گروه بین الملل مشرق- پس از فراز و نشیب های فراوان بالاخره بعد از حدود 2 سال اولین زندانیان ایران در زندان های ترکمنستان آزاد شدند. این خبر را حسن قشقاوی معاون کنسولی، امور مجلس و ایرانیان وزارت امور خارجه ایران با تایید این خبر به سوال های خبرنگار بین الملل مشرق در خصوص زندانیان ایرانی دربند در زندان های ترکمنستان پاسخ داد.

شایعاتی مبنی بر آزادی 3 نفر از زندانیان ایران از زندان های ترکمنستان وجود دارد. آیا این شایعات صحت دارد؟

بر اساس خبری که از سفارتمان در عشق‌آباد دریافت کردیم و حسب یادداشتی که دولت ترکمنستان به سفارت ما داده است، تعدادی از زندانیان ایرانی در ترکمنستان آزاد شده‌اند.

برخی می‌گویند تعداد زندانیان ایرانی در ترکمنستان 300 نفر است، برخی می‌گویند 400 نفر، و حتی تعداد 600  نفر هم گفته شده است. آمار مشخصی از این تعداد وجود دارد؟

بله. این تعداد دویست و هشتاد و چند نفر است. کم‌تر از 300 نفر هستند. آمارهای دیگر صحت ندارد. تلاش ما این است که توافقنامه انتقال محکومین بین دو کشور هر چه زودتر به تصویب نهایی برسد که بر اساس آن موافقت‌نامه، زمینه‌ای فراهم بشود که زندانیان محکوم، الباقی محکومیت خودشان را در کشور خودشان بگذرانند. این توافقنامه توسط طرف ایرانی پاراف شد، منتظر پاراف و امضا و نهایتاً تصویب مجالس دو کشور هستیم.

از آخرین زندانی ایرانی که در ترکمنستان آزاد شد، زمان زیادی می‌گذرد، حدود دو سال. ترکمنستان زندانیان و اتباع کشورهای دیگر مثلاً ترکیه یا اذربایجان را با جرم های مشابه با زندانیان ایرانی طی این دو سال مورد عفو قرار دادند. چرا این اتفاق در خصوص ایران نمی‌افتاد؟ ضمن این‌که تفاوت این سه نفری که اکنون آزاد شده‌اند با زندانیان ایرانی دیگر که آن‌ها هم در شرایط بدی در زندان‌های ترکمنستان هستند، چیست؟

تعداد زندانیان ایرانی در ترکمنستان بسیار بیش‌تر از تعداد ترکمن‌های زندانی در ایران است و متأسفانه اکثراً جرم یا اتهام زندانیان ما هم مربوط به مواد مخدر است، نظیر همین زندانیان و یا زندانیان ما در کشورهای جنوب شرقی در این خصوص دارند. وزارت خارجه حسب وظیفه ذاتی خودش پیگیری گسترده‌ای را انجام داده است، چه در قالب اجلاس‌های کنسولی از عالی‌ترین سطح تا پایین‌ترین سطح در دولت جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات با طرف ترکمن، موضوع رهایی یا عفو یا انتقال محکومین مطرح شده است. از ملاقلات دو رئیس‌جمهور ایران و ترکمنستان گرفته تا دیدارهای مکرر وزرای خارجه دو کشور تا دیدارهای معاونین وزرای خارجه، بنده و جناب آقای "رحیم‌پور" معاون محترم آسیا و اقیانوسیه با قائم مقام وزیر خارجه ترکمنستان این موضوع مطرح شده است. ماه گذشته بنده سفری به عشق‌آباد در همین رابطه داشتم و با سفیر محترم ترکمنستان در تهران هم دیدارهایی داشته‌ام، همان‌طور که سفیر ایران نیز هم با وزیر خارجه و هم با معاون وزیر خارجه ترکمنستان دیدارهایی داشت.

این تلاش‌ها به طور گسترده دارد صورت می‌گیرد. علت این‌که در ماه‌های اخیر ما شاهد آزادی یا عفو زندانیان نبودیم، شاید به این خاطر بوده که طرف ترکمن هم انتظار داشت تا همین عفو یا انتقال از سوی ایران هم صورت بگیرد. به هر حال، من امیدوارم که همه این رایزنی‌ها بتواند باعث تبادل کامل محکومین دو کشور بشود.

با توجه به این‌که اکثر کسانی که زندانی هستند، سرپرست خانواده‌های خود هستند، خیلی از خانواده‌های ایرانی چشم به راه هستند. شما پیامی برای این خانواده‌ها دارید؟ چه مدت دیگر باید صبر کنند؟

ما هیچ‌گاه وعده کذب نمی‌توانیم بدهیم، اما همان‌طور که عرض کردم، الآن در عالی‌ترین سطح یعنی رؤسای‌جمهور دو کشور تا سطوح پایین‌تر، این موضوع مستمراً با طرف ترکمن در حال مطرح شدن است. ما امیدواریم که انشالله هرچه زودتر این موضوع موافقت‌نامه انتقال محکومین به تصویب نهایی برسد و اسباب خوشحالی خانواده‌های زندانیان فراهم بشود، چه در قالب عفو کامل زندانیان و چه در قالب انتقال محکومین به کشور زندانی. حسن این انتقال این است که خانواده‌های دو طرف می‌توانند دسترسی به زندانیان خود داشته باشند.

