زینب حداد یکی از ایرانیان مقیم سوریه است که حدود یک دهه قبل به این کشور سفر کرد تا تحصیلات خود را ادامه دهد و در آنجا ساکن شد. اما پس از بروز درگیری‌ها مجبور به ترک سوریه شد و به ایران بازگشت. با وی گفت‌وگویی در خصوص زندگی وی در سوریه، علت بازگشت به ایران، برخورد مسئولان ایرانی با آنها، ماهیت معترضان و همچنین اشتباهاتی که نظام سوریه در برخورد با معترضان داشت، انجام داده‌ایم که از نظر خوانندگان می‌گذرد.
*: درباره خودتان توضیح دهید و اینکه در سوریه به چه کاری مشغول بودید؟
حداد: من زینب حداد هستم، برای تحصیلات به سوریه رفته و 8 سال در دمشق زندگی کردم. دندانپزشکی می‌خواندم و در آنجا با یک ایرانی مقیم سوریه ازدواج کردم.
*: تظاهرات چگونه آغاز شد؟
حداد: در اوایل، اعتراضات مردمی و مسالمت‌آمیز بود و مردم خواسته‌هایی داشتند. این تظاهرات بیشتر در حمص، حلب و حماه بود، اما بتدریج تظاهرات به دمشق کشیده شد و از یکسال پیش دمشق نیز شلوغ شد. تظاهرات مردمی بود، اما خودجوش نبود و اکثراً در مساجد تحریک می‌شدند که نظام را تغییر دهند.
*: از طرف چه کسانی تحریک می‌شدند؟
حداد: امام جماعت‌هایی که ضد نظام سوریه بودند و از کشورهای قطر، عربستان و ترکیه خط می‌گرفتند.
*: سلفی بودند؟
حداد: بله. اوایل مردم نمی‌دانستند سلفی هستند، بعدها این موضوع مشخص شد که آنها از «عدنان عرعور» مفتی سلفی‌های سوریه که در عربستان سعودی ساکن است، خط می‌گیرند.
تظاهرات کنندگان بتدریج مسلح شدند و به سوی مردم تیراندازی کردند تا اینگونه نشان دهند که دولت مردم را سرکوب می‌کند. این روند ادامه داشت تا اینکه اولین انفجار یکسال پیش در دمشق رخ داد. این انفجار در منطقه «کفر سوسه» که یک پایگاه نظامی بود رخ داد و مخالفان نظام سوریه آن را بر عهده گرفتند.
*: در جریان اعتراضات خشن مردم عادی نیز حضور داشتند؟
حداد: در اوایل مردم عادی بودند، اما بعدها اراذل و اوباش از حومه شهر آمدند. خودم دیدم که بابت اوباشیگری پول می‌گرفتند. هرچند پول کمی در حدود 500 لیره دریافت می‌کردند اما از آنجا که اوباش بی کار بودند از این مقدار هم راضی بودند؛ این پول داخل مسجد توزیع می‌شد.
برخی از آنها خارج از مساجد می‌ایستادند و تا نماز جماعت تمام می‌شد شروع به شعار دادن می‌کردند و مسلح بودند که خود را به عنوان نمازگزار معرفی می‌کردند.
*: آیا خارجی هم بین معترضان بود؟
حداد: در دمشق نه، اما از کشورهای لیبی، افغانستان، چچن، عربستان و تونس در شهرهای دیگر سوریه حضور داشتند. القاعده عراق را نیز به سوریه آورده‌اند.
*: از ترکیه چه تحرکاتی صورت می‌گرفت؟
حداد: از ترکیه افراد مسلح و تجهیزات فراوان می‌آمد، چرا که در همان اوایل مرز ترکیه و سوریه به دست ارتش آزاد افتاد و آنها هر کاری که می‌خواستند، می‌کردند. مردم سوریه در اوایل اعتراضاتی داشتند، اما وقتی وضع اینگونه شد، کنار کشیدند و گفتند نمی‌خواهیم کشورمان مانند افغانستان و عراق نابود شود.
