موفق خارجی است. احتمالاً نحوه جمع شدن رادار بشیر بر روی خودروی حامل نیز مشابه با رادار Type-120 باشد.

نکته جالب توجه در این زمینه اشاره فرمانده محترم نیروی هوافضای سپاه به راداری خارجی است که قرارداد خرید آن با کشور سازنده منعقد شد اما تحویل نگردید و پس از آن متخصصان سپاه با اتکاء به تصاویر و مشخصات اعلام شده‌ آن اقدام به طراحی و ساخت نمونه داخلی رادار مزبور نمودند که در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضا به نمایش در آمد. این رادار می‌تواند هر یک از دو رادار کاوش یا بشیر باشد.

شباهت دو رادار جدید سپاه با رادارهای روسی کاستا و رادار چینی Type-120 که از اجزاء مهم سامانه‌های دفاع هوایی موشکی دوربرد S-300/400 روسیه و HQ-9/12 چین هستند مورد توجه برخی رسانه‌های خارجی که دارای رویکرد تخصصی هستند قرار گرفته است.

به نظر می‌رسد محافل تخصصی دنیا در انتظار مشاهده نمونه بومی سامانه‌های موشکی پدافند هوایی دوربرد ایرانی به سر می‌برند. در نمایشگاه نیروی هوافضا نیز ضمن مقایسه سامانه سوم خرداد با اس-300 اشاره‌ای به برنامه توسعه عملکرد آن به بردهای 100 و 200 کیلومتر در آینده شد.

این سامانه‌های موشکی از اطلاعات حاصل شده از رادارهایی مانند قدیر به عنوان سامانه کشف و شناسایی اهداف معمولی و پنهانکار در مسافت‌های بلند و ارتفاع‌های بالا، رادار بشیر در نقش سامانه کشف و ردگیری دقیقتر اهداف در بردهای متوسط تا بلند و رادار کاوش با توانایی کشف اهداف خصوصاً انواع پنهانکار در بردها و ارتفاع‌های کوتاه تا متوسط بهره خواهند برد.

با احتساب رادارهای قدیر، کاوش و بشیر، رادار آرایه فازی کنترل آتش 1700 المانی سامانه موشکی پدافند هوایی سوم خرداد، رادار آنتن مسطح سامانه موشکی پدافند هوایی طبس و نیز رادار سامانه پدافند هوایی علم‌الهدی تعداد رادارهای نظامی و غیرنظامی طراحی و ساخته شده توسط متخصصان ایرانی در انواع مستقر بر سطح با کاربرد جستجوی هوایی و سطحی به دهها نمونه بالغ شده که برخی از آنها مانند رادار قدیر و رادار کیهانی (ماوراء افق) سپهر از فناوری‌های فوق پیشرفته بهره‌مند بوده و جزء دارایی‌های فناورانه خاص هر کشور محسوب شده و در دنیا تعداد کشورهای معدودی دارای این فناوری‌ها هستند.

به گزارش مشرق، این رادارها از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند شکل‌دهی دیجیتالی پرتو و پویش (اسکن) دیجیتالی که در آینده می‌تواند به تولید آنتن‌های هوشمند منجر شود، توانمندی ردگیری حین جستجو و تشخیص هدف متحرک بین عوارض زمین و اجزاء الکترونیکی حالت جامد بهره‌مند بوده و با استفاده از پردازش موازی پرسرعت، قابلیت‌های کم نظیری را به مجموعه نیروهای مسلح کشور داده‌اند.

این مجموعه گسترده و متنوع که برای مأموریت‌های گوناگون نیروهای مسلح توسعه یافته، کشورمان را به قطب طراحی و ساخت سامانه راداری تبدیل کرده است. در حالی که این رادارها روزگاری جزء گلوگاه‌های علمی و فنی کشور محسوب می‌شدند امروزه به محصولات صادراتی تبدیل شده‌اند به طوری که حتی کشورهایی با توانایی تأمین نیاز راداری خود از قدرت‌های بزرگ دنیا تمایل به همکاری با ایران برای توسعه رادارهای مورد نیاز نشان داده‌اند.