گروه سیاسی مشرق- «روزنامه صهیونیستی هاآرتص»، هفته گذشته طیّ گزارشی درباره هماهنگی های آمریکا- اسرائیل در مذاکرات با ایران نوشت: «یک مقام ارشد اسرائیل در طول مذاکرات اخیر با مقامات آمریکا گفت: آمریکایی ها به جای کنار گذاشتن تحریم ها، آزاد کردن حدود سه میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران در بانک های غربی را مورد توجّه قرار داده اند. اسرائیل هیچ مخالفتی با این امر ندارد ... اسرائيل از توافقات با آمریکایی ها در هفته های اخیر خرسند است. ما مذاکراتی را که در آن صحبت از کاهش تحریم های موجود بود به ممانعت از اعمال تحریم های جدید تغییر دادیم»[1]. این چیزی است که آمریکا مشتمل بر لابی صهیونیستی، کنگره، سنا و کاخ سفید، واقعاً انجام دادند.

هفته گذشته که مذاکرات فشرده و سه جانبه بین «جواد ظریف»، «جان کری» و «کاترین اشتون» در جریان بود، مصاحبه «باراک اوباما» با «NBC News»، نشان دهنده راهی بود که طرف آمریکایی در مذاکرات پی خواهد گرفت.

«اوباما» گفت: «این امکان هست که توافقات مرحله بندی شود و مرحله اوّل ما این خواهد بود که اگر آنها (ایران) هرگونه توسعه برنامه هسته ای را متوقّف کنند ما می توانیم اقداماتی برای "تسکین خیلی جزئی" تحریم ها را پشتیبانی کنیم، امّا ساختار تحریم ها سرجایش باقی خواهد ماند»[2]. رئیس جمهور آمریکا همچنین گفت: «مذاکراتی که در «ژنو» بین گروه 1+5 و ایران آغاز شده برای "کاهش تحریم ها" نیست ... در صورتیکه طیّ 6 ماه روشن شود که آنها به تعهّدات خود پایبند نباشند؛ فشارها را مجدّداً از سر می گیریم»[3].

«جی کارنی» (سخنگویی کاخ سفید) در تشریح گفته های «اوباما» می گوید: ‌«کاهش تحریم ها، محدود و هدفمند و برگشت پذیر است و ساختار اصلی تحریم ها را تحت تأثیر قرار نمی هد؛ امّا پیشرفت برنامه هسته ای ایران را متوقّف می کند.»[4]. این دقیقاً همان حرفی بود که چند روز پیش نیز «جن ساکی» - سخنگوی وزارت خارجه آمریکا- علام کرده بود. آنچه «کاخ سفید» در پیش گرفته درست مثل این است که، شما مدام با چُماق بر سر کسی بکوبید و وقتی او از شما می خواهد این کار را متوقّف کنید؛ به او بگویید که حاضرید برای "تسکین جزئی" دردهایش، به او قُرص مسکّن بدهید.

حالا که مذاکرات دامنه داری بین ایران و غرب بر سر حلّ و فصل دیپلماتیک موضوع هسته ای آغاز شده، واقعاً مهم است که بدانیم در نهایتِ این بازی؛ چه چیزی عاید ما می شود؟ بدترین حالت ممکن این است که اصلاً به چیزهایی که ایران در برابر اخذ امتیاز نهایی می دهد، فکر نشود. به عبارت بهتر، فرض این است که اگر ایران سقف مطالبات آمریکا را بپذیرد و تعهّدات محکمی بسپارد، حتّی اگر از خطوط قرمزش عبور کند و حدّ نهایی سازشکاری را متصوّر باشد؛ آنگاه و در نهایت ایران با چه ستانده ای، اتاق مذاکره را ترک خواهد کرد. این سئوال مهم است، چون می توان نتیجه مذاکرات با آمریکا را قبل از طیّ یک پروسه نفس گیر دیپلماتیک حدس زد.

گفته می‌شود که روش مذاکراتی «محمدجواد ظریف» - وزیر امور خارجه ایران و مسؤول تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای- مبتنی بر تاکتیک "مذاکره فینال" است، بدین معنا که تلاش مذاکره‌کنندگان پای میز، مشخّصاً روی تعیین "گام آخر" تمرکز می‌یابد و سپس؛ نوبت به توافق درباره گام‌های میانی و گام اوّل می‌رسد[5]. مسئولین دولت محترم بارها و بارها به درستی گفته اند که خواسته اصلی آنها از مذاکرات، رفع کامل تمامی تحریم های به اجراء درآمده است. «ظریف» گفته بود: «تحریم ها باید به تدریج که (در مذاکره) جلو می رویم، رفع شود و در قدم آخر؛ همه تحریم ها بطور کامل چه تحریم‌های یکجانبه، چه تحریم‌های چندجانبه لغو شوند»[6]. همچنین «سیّدعبّاس عراقچی» - رئیس هیئت مذاکراتی ایران با 5+1- در برنامه «دو نیم ساعت شبکه خبر» تصریح کرده بود: «ما در طول مذاکرات باید به نقطه ای برسیم که همه تحریم ها اعم از تحریم های شورا امنیت، یکجانبه، چندجانبه یا هر تحریم دیگری رفع شود»[7]. چند روز پیش نیز «رئیس جمهوری» اعلان نمود که تمرکز تلاش دولت بر رفع تحریم های ظالمانه علیه ملّت ایران است[8].