واقعیت این است که ما همان‌طور که بارها و بارها گفته‌ایم، به عنوان وزارت خارجه از بسیاری از رسانه‌ها و سایت‌های خبری و روزنامه‌ها و حتی می‌توانم بگویم رسانه ملی شدیدا گله‌مند هستیم به خاطر این که عموماً پردازش مسئله زندانیان، همواره پردازش به معلول است در رسانه‌های خبری ما نه پردازش به علت. به عبارت دیگر، به جای آن‌که از وزارت خارجه گرفته تا همه ارگان‌های ذی‌ربط و رسانه‌ها دست به دست هم بدهیم و شعار پیشگیری بهتر از درمان است را دستور کار قرار بدهیم، بیش‌تر به مسئله درمان بعد از عدم پیشگیری می‌پردازیم.

کاملاً واضح است، 3500 نفر زندانی که ما داریم عموماً و بالای 80 درصد به خاطر حمل مواد مخدر است. حالا چه این اتهامات نسبت به افرادی بی‌گناه باشد و چه نسبت به افراد گناه‌کار. البته در سیستم قضایی، ممکن است اشتباه هم صورت بگیرد، یعنی ممکن است فردی در این کشورها زندانی بشود، اما مقصر نباشد.

گزارش های زیادی در خصوص زندانیان ایرانی در ترکمنستان وجود دارد که نشان می دهد بسیاری از این دستگیری های صورت گرفته ساختگی بوده است. سربازان مرزی ترکمنستان برای کشف مواد مخدر، تشویقی مالی و حتی ترفیع درجه میگیرند و به همین خاطر مقادیر بسیار ناچیز از تریاک و یا مواد مخدر دیگر را هنگام بازرسی کامیون های ایرانی جاسازی می کنند تا از این طریق شامل تشویق پلیس کشورشان قرار بگیرند. فکر نمی کنید یکی از دلایل این اقدام آنها به خاطر عدم رسیدگی و عدم شنیده شدن صحبت های رانندگان ایرانی باشد؟

نخیر، موضوع این است که دولت ترکمنستان در مبارزه با قاچاق مواد مخدر بسیار جدی است. این هم فقط مربوط به ایرانیان نیست. نسبت به اتباع دیگر هم هست و میزان موفقیت دولت ترکمنستان در برخورد با قاچاق مواد مخدر به مراتب بیش‌تر از موفقیت ایران بوده است. این یک واقعیت است و غیرقابل کتمان است. قوانین شدیدتر از ما دارند و دولت ترکمنستان هم بسیار جدی‌تر موضوع را دنبال می‌کند. من امیدوارم روزی، ایران هم چنین جدیتی را از خود نشان بدهد.

البته این‌که ممکن است در مواردی تله‌گذاری یا جاسازی شده باشد، ما منکر این نمی‌شویم، یعنی حرف خانواده‌ها را انکار نمی‌کنیم. ممکن است در بسیاری از موارد، افراد زندانی به ناحق زندانی شده باشند. این دیگر باید در روند اخذ وکیل و پیگیری‌های قضایی اثبات شود. اما ما باید بپذیریم که قوانین جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز مانند اذربایجان و ترکمنستان شدیدتر از قوانین ماست. البته ما هم عزیزانی را در این راه از دست داده‌ایم و آمار شهیدان ما در این راه بسیار بیش‌تر از این کشورهاست. مجامع بین‌المللی ایران را در صف مقدم مبارزه با مواد مخدر می‌دانند، اما به لحاظ قوانین سخت‌گیرانه و روند قضایی، باید بپذیریم که ترکمنستان قوانینش سخت‌گیرانه‌تر است.

اگر این گفته‌ها صحت داشته باشد و واقعاً تله‌گذاری شده باشد، پس باید رسانه‌های ما این موضوع را قوی‌تر پوشش بدهند. صدا و سیمای ما باید این را در برنامه‌های خود منعکس کند. سایت‌هایی مثل سایت شما باید این‌ها را پردازش خبری کنند. من مشخصاً از مشرق تشکر می‌کنم که پیگیر این مسئله است، اما بقیه هم باید به همین ترتیب پیگیری کنند. باید دست به دست هم بدهیم و آگاهی‌بخشی را زیاد کنیم. آن‌چه الآن در سایت‌ها و روزنامه‌ها می‌بینیم این است که مسئله را از نیمه ماجرا به بعد آغاز می‌کنند. نیمه اول را کاری ندارند، فقط می‌گویند وزارت خارجه چه کاری کرده است، چرا از حقوق زندانیان دفاع نمی‌کند. خب معلوم است که این پردازش به معلول است، نه علت، این توجه به درمان است، نه پیشگیری از وقوع درد.