*: گفته می‌شود که ارتش آزاد افراد را از خانه‌هایشان بیرون کرده و این خانه‌ها را تبدیل به سنگر می‌کند؟
حداد: بله، منزل خودم اینطور شد. ما را بیرون کردند و چون ایرانی بودیم مجبور شدیم فرار کنیم چرا که تهدید به مرگ می‌کردند. پس از مدتی بستگانمان گفتند که ارتش آزاد آن را گرفته و دیگر نمی‌توانیم برگردیم. اکثراً وارد خانه‌‌های خالی می‌شوند و آنها را تبدیل به سنگر می‌کنند. شهری در حومه دمشق بنام «حسینیه» است که ارتش آزاد همه را بیرون کرد و گفت این منطقه استراتژیک است و مردم باید آن را تخلیه کنند.
*: در زمان اشغال خانه‌ها، همه ساکنان فرار می‌کردند؟
حداد: همه نه، سوری‌های سنی می‌ماندند، اما شیعیان و ما که ایرانی بودیم، فرار کردیم.
*: در دمشق خانه‌هایی است که در اختیار ارتش آزاد باشد؟
حداد: اکثراً دست ارتش آزاد است و فقط مرکز شهر دست حکومت است.
*: درباره «جبهه النصره» بگویید؟
حداد: این جبهه در حلب تشکیل شد و اعلام کرد با حکومت و ارتش آزاد ارتباطی ندارد و خواهان حکومت اسلامی است. در حلب یک امارت اسلامی اعلام کرده و امیری را برای آنجا تعیین کرده‌اند. این افراد هنوز وارد دمشق نشده‌اند.
*: در مورد قتل عام‌ها توضیح دهید؟
حداد: تا زمانیکه من آنجا بودم حکومت فرد بی گناه و غیر نظامی را نمی‌کشت و کسانیکه اسلحه داشته و تیراندازی می‌کردند، هدف می‌گرفت، اما اینکه وارد خانه شوند و افراد را قتل عام کنند، چنین نبوده است. جبهه النصره و ارتش آزاد این کار را انجام می‌داده و به گردن حکومت می‌اندازد. بیشتر افرادی که قتل عام شدند با نظام همراه بودند و بسیاری از افرادی که کشته شدند، شیعه بودند.
*: آیا مردم سوریه نیز بر این اعتقادند؟
حداد: مردم 2 گروه شده‌اند. بیشتر آنها آن اوایل می‌گفتند که نظام سوریه دست به این کشتار می‌زند، اما بعدها متوجه شدند که تروریست‌های خارجی دست به این اقدامات می‌زنند. نظام هیچ کشوری امنیت را از بین نمی‌برد و اکثر مردم امروز این را فهمیده‌اند.
*: مردم برای دفاع از خود دست به اقدامی نزده‌اند؟
حداد: مناطقی در حومه حلب وجود دارد که شیعه نشین هستند. این مناطق مدتی است که از سوی ارتش آزاد محاصره شده‌اند و برای دفاع از خود مجبور به مسلح شدن هستند، اما در داخل دمشق مردم عادی مسلح نیستند. مدتی است که ارتش وقتی دست به پاکسازی مناطق می‌زند، از مردم آن منطقه یکسری افراد را مسلح می‌کند تا از خود دفاع کنند. به آنها «کمیته مردمی» می‌گویند که در هر منطقه تشکیل شده و مسلح هستند و ماشین‌ها و افراد را بازرسی می‌کنند.
*: وضعیت اقلیت‌ها چگونه است؟
حداد: آنها با نظام هستند و به همین دلیل مناطق مورد سکونتشان از سوی ارتش آزاد تحت محاصره و فشار است. مناطق اقلیت‌نشین، کمیته‌های مردمی تشکیل داده‌اند که اجازه ورود به کسی را نمی‌دهند. به عنوان نمونه در منطقه «باب توما» که بزرگترین منطقه مسیحی نشین است، هیچ اتفاقی نیفتاده است.