در عوض یک منبع مطّلع گفته است که طرف های غربی در «ژنو 4»، روشن ساخته اند که مذاکرات به تحریم های حاصل از «قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل»، ورود نمی کند و فقط به گفتگو در رابطه با تحریم های دو ساله اخیر، معطوف است؛ تحریم هایی که به تحریم های یکجانبه و چندجانبه معروف شده اند.

این اوّلین افتراق و اختلاف در تعیین گام نهایی بود که بین تیم مذاکره ای ایران و غرب بروز کرد. با این حال چنانچه با یک تخفیف بیشتر، این اختلاف نادیده گرفته شود؛ سئوال اساسی این است: بعد از اینکه ایران "تمام شروط آمریکا" را پذیرفت، آیا آمریکایی ها حاضر خواهند بود؛ حدّاقل تحریم های یکجانبه و چندجانبه دوساله اخیر را لغو نمایند؟

چند روز پیش، برای اوّلین بار یک مقام رسمی در ایالات متّحده کاملاً صریح، اعلان کرد که آمریکا به هیچ وجه حاضر به لغو تحریم ها نیست و در خوش بینانه ترین حالت، تنها به "تعلیق تحریم" می پردازد. «جن ساکی»، «سخنگوی وزارت خارجه آمریکا» گفت: «تحریم ها در واقع ابزاری در خدمت مذاکرات است ... اگر ما در مذاکرات با ایران به این نتیجه برسیم که ایران قدم های مشخّصی در مسیر توقّف یا بازگشت از برنامه هسته ای خود بر می دارد و به تفاهم نزدیک می شود؛ ما هم می توانیم "شروع کنیم به بررسی حذف محدود، هدفمند و قابل بازگشت تحریم های اقتصادی"»[9]. همین گویش، سه روز بعد توسّط «اوباما» و «سخنگوی کاخ سفید» به کار گرفته شد.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا: ما می توانیم شروع کنیم به بررسی حذف محدود، هدفمند و "قابل بازگشت تحریم های اقتصادی"

باید از این سطح صداقت مقامات رسمی در آمریکا، شدیداً متعجّب بود، زیرا آمریکا پیش از رسیدن مذاکرات به نیمه راه و در همان اوایل مسیر، رسماً اعلام کرده که نهایتاً "تعلیق تحریم" را خواهد پذیرفت و نه "لغو تحریم" را. آنها کاملاً صادقانه گفته اند که در نهایت امر، فقط شروع خواهند کرد به "بررسی حذف قابل بازگشت (تعلیق) تحریم ها"، اینجا حتّی صحبت از تعلیق نیست، بحث از بررسی تعلیق است، نه بیشتر.

در حالیکه باید در ایران بخاطر این همه صداقت و البتّه سخاوت آمریکایی! متشکر بود، باید معترف بود که جملات «سخنگوی وزارت خارجه آمریکا» به هیچ وجه تصادفی نبوده و نیست. این اظهار نظر در حقیقت اوّلین بیانیه رسمی در رابطه با موضوع تعلیق تحریم است و در صورتی که پیش از آن، بارها رسانه آمریکا و اندیشکده های اطّلاعاتی آمریکایی آن را بیان کرده بودند؛ این یک تئوری هوشمند، برنامه مند و غیرتصادفی است.