این گله‌مندی من هم چیز جدیدی نیست. من بارها این را گفته‌ام. رسانه‌های ما باید فعال‌تر باشند. در این زمینه وزارت خارجه وظیفه خودش را به خوبی انجام داده است. ما اصلاً به انتقاد نیازی نداریم. وزارت خارجه دارد کار خودش را می‌کند. من اگر بخواهم بگویم که در مورد همین زندانیان ایرانی در ترکمنستان چه انرژی‌ای از دستگاه دیپلماسی ما گرفته شده است، شاید مخاطبین شما تعجب کنند. بعید است در هیچ کجای دنیا، وزارت خارجه‌ای مثل ایران پیدا بشود، یا دولتی پیدا بشود که در دو دیدار اخیرش در سطح رئیس‌جمهور یا همتای ترکمنی در ملاقات‌ها گفته باشد و یا وزیر خارجه از نیویورک گرفته تا تهران تا عشق‌آباد این مسائل را مطرح کرده باشد و یا بنده سفری آن‌جا داشته باشم. اینا همه اقدامات دولت و دستگاه دیپلماسی است. ما که در این زمینه قصوری نداریم. باید همه‌مان تلاش بکنیم. ما اعتقاد نداریم که همه گناه‌کارند، ممکن است برخی هم بی‌گناه باشند، اما وقتی از 3500 نفر زندانی، 80 درصد در زمینه مواد مخدر است، همه 80 درصد مدعی باشند که تله‌گذاری شده و دروغ است. نمی‌شود چنین چیزی را باور کرد. ولو این‌که برخی ممکن است به ناحق زندانی شده باشند.

نمی‌شود جزئیات همه چیز را به خانواده‌ها گفت، اما این ادعا، واقعاً ادعای درستی نیست. من الآن این‌ها را می‌گویم، چون الآن نزدیک به پایان دوره سفیری آقای گلپایگانی هستیم. ایشان مکرر پیگیر این موضوع بودند. زمینه سفر بنده را ایشان پیگیری کردند. ممکن است، ملاقات فیزیکی با خانواده‌های زندانیان کم باشد، من این را نفی نمی‌کنم.

خانواده یکی از زندانیان به سفارت ترکمنستان رفته، اما آن‌ها را حتی به داخل سفارت راه هم نداده‌اند.

نه. مگر می‌شود؟ ما سفارتمان به روی همه باز است. همه سفارت‌های ما به روی ایرانیان باز است. ما کم‌ترین ناراضی را در این خصوص داریم. بله، ممکن است، سفیری وقت خودش را بیش‌تر برای رایزنی برای رهایی این زندانیان کرده باشد تا مثلاً ملاقات با خانواده‌ها. شاید مسئله اول را مؤثرتر بداند در آزادی زندانیان. اما این به آن معنا نیست که آن‌جا کسی را به درون سفارت راه ندهند.

این واقعاً بی انصافی است. من هم دیدم که بعضی گزارش‌های خبری بوده که گفته‌اند سفیر ما فلان برخورد را داشته است. من تا الآن اصلاً نیامده‌ام دفاع بکنم، اما الآن به خاطر وجدان خودم، نه این‌که رابطه‌ای با آقای سفیر داشته باشم، ولی گواهی می‌دهم که چنین ادعایی درست نیست. همه سفرای ما فعال هستند. نه به یک اندازه، اما من بارها گفته‌ام که یکی از ملاک‌های ارزیابی ما درباره سفرایمان در خارج از کشور، توجه آن‌ها به اتباع ایرانی و به خصوص زندانیان است. اگر این‌ها در ایام متبرکه ما مانند اعیاد و مناسبت‌های مختلف ما، با زندانیان ملاقات بکنند، در ارزشیابی عملکردشان اثر مثبتی دارد. ما این را به صورت بخشنامه و در قالب دستورالعمل کتبی به همه سفرایمان گفته‌ایم. یکی از اصلی‌ترین ملاک‌های نمره مثبت به سفرا و سرکنسول‌گری‌ها توجه به حقوق ایرانی‌ها و مخصوصاً زندانی‌هاست.

بگذارید یکی آمار در پایان عرایضم به شما اعلام کنم. ما بین 3300 تا 3500 زندانی در خارج از کشور داریم. فقط در سال گذشته، 920 نفر آزاد شده‌اند، یعنی حدود یک سوم از این‌ها. شما بگردید ببینید آیا وزارت خارجه دیگری در دنیا هست که تا این اندازه موفق بوده باشد یا نه. ببینید کشورهای غربی یک زندانی را از کشوری آزاد می‌کنند و چند برنامه تلویزیونی درباره آن می‌سازند. این نشان می‌دهد که خیلی در این زمینه کار انجام شده است.