*: در جریان درگیری‌ها در سوریه ظاهراً شیعیان و علوی‌ها وضعیت بدتری دارند؟
حداد: بله، ارتش آزاد به دنبال شیعیان و علوی‌هاست و آنها را به قتل می‌رساند. حتی افراد را به دلیل اسم و محل سکونتشان بازداشت می‌کنند. علوی‌هایی که در ارتش، پلیس یا امنیت کار می‌کنند، بسیار تحت نظر هستند و خانواده‌هایشان دائماً در معرض تهدید قرار دارند.
*: وضعیت امنیتی سوریه در حال حاضر چگونه است؟
حداد: مردم به این وضعیت عادت کرده‌اند، اما در دمشق وضعیت چندان خوب نیست. فرودگاه دمشق باز است، اما جاده منتهی به آن ناامن می‌باشد. بنزین، نفت، برق و غذا نیست. قیمت‌ها افزایش یافته و بسیاری از مردم که در شرکت‌های خصوصی کار می‌کردند، بیکار شده‌اند. قیمت نان هم بیش از 3 برابر شده است.
مردم متوجه شده‌اند که اشتباه کردند و شاید امروز بیش از 60 درصد آنها مایل باشند که اسد بماند. الان کشور به 2 نیم شده و هر قسمت دست حکومت و ارتش آزاد است. مشکلی که وجود دارد این است که ارتش جایی را پاکسازی و بعد آنجا را تخلیه می‌کند و پس از چندی ارتش آزاد دوباره وارد آنجا می‌شود. تازه مدتی است که به فکر افتاده‌اند تا مناطق پاکسازی شده را حفظ کنند و کمیته‌های مردمی در آن مناطق تشکیل دهند. شاید یکی از دلایل طولانی شدن جنگ همین باشد.
*: سوریه یکی از با ثبات‌ترین کشورهای منطقه بود. چطور ناگهان به این بی‌ثباتی و ناامنی مبتلا شد؟
حداد: سوریه 2 سال است که دچار این مشکل شده، اما ریشه آن به 10 سال گذشته باز می‌گردد که با تزریق پول و تفکر سلفی از کشورهای مختلف مانند عربستان، قطر و لیبی و حتی رژیم اسرائیل دنبال می‌شده است.
*: کسانیکه از خارج می‌آیند به تصور جهاد آمده‌اند و نقش اسرائیل در این باره چیست؟
حداد: جبهه‌النصره به نام اسلام وارد جنگ با حکومت سوریه شده است. آنها معتقدند که در اسلام فقط اهل سنت وجود دارد و شیعه و علوی کافر هستند که باید با آنها جنگید و این جنگ جهاد است. در صورتیکه بهترین جنگ علیه رژیم اسرائیل است. شاید بتوان گفت در ورای همه این ناآرامی‌ها، رژیم اسرائیل است که تلاش دارد با گسیل داشتن سلفی‌ها به سوریه و جنگ آنها با حکومت از سوی هر دو طرف آسوده خاطر شود. نظام بشار اسد هم اشتباهاتی داشت که از «درعا» شروع شد. اگر در این منطقه با سران قبایل مدارا می‌کردند، اوضاع به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد، اما این کار نشده و به بزرگان آنها بی‌احترامی شد و موضوع برای بادیه نشینان این منطقه حیثیتی شد.
*: چه زمانی از سوریه خارج شدید؟
حداد: پس از انفجار دفتر ساختمان امنیتی دمشق که در آن «آصف شوکت» کشته شد، اوضاع امنیتی دمشق وخیم شد. فردای انفجار، راهی سفارت ایران شدم تا بازگردم. ایرانی‌های بسیاری آنجا حضور داشتند، سفارت اعلام کرد که نمی‌تواند کاری انجام دهد. پس از مدتی متوجه شدم که روز جمعه سفارت به کارکنان گفته یک هواپیمای خصوصی می‌آید و کارکنان باید با آن بروند. نزد سفیر رفتم و به وی گفتم که ما را نیز ببرید. گفت جایی نداریم، اما روز جمعه به فرودگاه رفتم تا اگر شد بازگردیم.