برای اوّلین بار در 1 مهرماه، این «پایگاه تحلیلی المانیتور» - وابسته به «اندیشکده شورای آتلانتیک» زیر نظر «ناتو»- بود که بطور غیررسمی احتمال تعلیق تحریم ها را رسانه ای نمود. «شهیر شهیدثالث» در گزارشی نوشت: «مصاحبه ای با تحلیلگر ارشد «کنگره»، «کنث کتسمن»، انجام دادم ... «کتسمن» گفت که پرزیدنت با استفاده از "حقّ ابطال" خود که در قانون پیش بینی شده، در صورتیکه به نتیجه برسد، استفاده از اختیارات مزبور در جهت منافع امنیت ملّی آمریکاست؛ قادر است تحریم های بانک مرکزی (ایران) را به حالت "تعلیق" در آورد ... قانون نهائی PL112-81 (به پرزیدنت) اجازه می دهد که به مدّت 120 روز قانون را لغو کند و 120 روز آن را تمدید کند. قانون تعداد دفعاتی را که رئیس جمهور می تواند، از حقّ لغو قانون استفاده کند محدود نکرده است ... چرا «پرزیدنت اوباما» از اختیارات خود استفاده نکند و تحریم های بانک مرکزی را برای 120 روز به حالت "تعلیق" در نیاورد و در مقابل ایران نیز گام های جدّی در جهت اعتماد سازی بر ندارد؟ این وضعیت، «روحانی» را در شرایط قدرتمندی قرار می دهد؛ به نحوی که می تواند با مراکز قدرت در «تهران» به چانه زنی بپردازد و لغو گسترده تر تحریم ها را در قبال امتیازات بیشتر از سوی تهران مطرح کند. این آن چیزی است که «روحانی» از آن با عنوان "رویکرد بُرد- بُرد" یاد می کند»[10].

تحلیل المانیتور: روحانی آمریکا را تحت آزمایش قرار می دهد

شهیدثالث می گوید: چرا اوباما از قدرت تعلیق بدون مجوز تحریم ها استفاده نکند تا به روحانی کمک شود

چندی بعد «کِنت ام. پولاک»[11] در تحلیلی با نام: "آمریکا زمان دارد؛ روحانی ندارد"، در «المانیتور» نوشت: «ما نمی دانیم، آیا (روحانی) می تواند توافقی را که برای ما قابل پذیرش باشد به رهبر ایران و تُندروهای داخلی بقبولاند یا نه؟ ولی او بهترین موقعیت برای حلّ مسالمت آمیز یکی از بزرگترین مشکلات جهان را نمایندگی می کند. اگر او پیشنهاد مناسبی به ما بدهد ما باید بپذیریم و امیدوار باشیم که بتوان بر این اساس بر سر دیگر رفتارهای دردسرساز ایران، مانند دفاعش از گروه های تروریستی با این کشور به توافق برسیم. ما باید سریعتر اقدام کنیم نه به این دلیل که خودمان نیاز به این کار داریم، بلکه به این دلیل که او نیاز دارد»[12].

تحلیل المانیتور: ایران می گوید: آمریکا زمان دارد، ولی روحانی ندارد

کنت ام. پولاک می گوید: باید سریع تر به روند دیپلماسی کمک کرد نه بخاطر نیاز آمریکا، بلکه بخاطر اینکه روحانی احتیاج دارد

همچنین «مؤسّسه واشینگتُن» در 27 مهرماه درباره اختیارات رئیس جمهور آمریکا بدون مجوّز «کنگره»، چنین توضیح داده بود: «اگرچه ممکن است رئیس جمهور ناچار باشد، بهای سنگینی را برای عدم اجرای یک قانون متحمّل شود، ممکن است؛ بعضی در «کنگره» ترجیح دهند که «کاخ سفید» این کار را انجام دهد. چنین رویکردی به «واشینگتُن» اجازه می دهد، بدون نیاز به رأی «کنگره»، برای لغو تحریم های خاص، بطور موقّت یا مشروط دست یابد ... «اوباما» می تواند با دنبال کردن تجربه "ILSA"، چشم خود را به روی برخی موضوعات ببندد ... یا می تواند با کاستن از تلاش ها برای اجرای تحریم، رویکرد زیرکانه تری را در پیش گیرد ... اگر دولت منابع تخصیص یافته به اعمال تحریم ها را کم کند، تأثیر آنها کمتر خواهد شد»[13].

تحلیل اندیشکده واشینگتُن: تسهیل تحریم ها بدون مجوّز کنگره

پاتریک کلاوسن: اگر دولت میزان عملیاتی کردن تحریم ها را کاهش دهد، کنگره دیگر قدرت ندارد

در 12 آبانماه، بحث جزئی درباره چرایی و چگونگی طرح تعلیق تحریم ها را «روزنامه کریستین ساینس مانیتور» مطرح کرد، «دیوید کورت رایت» - مدیر مطالعات سیاسی در اندیشکده کراک برای مطالعات صلح جهانی- نوشت: «سابقه دیپلماسی بر مبنای تحریم، حاکی از آن است که فشار، زمانی موفّق می شود که با مشوّق ها همراه باشد تا در معامله نوعی پویایی ایجاد شود؛ یک رویکرد تنبّهی خالص در مورد تحریم ها، کارآمد نیست. ترکیب تحریم و مشوّق برای دستیابی به موفّقیت دیپلماتیک، ضروری است ... پیشنهاد لغو تحریم ها می تواند به شکل "تعلیق تحریم های مالی" در روابط غیر نظامی با ایران باشد. تعلیق می تواند در مرحله نخست، شش ماهه باشد و در صورتی که «تهران» نیز اقداماتی نظیر محدود کردن غنی سازی را انجام داد، می‌توان مدّت تعلیق تحریم‌ها را تجدید کرد. مزیّت تعلیق تحریم‌ها در این است که می توان در صورت خودداری «تهران» از عمل به تعهّداتش، فوري آنها را به حال اول بازگرداند. پیشنهاد تعدیل تحریم‌ها اکنون به امتیازهای اوّلیه از جانب ایران و توافق بر سر چارچوب جامع مذاکرات بستگی دارد»[14]. این دقیقاً چیزی است که تنها پنج روز بعد، «اوباما» مطرح کرد.

تحلیل کریستین ساینس مانیتور: تسهیل تحریم ها در قالب تعلیق تحریم ها، عامل پویایی مذاکرات است

پنج روز بعد، اوباما دقیقاً نظراتی که این روزنامه مطرح کرده بود؛ را رسماً اعلان نمود

مزیّت نسبی تعلیق تحریم در برابر لغو تحریم این است که آمریکا سامانه قدرتمند تحریم ها را حفظ خواهد کرد در حالی که تنها، برای مدّتی به آن استراحت می دهد؛ سامانه ای که وقت و هزینه های بالایی برای آن گذاشته است. لذا هر وقت که نیاز باشد، دوباره و به‌سرعت از سر گرفته می‌شود.

ایران فقط وقتی باید تعلیق تحریم را بپذیرد که یک اهرُم فشار و مابه ازاء قدرتمند و راهبُردی با خاصیت همیشگی بودن در اختیار داشته باشد. بدین معنا که هرگاه ایران با تهدید احیای مجدّد تحریم ها روبرو شد، برگ برنده خود را به عنوان تهدید غرب رو کند؛ تهدیدی که در همه حوزه های امنیتی، راهبُردی، بین المللی و افکار عمومی، قدرت بازدارندگی علیه غرب را داشته باشد. آیا «جمهوری اسلامی» اکنون چنین برگ برنده ای در چنته دارد؟

پس اکنون زمان آن است که حرف های نهایی زده شوند، الآن وقت سانسور نیست؛ طرح "تعلیق در برابر تعلیق" که پیشتر نیز چیزی شبیه آن در نامه برخی از اعضای «سنا» به «اوباما» مطرح شده بود[15]، به نفع «جمهوری اسلامی» نیست؛ به ضرر «جمهوری اسلامی» است. شاید مردم و برخی از مسئولان خوشحال باشند که تحریم ها برای چندصباحی تعلیق شوند، شاید برای مدّتی سایه خشن تحریم ها از سر فرودستان جامعه کنار برود؛ تحریمی که آثارش با بی تدبیری های داخلی ترکیب شد و با کاهش ارزش ریال به تورّم لجام گسیخته منتهی شد.

تعلیق تحریم، آرامش قبل از طوفان است. هنوز هیچ کس تضمینی نداده که در آن طوفان احتمالی، سوءتدبیری های داخلی به حُسن تدبیر تبدیل شود؛ شاید در آن روزهای سخت، عُمر 4 ساله «دولت تدبیر و امید» به پایان رسیده باشد ولی «جمهوری اسلامی» خواهد ماند با مردمی که روانشان از بازی تحریمی آمریکا آزرده و خسته است.

ما را به بدبینی جنون‌آمیز متّهم نکنید، در یک "مختصات امنیتی- راهبُردی"، پذیرش تعلیق تحریم بیشتر از عدم لغو تحریم، به ضرر کشور است؛ شاید در کوتاه‌مدّت یا حتّی میان‌مدّت، زبان‌ها به تحسین بچرخند ولی در بلندمدّت یک ضربه قاطع و نهایی است. آن موقع نمی‌توان براحتی از دشمنی با اسرائیل، دفاع از مقاومت و عزّت ملّی، اینچنین با غرور صحبت کرد، این مباحث در صورت پیشبُرد این پروژه؛ منحصراً خاطرات فردای بچّه‌های ایرانند.

لازم است که این توصیه جدّی گرفته شود، بهتر است به پذیرش تعلیق تحریم بیشتر فکر شود، امتیازاتی که غربی‌ها در بُرهه فعلی از ایران می‌خواهند؛ بسیار باازش‌تر از آن هستند که فدای این ریسک بزرگ و پُرهزینه شوند.