حکومت عراق در آن روز 6 هواپیما آورده و هر عراقی که در فرودگاه حاضر شده بود را رایگان برد، اما مسئولان ایرانی به ما گفتند که هر فردی قصد بازگشت به ایران را دارد باید 150 دلار بدهد و هر کس پول داشت داد و آمد، اما کسانیکه نداشتند، ماندند. حسینی نماینده مقام معظم رهبری کمک زیادی در این راه کرد و نماینده‌های خود را به فرودگاه فرستاد و بی‌خانمان‌ها را به حوزه علمیه بردند.
*: سرنوشت آنها چه شد؟
حداد: بسیاری از آنها ماندند و در حسینیه زندگی می‌کنند، چرا که کسی را در ایران نداشتند و به همین دلیل ماندند.
*: کسانیکه به ایران بازگشتند، چه کردند؟
حداد: گروهی که تحصیلکرده بودند باید معادل‌سازی می‌کردند و کسانیکه سربازی نرفته بودند، باید خدمت خود را می‌خریدند. در این بین بسیاری از خانواده‌ها مجبور شدند به قم بروند و آنجا مورد استقبال حوزه‌های علمیه قرار گرفتند، اما دولت هیچ خدماتی به آنها نداد.
* یعنی تا به حال اقدام عینی از سوی دولت برای آوارگان ایرانی انجام نشده است؟
حداد: هیچ اقدام ملموسی نبوده است.
* آوارگانی که در تهران ساکن هستند، چه می‌کنند؟
حداد: اکثراً در دولت‌آباد زندگی می‌کنند و افرادی که تحصیل کرده بودند، درخواست امتحان داشتند چرا که چند سالی از محیط درسی جدا مانده بودند، اما به آنها گفتند که باید در کلاس‌ها ثبت‌نام کنند و اگر قبول شدند، می‌توانند معادل بگیرند. ما در سوریه که کشور خودمان نبود می‌توانستیم کار کنیم اما در ایران اجازه کار نداریم.
* چه اقداماتی در این خصوص انجام دادید؟
حداد: برای دفاتر ریاست جمهوری و سایر نهادهای دولتی نامه نوشتیم، اما ترتیب اثری داده نشد. اگر شناسنامه ما ایرانی نبود وضعیت بهتری داشتیم.
افرادی که به قم رفتند نیز شرایط چندان مطلوبی ندارند. در حومه شهر قم، شهرکی است که در و پنجره هم ندارد، اما آوارگان ایرانی مجبور شدند علیرغم سرمای هوا در این مکان‌ها زندگی کنند.
*اردوگاه‌هایی در ترکیه، اردن و لبنان برقرار شده است، آیا ایرانی‌ها هم در آنجا حضور دارند؟
حداد: زمانیکه در منطقه «سیده زینب» درگیری شد، حزب‌الله لبنان شیعیان سوریه را به جنوب لبنان برد و در آپارتمان‌هایی سکونت داد. در آنجا ماهیانه به آنها پول می‌دهند. در این بین شاید ایرانی هم به آنجا رفته باشد، اما در پناهگاه‌های ترکیه و اردن هیچ ایرانی حضور ندارد.
*حرف خاصی برای مسئولین دارید؟
حداد: متأسفانه مسئولین فکر می‌کنند که آوارگان ایرانی از سوریه نیازمند پول هستند و چون پول نیست به امور آنها رسیدگی نمی‌کنند. در صورتیکه ایرانی‌هایی که بازگشتند دنبال پول نیستند، بلکه به دنبال امنیت آمدند. آنها در سوریه پول، اوضاع مناسب و خانه، ماشین و تحصیلات عالیه داشتند. ما از دولت حمایت می‌خواهیم تا کار خود را در ایران ادامه دهیم. ایرانیان سوریه متخصص هستند، اما مسئولین برای تسهیل در فعالیت آنها کاری انجام نمی‌دهند.
